Bài tập nhóm: Văn hóa nhận thức

C QUỐ C GIA HÀ NỘ I

TRƯỜ NG ĐẠ I HỌ C NGOẠ I NGỮ

VĂN HÓA NHẬ N THỨ C

Cơ sở văn hóa 6 – Nhóm 4

N THỨ C

I Nhận thức về vũ trụ
Tư tưởng xuất phát về bản chất vũ trụ

Triết lý về cấu trúc không gian

Triết lý về cấu trúc thời gian

II Nhận thức về con người
Nhận thức về con người tự nhiên
Cách nhìn cổ truyền về con người xã hội
Nhóm 4

C VỀ VŨ TRỤ

Nhóm 4

xuất phát về bản
chất vũ trụ: Triết lý âm dương
A – Bả n chấ t và khái niệ m:
 Dân tộc nào cũng có những cặp đối lập: “đực –
cái”, “nóng – lạnh”, “cao – thấp”,…
 Người nông nghiệp, đặc biệt là nông nghiệp
lúa nước, quan tâm đến sự sinh sôi nảy nở của hoa
màu và con ngườ i với hai cặp đối lập Mẹ – Cha &
Đấ t – Trờ i (đất đồng nhất với mẹ, trời đồng nhất
với cha).

Sự khái quát hóa đầ u tiên về
triế t lý âm dươ ng

xuất phát về bản
chất vũ trụ: Triết lý âm dương
A – Bả n chấ t và khái niệ m:
 Từ hai cặp đối lập gốc hình thành nên vô số
các cặp đối lập khác:
ÂM DƯƠ NG

MẸ – CHA ĐẤ T – TRỜ I
Mềm – Cứng (rắn) Thấp – Cao
(dẻo) Lạnh – Nóng
Chậm – Nhanh Mùa đông – Mùa hạ
Tĩnh – Động Đêm – Ngày

xuất phát về bản
chất vũ trụ: Triết lý âm dương
B – Hai quy luậ t củ a triế t lý âm dươ ng:

Quy luậ t về Thành tố

Triế t lý âm dươ ng có
hai quy luậ t cơ bả n
Quy luậ t về Quan hệ

xuất phát về bản
chất vũ trụ: Triết lý âm dương
B – Hai quy luậ t củ a triế t lý âm dươ ng:
a) Quy luậ t về thành tố :
Không có gì hoàn toàn âm hoặ c hoàn toàn dươ ng,
trong dươ ng có âm và trong âm có dươ ng

Trong lòng
đấ t (âm)
chứ a cái
nóng
(dươ ng)

xuất phát về bản
chất vũ trụ: Triết lý âm dương
B – Hai quy luậ t củ a triế t lý âm dươ ng:
a) Quy luậ t về thành tố :
Muốn xác định tính âm dương của một vật
phải xác định:
 Đối tượng so sánh
 Cơ sở so sánh

xuất phát về bản
chất vũ trụ: Triết lý âm dương
B – Hai quy luậ t củ a triế t lý âm dươ ng:
a) Quy luậ t về quan hệ :
Âm – dươ ng luôn gắ n bó mậ t thiế t vớ i nhau,
chuyể n hóa cho nhau: âm cự c sinh dươ ng, dươ ng
cự c sinh âm.

xuất phát về bản
chất vũ trụ: Triết lý âm dương
C – Triế t lý âm dươ ng và tính cách
ngườ i Việ t
 Triết lý âm dương tạo nên ở người ĐNÁ cổ
đại quan niệm lưỡ ng phân lưỡ ng hợ p.
 Ở người Việt, tư duy này bộc lộ qua khuynh
hướ ng cặ p đôi ở khắp nơi.
 Lối tư duy âm dương tạo ra ở người Việt:
Triế t lý số ng Khả năng thích nghi cao
quân bình (linh hoạ t, lạ c quan)

xuất phát về bản
chất vũ trụ: Triết lý âm dương
D – Hai hướ ng phát triể n củ a triế t lý
âm dươ ng:
 Hướ ng 1 gọi âm dương là Lưỡ ng nghi đã tạo
nên những mô hình vũ trụ với các thành tố
chẵ n (Thái cực sinh lưỡng nghi, lưỡng nghi sinh tứ
tượng, tứ tượng sinh bát quái, bát quái biến hóa vô
cùng)
 Hướ ng 2 tạo nên những mô hình vũ trụ bí ẩn
với các thành tố lẻ (2 sinh 3 – Tam tài, 3 sinh 5 –
Ngũ hành)

xuất phát về bản
chất vũ trụ: Triết lý âm dương
D – Hai hướ ng phát triể n củ a triế t lý
âm dươ ng:

Sự phát triể n củ a triế t lý âm dươ ng

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
A – Tam tài:
 Tam tài: là mô hình nhìn vũ trụ gồm 3 yếu tố
(tam=3, tài=ghép)
 Ví dụ:

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
B – Đặ c trư ng khái quát củ a Ngũ hành:
 Được tạo ra từ việc kết hợp hai bộ tam tài
“Thủy-Hỏa-Thổ” & “Mộc-Kim-Thổ” (chung yếu
tố Thổ) đã tạo ra bộ năm với nhiều mối quan hệ
đa dạng hơn.

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
B – Đặ c trư ng khái quát củ a Ngũ hành:
 Được tạo ra từ việc kết hợp hai bộ tam tài
“Thủy-Hỏa-Thổ” & “Mộc-Kim-Thổ” (chung yếu
tố Thổ) đã tạo ra bộ năm với nhiều mối quan hệ
đa dạng hơn.
 Mức độ trừu tượng hóa cao: ngũ hành không
phải 5 yế u tố mà là 5 loại vậ n độ ng (“thủy”,
“hỏa” không nhất thiết là “nước”, “lửa” mà còn là
nhiều thứ khác)

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
C – Hà Đồ – cơ sở củ a Ngũ hành:
a) Hà Đồ là gì?
 Hà đồ là một hệ thống gồm những nhóm chấm
đen hoặc trắng được sắp xếp theo những cách
thức nhất định.
 Những nhóm chấm
vạch là kí hiệu của 10
số tự nhiên từ 1 đến
10,triết lý âm dương đã
xuất hiện:chấm trắng-
số dương(số lẻ),chấm
đen-số âm(số chẵn)

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
C – Hà Đồ – cơ sở củ a Ngũ hành:
b) Hà Đồ là sả n phẩ m triế t lý sâu sắ c củ a tư duy
tổ ng hợ p:
 Là sự tổ ng hợ p giữ a số
họ c và hình họ c:
10 con số được chia
thành 5 nhóm, mỗi
nhóm có 1 số âm và 1
số dương, gắn với
một phương: bắc –
nam –đông – tây,
trung tâm là con

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
C – Hà Đồ – cơ sở củ a Ngũ hành:
b) Hà Đồ là sả n phẩ m triế t lý sâu sắ c củ a tư duy
tổ ng hợ p:
 Là sự tổ ng hợ p cuộ c đờ i
các con số vớ i cuộ c số ng
con ngườ i:
 Vòng trong: các số nhỏ từ
1-5 (số sinh)
 Vòng ngoài: các số lớn từ
6-10 (số thành)
=> Cũng như con ngườ i, mớ i sinh ra còn quẩ n
quanh trong nhà, khi trưở ng thành mớ i ra xã

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
C – Hà Đồ – cơ sở củ a Ngũ hành:
b) Hà Đồ là sả n phẩ m triế t lý sâu sắ c củ a tư duy
tổ ng hợ p:
 Là một thứ triế t lý
uyên thâm về các con
số :
 Mỗi nhóm số có một
chẵn một lẻ (một âm
một dương)
 Một nhỏ một lớn
(một sinh một thành)

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
C – Hà Đồ – cơ sở củ a Ngũ hành:
b) Hà Đồ là sả n phẩ m triế t lý sâu sắ c củ a tư duy
tổ ng hợ p:
 Là một thứ triế t lý
uyên thâm về các con
số :
 Số 5 ở trung tâm của
trung tâm, gọi là số
“tham thiên lưỡ ng
đị a” (3 trời 2 đất = 3
dương 2 âm)

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
D – Ngũ hành theo Hà Đồ
 Mỗi nhóm số Hà đồ
tiếp nhận 1 hành tương
ứng với thứ tự bện hình.
 Sắp xếp các hành theo
phương cho thấy rõ
nguồ n gố c nông nghiệ p
củ a ngũ hành.
=> Thứ tự các hành : Thủy
– hỏa – mộc – kim – thổ

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
D – Ngũ hành theo Hà Đồ
 Các hành có quan hệ tươ ng sinh (Âm dương
chuyển hóa):  Thủ y sinh mộ c (nước giúp cây
tươi tốt)
 Mộ c sinh hỏ a (gỗ làm nhiên liệu
cho lửa cháy)
 Hỏ a sinh thổ (lửa đốt thành tro
làm đất màu mỡ)
 Thổ sinh kim (lòng đất sinh ra
kim loại)
 Kim sinh thủ y (kim loại nóng
chảy trở về thể lỏng)

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
D – Ngũ hành theo Hà Đồ
 Các hành có quan hệ tươ ng sinh (Âm dương
chuyển hóa):

Bánh chư ng – Biể u tượ ng
củ a Ngũ hành tươ ng sinh

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
D – Ngũ hành theo Hà Đồ
 Các hành còn có quan hệ tươ ng khắ c:
 Thủ y khắ c hỏ a (nước dập lửa)
 Hỏ a khắ c kim (lửa nung chảy
kim loại)
 Kim khắ c mộ c (dao chặt cây)
 Mộ c khắ c thổ (cây hút chất
màu của đất)
 Thổ khắ c thủ y (đê ngăn nước)

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
D – Ngũ hành theo Hà Đồ
 Ưu điểm của Ngũ hành:
 Có số lượng thành tố vừa phải.
 Có số lượng thành tố lẻ (bao quát được
trung tâm).
 Có số lượng mối quan hệ tối đa.

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
E – Ứ ng dụ ng củ a Ngũ Hành:
a) Màu biể u & vậ t biể u:
 Màu biể u:
 Đen-Thủy >< Đỏ-Hỏa
 Xanh-Mộc><Trắng-Kim
 Vàng-Thổ (ở trung ương)
 Vậ t biể u:
Thủy – Rùa Hỏa – Chim
Mộc – Rồng Kim – Hổ
Thổ – Người

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
E – Ứ ng dụ ng củ a Ngũ Hành:
b) Truyề n thố ng văn hóa dân gian:
 Người Việt trị tà bằng bùa
ngũ sắc, tranh dân gian ngũ hổ. Cờ ngũ sắ c
Ở các lễ hội sử dụng những
lá cờ 5 màu theo ngũ hành.
 Không gian vũ trụ đối với
người Việt là 5 phương: Ngũ
phương chi thần, Ngũ đạo chi Tranh ngũ hổ
thần, Chín hướng, Ngũ hành
sơn…

không gian vũ trụ:
Mô hình Tam tài – Ngũ hành
E – Ứ ng dụ ng củ a Ngũ Hành:
c) Bùa bát quái:
Người phương Bắc dùng
bát quái làm bùa, trang
trí nhà cửa theo phong
thủy…

Bùa bát quái

về cấu trúc thời gian
A – Lị ch và lị ch âm dươ ng:
Có 3 loại lịch cơ bản:
 Lị ch thuầ n dươ ng:
 Phát sinh từ vùng
văn hóa Ai Cập
khoảng 3000 năm
TCN
 Dựa trên chu kỳ
biểu kiến của mặt trời,
mỗi chu kỳ (1 năm) có

về cấu trúc thời gian
A – Lị ch và lị ch âm dươ ng:
Có 3 loại lịch cơ bản:
 Lị ch thuầ n âm:
 Phát sinh từ
vùng văn hóa
Lưỡng Hà
 Dựa trên sự tuần
hoàn của mặt trăng,
mỗi chu kỳ (1 tháng) có 29,5 ngày; mỗi năm có
354 ngày

về cấu trúc thời gian
A – Lị ch và lị ch âm dươ ng:
Có 3 loại lịch cơ bản:
 Lị ch âm dươ ng:
 Là sản phẩm
của lối tư duy
tổng hợp
 Kết hợp cả chu
kỳ mặt trăng, mặt
trời

về cấu trúc thời gian
A – Lị ch và lị ch âm dươ ng:
Có 3 loại lịch cơ bản:
 Lị ch âm dươ ng:
 Định các ngày trong tháng theo mặt trăng
 Định các tháng trong năm theo mặt trời
 Mỗi năm theo mặt trời dài hơn 12 tháng,
mặt trăng là 11 ngày nên cứ sau gần 3 năm
phải điều chỉnh cho 2 chu kỳ phù hợp với
nhau (đặt tháng nhuận)

về cấu trúc thời gian
B – Hệ đế m can chi:
 Để định thứ tự và gọi tên các đơn vị thời gian,
người xưa dùng một hệ đếm gọi là can chi, gồm
hai hệ nhỏ là hệ can và hệ chi

về cấu trúc thời gian
B – Hệ đế m can chi:
 Hệ can (thập can, thiên can):
 Gồm 10 yếu tố (Giáp,
Ất, Bính, Đinh, Mậu, Kỉ,
Canh, Tân, Nhâm, Quý)
 Xây dựng trên cơ sở
5 hành phối hợp với âm
dương
 Sự tương ứng hành – can sử dụng rộng rãi
hiện nay là do người Trung Hoa, có từ đời Hán.

về cấu trúc thời gian
B – Hệ đế m can chi:
 Hệ chi (thân nhi chi, địa chi):
 Gồm 12 yếu tố (Tí, Sửu,
Dần, Mão, Thìn, Tị, Ngọ,
Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi)
 Gồm 6 cặp âm dương
cũng do Ngũ hành biến hóa
(hành thổ phân biệt thành âm
thổ và dương thổ cộng với 4
hành Thủy – Hỏa – Mộc – Kim
thành 6)

C VỀ CON NGƯỜ I

Nhóm 4

về con
người tự nhiên
 Vũ trụ cấu trúc theo Ngũ hành, con người cũng
thế: 5 tạng, 5 hiểu: 5 giác quan, 5 chất nên cơ thể
đều hoạt động theo nguyên lí ngũ hành.
STT Lĩnh Vự c THUỶ HOẢ MỘ C KIM THỔ
1 Số Hà Đồ 1 2 3 4 5
2 Hành được sinh Mộc Thổ Hoả Thuỷ Kim
3 Hành bị khắc Hoả Kim Thổ Mộc Thuỷ
4 Ngũ tạng Thận Tâm Can Phế Tì
5 Ngũ phủ Bàng quang Tiểu tràng Đởm Đại Vị
tràng
6 Ngũ quan Tai Lưỡi Mắt Mũi Miệng
7 Ngũ chất Xương tuỷ Huyết Gân Da lông Thịt
Ngang: các yế u mạchcùng loạ i
tố
Dọ c: các

về con
người tự nhiên
 Y học Việt Nam cho rằng: mọi bệnh tật đều do
mất quân bình âm dương mà ra; trong con
người, quan trọng nhất là trụ c Tâm – Thậ n và
Thậ n là trung tâm.

“Bách bệ nh đề u ở tạ ng
thậ n” – Hải Thượng
Lãn Ông Lê Hữu Trác

cổ truyền
về con người xã hội
 Từ sự gắn bó mật thiết của con người nông
nghiệp với thiên nhiên, tư tưởng “thiên đị a vạ n
vậ t nhấ t thể ”, người xưa đã áp dụng các mô hình
nhận thức về vũ trụ để lí giải lĩnh vực con người
xã hội:
 Mọi vật trong
vũ trụ, các bộ phận
trên cơ thể, mỗi cá
nhân trong xã hội
đều có thể được
đặc trưng bởi 1
trong 5 hành.

cổ truyền
về con người xã hội
 Từ sự gắn bó mật thiết của con người nông
nghiệp với thiên nhiên, tư tưởng “thiên đị a vạ n
vậ t nhấ t thể ”, người xưa đã áp dụng các mô hình
nhận thức về vũ trụ để lí giải lĩnh vực con người
xã hội:
 Dựa vào can chi,
Ngũ hành là thuật
xem Tử vi – lối
đoán số khá thịnh
hành ở Việt Nam.

cổ truyền
về con người xã hội
 Ngày nay, dự đoán học và dự đoán xã hội ngày
trở thành mối quan tâm của các nhà khoa học
thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Xây dự ng
Để đưa ra các dự đoán đúng phải: đượ c các mô
hình đúng
Con ngườ i tồ n tạ i trong không
gian, thờ i gian; thừ a hưở ng các Phả i có đầ y
tính cách, đặ c điể m di truyề n đủ dữ kiệ n

Cách đoán số thị nh hành nhấ t là
tử vi vẫ n còn nhiề u khiế m
khuyế t

cổ truyền
về con người xã hội
 Lấy con ngườ i là trung tâm để xem xét đánh
giá tự nhiên, con người là trung tâm vũ trụ.
 Thể hiện ở việc: Dùng kích cỡ củ a chính mình
để đo đạ c tự nhiên và vũ trụ (đo chiều dài bằng
“thướ c”, 1 thước = 2 gang tay;…)
=> Lố i tư duy linh
hoạ t, chủ quan,
tươ ng đố i; khác
với phương Tây
(máy móc, khách
quan, tuyệt đối)

i thự c hiệ n:
 Nguyễn Khánh Linh
 Nguyễn Thị An
 Lê Thị Huyền Trang
 Bùi Anh Tú
 Kiều Thị Xuân
Quỳnh
 Phạm Hạnh Dung