Vài nét về mô hình gia đình ở việt nam – https://mix166.vn

1. Khái niệm gia đình

Gia đình là nhóm thành viên có quan hệ huyết thống hoặc ngoài dòng máu, sống chung dưới một mái nhà theo trật tự quy ước do người đứng đầu đặt ra mang tính truyền thống cuội nguồn lịch sử gia tộc. Gia đình là nơi phân phối nhu yếu hoạt động và sinh hoạt mỗi thành viên, cấu trúc xã hội hội đồng riêng không liên quan gì đến nhau của một nhóm người. “ Gia đình, một công cụ liên hệ con người với xã hội, hình thành sớm trải qua quy trình tăng trưởng vĩnh viễn ” ( 1 ) .

Dưới các triều đại phong kiến Việt Nam, gia đình được xã hội công nhận, hình thành nên các dòng tộc, lưu lại lịch sử trong gia phả cho con cháu đời sau. Đây là mô hình cấu trúc gia đình truyền thống người Việt, trải qua ngàn năm lịch sử để lại gương sáng muôn đời. Ngày nay, quan hệ gia đình từ hôn nhân do Nhà nước công nhận.

Hiện nay, xuất phát từ sự biến hóa cấu trúc xã hội, khái niệm gia đình đã lan rộng ra nội dung từ gia đình lên thành hộ gia đình. Ngoài những cặp vợ chồng do hôn nhân hình thành gia đình, hộ gia đình còn hoàn toàn có thể là một nhóm người độc thân sống cùng với nhau mà không có quan hệ huyết thống gia tộc. Dù sống chung dưới một mái nhà nhưng hộ gia đình hiểu thành một khái niệm : nhóm người sống tập thể theo quy ước tương đối, cùng nhau, cùng sống sót. Khái niệm gia đình từ truyền thống cuội nguồn đã biến hóa theo cấu trúc xã hội, tăng trưởng thành nhiều quy mô .

2. Mô hình gia đình truyền thống Việt Nam

Gia đình truyền thống lịch sử Việt Nam trải qua hàng ngàn năm lịch sử dân tộc theo quan hệ huyết thống dòng tộc, sống sót hai chính sách là mẫu hệ và phụ quyền. Hiện nay, hầu hết đồng bào những dân tộc bản địa Tây Nguyên theo chính sách mẫu hệ, người Brâu, Khơ mú thì theo tuy nhiên hệ. Người Việt theo phụ quyền, người đàn ông đứng chủ gia đình thường quyết định hành động mọi việc làm .
Ở đây, chúng tôi chăm sóc tới quy mô gia đình truyền thống cuội nguồn người Việt theo chính sách phụ hệ, nơi người chồng toàn quyền quyết định hành động việc làm. Gia đình truyền thống cuội nguồn thường thì có ba đời sống chung dưới một mái nhà tam đại đồng đường, cao hơn thì có tứ, ngũ đại đồng đường. Từng gia đình có gia pháp riêng. Trong xã hội phong kiến Việt Nam, hầu hết là nông dân, còn những tầng lớp tiểu thương nhỏ lẻ, nho học rất hiếm, nền giáo dục gia phong chủ điểm ảnh hưởng tác động Nho giáo, Phật giáo. Đa số người nông dân học thấp, không biết chữ nhưng ứng xử gia đình, xã hội lại rất văn hóa truyền thống, văn minh, đôn hậu. Trong xã hội ngày này, vẫn rất cần phải tu tâm, học hỏi văn hóa truyền thống lối sống, thẩm mỹ và nghệ thuật ứng xử của hình mẫu gia đình truyền thống lịch sử người Việt xưa. Phong tục người Việt sinh ra từ những hình mẫu gia đình, gia tộc đã để lại nhiều châm ngôn giáo dục nhân cách, văn hóa truyền thống, kinh nghiệm tay nghề sống cho con người. Người nông dân Việt Nam xưa để lại dấu ấn về một hình mẫu văn hóa truyền thống gia đình nền nếp, gia phong, thiết kế xây dựng con người hướng thiện. Nhiều tập tục văn hóa truyền thống đến nay nếu bỏ đi sẽ đánh mất bản tính người dân đất Việt. Người nông dân ngàn đời sống khép mình trong lũy tre làng, hình thành lệ thức văn hóa truyền thống tâm linh, kinh nghiệm tay nghề sản xuất canh nông trồng lúa, hoa màu, sinh ra cấu trúc mạng lưới hệ thống những mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ sông nước vùng đồng bằng gắn với tục lệ gia đình. Mô hình gia đình truyền thống lịch sử người Việt sống sót nhiều tục lệ văn hóa truyền thống như cúng giỗ tổ tiên, dạm ngõ, hỏi cưới, quan hệ tình làng nghĩa xóm … Những mối quan hệ văn hóa truyền thống ứng xử, lối sống gia đình ghi lại nhiều câu phong dao, hình thành mạng lưới hệ thống giáo lý gia đình và thiết chế nền tảng đạo đức xã hội. Các gia đình dựa trên nền tảng luân lý đạo đức lưu truyền từ đời này sang đời khác để giáo dục con cháu sống tôn ti trật tự, có nghĩa vụ và trách nhiệm, được hưởng quyền lợi và nghĩa vụ. Gia đình nào có người vi phạm luật tục sẽ bị người làng khinh rẻ, xấu hổ không dám đi ra đường. Người dân xưa rất biết trọng danh dự, không ai dám tự ý làm bừa, coi thường dư luận, vi phạm gia phong, hương ước, luật tục làng xã .
Mô hình gia đình truyền thống lịch sử Việt Nam lúc bấy giờ vẫn còn sống sót ở những thành phố cổ TP.HN, một số ít làng cổ vùng quê. Mô hình ấy bộc lộ trong một gia đình còn sống sót tam, tứ đại đồng đường. Ông bà, con cháu sống chung trong một gian nhà, hoặc ngôi nhà có sân vườn, hàng cau, bờ ao, giếng khơi, cây mít, nhà ngói sân gạch. Những gia đình bậc trung lưu này giáo dục con cháu rất chuyên nghiệp và bài bản, nghiêm khắc, dạy từng lời ăn, lời nói, văn hóa truyền thống ứng xử làm người. Cổ phương gọi là lời ăn, bởi trước khi ăn phải có lời. Người con gái thường ngồi hai bên đầu nồi cơm, khi bê bát, cầm đũa lên phải mời ông bà cha mẹ, khi ăn không được gắp trước bất kể món nào. Theo thứ tự, ông bà cha mẹ gắp xong mới đến lượt con trai, con gái, sau cùng mới đến con dâu. Gia đình người Việt rất coi trọng bữa cơm, khi nào cũng phải đợi đủ người mới ăn. Con dâu không được ngồi ăn cơm với bố chồng, còn có gia đình con dâu và người ở ăn ở đầu cuối dưới nhà bếp, không được ăn cơm trước cha mẹ chồng. Mỗi gia đình có một luật lệ giáo dục con cháu riêng, sự phân biệt ngôi thứ mang tính phong kiến. Chính từ những nét văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn này, những gia đình xưa đã ngăn ngừa nhiều hành vi tội ác, giữ cho mái ấm tình thương, xóm làng hòa thuận, vợ chồng niềm hạnh phúc. Các gia đình hiếm, hoặc không diễn ra những vụ to tiếng xô xát, làm hàng xóm mất ăn, mất ngủ như thời nay .
Mô hình gia đình truyền thống lịch sử Việt Nam để lại một mạng lưới hệ thống văn hóa truyền thống ứng xử, giáo dục lối sống để con người siêng năng, chịu khó nhẫn nại, biết tôn ti trật tự, hành xử văn hóa truyền thống. Mô hình gia đình ấy tăng trưởng cùng nền kinh tế tài chính xã hội nông nghiệp, hình thành nhiều đức tính nhân cách con người Việt Nam : ngay thật, chân tình, đôn hậu, nhân ái, bao dung. Những người sinh ra trong môi trường tự nhiên gia đình gia giáo được thừa kế nhiều đức tính truyền thống lịch sử, khiến con người hướng thiện, xã hội bình an .

3. Mô hình gia đình hiện đại

Nền tảng quy mô gia đình truyền thống cuội nguồn Việt Nam lúc bấy giờ không mất đi nhưng đang bị phá vỡ, mạng lưới hệ thống giáo dục tôn ti trật tự, nếp sống văn hóa truyền thống bị thất truyền. Sự hội nhập kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống toàn thế giới đang quốc tế hóa gia đình, làm biến hóa lối sống, đạo đức con người, Open nhiều quy mô gia đình thời đại mới. Đây là nguyên do sinh ra những hình thức hoạt động và sinh hoạt đối nghịch quy mô gia đình truyền thống lịch sử. Tuy nhiên, mỗi gia đình vẫn còn giữ được những nét riêng, những vương quốc dân tộc bản địa vẫn mang truyền thống gia tộc độc lạ .

Sự phát triển như vũ bão của những khu kinh tế công nghệ cao khiến các làng quê bỗng chốc trở thành đô thị. Văn hóa văn minh đô thị chưa ra đời kịp bước chuyển, mọi sự giao lưu tiếp nhận đều không cơ bản, vẫn còn thiếu nền móng tri thức. Lớp người mới phải cùng một lúc tiếp nhận nhiều chiều văn hóa ứng xử: văn hóa đô thị, văn minh dân chủ phương Tây. Văn hóa gia đình truyền thống bị đứt gãy, trở thành cổ hủ, không còn được lưu giữ và quan tâm. Đây là nguyên nhân dẫn đến việc con người hành động mất phương hướng, cực đoan, gây ra nhiều tệ nạn xã hội. Tại các nước phát triển Mỹ và phương Tây, họ đã có cả hàng trăm năm thực hiện sửa đổi luật pháp, lối sống hành vi con người để thực hiện tự do dân chủ và đến nay vẫn còn tiếp tục chỉnh sửa cho phù hợp thực tiễn đời sống xã hội. Đất nước ta mới thoát ra từ nông nghiệp lạc hậu, kinh tế chắp vá, nhiều đứt gãy văn hóa truyền thống, đòi hỏi tự do dân chủ là điều không tưởng. Trình độ dân trí còn phải nâng cao nhiều thì người dân mới đủ bản lĩnh tiếp thu văn hóa văn minh phương Tây thời hội nhập. Thực tiễn đã chứng minh giới trẻ Việt Nam tiếp thu rất nhiều lối sống từ giới trẻ Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản.

Chỉ trong năm 2013 và năm trước, giới trẻ Việt đã đảm nhiệm 40 trào lưu lối sống mới. Năm năm ngoái – năm nay, có trên 30 trào lưu sống xâm nhập giới trẻ Việt : hôn trộm, xem ảnh đoán tuổi, cô dâu tám tuổi, cô dâu ngàn tuổi, nhái tên thương hiệu, thời trang váy, cài khuy trắng phía trước, đồng âm khác nghĩa, hôn nhân gia đình đồng tính … Những trào lưu sống mới đã rối loạn giới trẻ, gây nên nhiều biến thái xấu đi như tự hành xác cắt sẹo trên tay, trào lưu thú tội biến thái kể chuyện vui nhộn trêu chọc giáo viên … Những trào lưu này tràn vào xã hội Việt Nam, phá vỡ đạo đức, lối sống dân tộc bản địa ở lớp người mới, biến họ thành kẻ khinh đời khác người. Đây là nguyên do dẫn đến những cuộc hôn nhân gia đình vội vã, thực trạng sống tạm, sống ngoài giá thú, ly hôn thông dụng ở đủ mọi lứa tuổi. Ly hôn là một trong những nguyên do biến hóa quy mô gia đình .
Mô hình gia đình thời kinh tế thị trường phổ cập tại thành thị và những vùng quê thay đổi. Trong xã hội truyền thống cuội nguồn, người phụ nữ lo việc sinh đẻ nuôi con, chăm nom gia đình, việc ly hôn là một điều cấm kỵ. Bây giờ, họ được tự do lựa chọn, tự do ly hôn từ tiếp đón lối sống xã hội, kinh tế tài chính thực dụng thời nay. Gia đình thời kinh tế thị trường có nhiều biến hóa, hình thành những quy mô mới : gia đình một vợ một chồng, một hoặc hai con, không có ông bà hay đồng đội dưới một mái nhà ; ông bà già đơn thân, hoặc hai ông bà già tự chăm nom nhau, còn con cháu ở chỗ khác ; gia đình sống ngoài giá thú ; gia đình đồng tính ; gia đình nhóm .
Kinh tế thị trường đã làm đổi khác cơ bản hình mẫu gia đình truyền thống cuội nguồn tại những khu công nghiệp, thành phố, vùng nông thôn đô thị hóa. Những biến hóa tận gốc nền tảng văn hóa truyền thống gia đình Việt Nam truyền thống lịch sử đã làm băng hoại nhân cách lớp người xã hội thời kinh tế thị trường. Họ sống thực dụng trong xã hội tiêu thụ, thiếu trang bị văn hóa truyền thống đạo đức truyền thống cuội nguồn, sống tự do dân chủ ngoài vòng pháp lý dẫn đến những tệ nạn xã hội. Hình mẫu gia đình Việt Nam lúc bấy giờ đang diễn ra nhiều không ổn định nhưng lối tư duy thành tích, người quản trị gia đình lại chưa đổi khác. Một số dự án Bất Động Sản ở địa phương báo cáo giải trình thành tích tăng cao thì cùng vào thời hạn ấy lại Open một nghịch lý : nạn đấm đá bạo lực với vợ con, người làm thuê … lan rộng khắp cả nước, được nêu trên những phương tiện đi lại phát thanh truyền hình như một lời lôi kéo ngăn ngừa hình vi bạo hành gia đình. Cần phải thông tin trung thực, nhìn thẳng vào thực sự để sửa chữa thay thế, khắc phục những xấu đi của xã hội lúc bấy giờ. Giáo dục thế hệ trẻ tiên phong là từ nền tảng văn hóa truyền thống gia đình, sau mới đến xã hội, đoàn thể quần chúng, chính quyền sở tại. Gia đình là hạt nhân tăng trưởng con người, thiết kế xây dựng xã hội tương lai .

4. Lối sống gia đình hiện nay

Lớp người thời kinh tế thị trường sống tiện lợi, vận tốc, thực dụng, phần lớn nghĩ về mình nên dần tiến đến chủ nghĩa vô cảm. Tuy vậy, những gương người tốt còn nhiều, những trào lưu tích cực được phát huy thoáng đãng, tuy nhiên chưa hấp dẫn được đa phần giới trẻ .
Lớp người mới quen yên cầu, thích làm ít hưởng nhiều, sống bất cần đời. Đây là con đường dẫn đến tội phạm và những tệ nạn xã hội. Cần phải nhìn thẳng vào thực sự để tìm ra giải pháp kiến thiết xây dựng gia đình niềm hạnh phúc, không chạy theo thành tích hay khuyên dạy những lời giáo điều không tương thích với lớp người trẻ ngày hôm nay. Giải pháp kiến thiết xây dựng gia đình lúc bấy giờ là : nâng cao văn hóa truyền thống, dân trí cho cả những bậc cha mẹ và con cháu ; giáo dục phát huy truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống ứng xử gia đình truyền thống lịch sử Việt Nam, từ những áng ca dao trong tuổi trẻ học đường và gia đình ; Nhà nước cần hoàn thành xong Luật Bình đẳng giới, Luật Hôn nhân và Gia đình, Luật Dân sự …, ngăn ngừa hiệu suất cao đấm đá bạo lực gia đình trên toàn xã hội bằng hành động đơn cử, thực thi nghiêm pháp lý .
Ngoài ra, còn cần thiết kế xây dựng kế hoạch tăng trưởng gia đình Việt Nam bằng hành vi đơn cử : lập những dự án Bất Động Sản dạy nghề, tăng trưởng trí tuệ tuổi trẻ nâng cao ý thức học tập, nghiên cứu và điều tra khoa học ; động viên, khen thưởng kịp thời nhân tố tích cực những gia đình con cháu thành đạt, kiến thiết xây dựng tăng trưởng quy mô gia đình văn hóa truyền thống, văn minh thời kinh tế thị trường. Có như vậy, gia đình sẽ là điểm tựa hạt nhân, cùng thiên nhiên và môi trường xã hội tăng trưởng nhân cách, năng lực trí tuệ con người thời đại .

______________

1. Nguyễn Văn Tịnh, Ngô Công Hoàn, Giáo trình Giáo dục gia đình, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2016, tr.12 

Nguồn : Tạp chí VHNT số 387, tháng 9-2016
Tác giả : ĐẶNG KIM THOA

Source: https://mix166.vn
Category: Gia Đình