Tính tuổi thai dựa vào siêu âm và tiêu chuẩn đo chiều dài đầu mông-Chi hội Siêu âm Việt Nam – Chi hội Siêu âm Việt Nam – Vietnamese Society of Ultrasound in Medicine

TÍNH TUỔI THAI DỰA VÀO SIÊU ÂM VÀ TIÊU CHUẨN ĐO CHIỀU DÀI ĐẦU MÔNG

Bs. Nguyễn Hoàng Long, Bs. Hà Tố Nguyên

 TÍNH TUỔI THAI DỰA VÀO SIÊU ÂM

Việc xác định tuổi thai một cách chính xác rất quan trọng trong việc theo dõi thai kỳ từ quý I cho đến lúc sinh, và đặc biệt cần thiết trong những thời điểm “nhạy cảm”, như chuyển dạ sinh non hay thai quá ngày sinh. Trước đây, khi siêu âm chưa được sử dụng rộng rãi, nhân viên y tế thường dựa vào khai thác tiền sử và khám lâm sàng để xác định tuổi thai. Hiện nay, siêu âm được xem là một phương pháp để xác định tuổi thai bên cạnh ngày đầu tiên của chu kỳ kinh cuối cùng (kinh cuối cùng – KCC).

Nhiều bằng chứng cho thấy nếu thực hiện siêu âm thai đúng tiêu chuẩn thì việc xác định tuổi thai dựa vào siêu âm chính xác hơn ngày kinh cuối cùng (KCC).

Trên thực hành lâm sàng, có rất nhiều trường hợp cả bác sĩ và sản phụ rất bối rối khi mỗi lần đi khám thai/siêu âm nhận được một tuổi thai và ngày dự sinh khác nhau. Điều này gây khó khăn trong việc theo dõi sự tăng trưởng và cũng như can thiệp vào những thời điểm “nhạy cảm” của thai kỳ. Việc xác định tuổi thai còn là bước thiết yếu để theo dõi và chẩn đoán các trường hợp thai chậm tăng trưởng trong tử cung. Mỗi sản phụ chỉ nên có duy nhất 01 ngày dự sinh và 01 tuổi thai thống nhất trong suốt thai kỳ.

Khuyến cáo của Hiệp hội sản phụ khoa Canada (SOGC) năm 2014 về xác định tuổi thai theo siêu âm như sau:

1. Chiều dài đầu mông (CRL) ở quý 1 là thông số có giá trị nhất trong việc xác định tuổi thai và nên thực hiện bất cứ lúc nào khi quan sát được phôi/thai trong quý 1. (I – A)

2. Nếu sản phụ siêu âm nhiều lần trong quý 1 (sẽ có nhiều giá trị MSD và CRL) nên lựa chọn kết quả siêu âm tối thiểu (≥) gần với thời điểm 7 tuần nhất (CRL = 10 mm) để tính tuổi thai. (III – B)

3. Trong khoảng từ 12 – 14 tuần, CRL và BPD (đường kính lưỡng đỉnh) có độ chính xác tương đương nhau trong việc xác định tuổi thai. Khuyến cáo đưa ra chỉ nên sử dụng CRL lớn nhất là 84 mm, nếu CRL > 84 mm nên sử dụng BPD. (II – 1A)

4. Mặc dù siêu âm đầu dò âm đạo có nhiều ưu điểm trong việc xác định cấu trúc phôi từ sớm hơn đầu dò đường bụng, tuy nhiên độ chính xác về xác định tuổi thai không cao hơn đầu dò đường bụng. Đo CRL qua đầu dò đường bụng hoặc đầu dò đường âm đạo đều có thể được sử dụng để tính tuổi thai. (II – 1C)

5. Nếu sử dụng siêu âm quý 2 hoặc quý 3 có thể xác định tuổi thai thì cần tổng hợp các thông số sinh học (BPD, HC, AC và FL) để xác định tuổi thai thay vì chỉ sử dụng 1 thông số. (II – 1A)  

Ngoài chiều dài đầu mông (CRL) và đường kính lưỡng đỉnh (BPD), các thông số khác trên siêu âm cũng có thể được sử dụng để tính tuổi thai như đường kính trung bình túi thai (MSD), chu vi vòng đầu (HC), chu vi bụng (AC), chiều dài xương đùi (FL) trong từng thời điểm của thai kỳ. Tuy nhiên, độ chính xác trong ước tính tuổi thai không cao bằng chiều dài đầu mông (CRL) như khuyến cáo đưa ra.

Thông số

Mô tả

Chú ý

Độ chính xác

Tham khảo

Đường kính trung bình túi thai (MSD)

Trung bình của 3 đường kính túi thai thẳng trục với nhau ở ba mặt phẳng. Đo trong – trong

– Không được tính trung bình với CRL- Không được sử dụng khi đã đo CRL- Tuổi thai = MSD + 30 ngày

4 – 11 ngày

Grisolia (2003)Daya (1993)

Chiều dài đầu mông (CRL)

Là chiều dài lớn nhất của phôi từ điểm ngoài cực đầu đến điểm ngoài cực mông của thai. Cổ ở vị trí trung gian

Chọn CRL phù hợp nhất hoặc tính trung bình CRL của các lần đo

3 – 8 ngày

Grisolia (2003)Daya (1993)Sladevickus (2004)

Đường kính lưỡng đỉnh (BPD)

Mặt cắt ngang đầu, cân xứng hai bán cầu đại não, có các tiểu chuẩn: não thất ba, đồi thị, liềm não, thung lũng sylvious, khoang vách trong suốt. Đo từ bờ trong bản sọ ở phía gần đầu dò đến bờ ngoài bản sọ phía xa đầu dò

Quý 1: 3 – 8 ngàyQuý 2: 7 – 12 ngày 

Grisolia (2003)Daya (1993)Sladevickus (2004)Bovicelli (1981)Hadlock (1984)Hadlock (1987)Hadlock (1991)Chervenak (1998)

Chu vi đầu (HC)

Đo trên mặt cắt BPD. Đo chu vi ngoài của bản sọ, không bao gồm phần da sọ

Không được thấy tiểu não

Quý 2: 7 – 12 ngày

Hadlock (1984)Hadlock (1987)Hadlock (1991)Chervenak (1998)

Chu vi bụng (AC)

Mặt cắt ngang qua bụng, ngang mức tĩnh mạch cửa chia đôi, dạ dày. Đo bao gồm cả da bụng

Quý 2: 7 – 15 ngàyQuý 3: 18 – 35 ngày

Hadlock (1984)Hadlock (1987)Hadlock (1991)Chervenak (1998)

Chiều dài xương đùi (FL)

Thấy được cả lồi cầu và đầu xương đùi. Con trỏ được đặt nơi tiếp giáp giữa xương và sụn

Sóng siêu âm nên thẳng góc với chiều dài của xương đùi. Thay đổi theo chủng tộc

Quý 2: 7 – 17 ngàyQuý 3: 21 ngày

Hadlock (1984)Hadlock (1987)Hadlock (1991)Chervenak (1998)

Bảng 1. Các thông số ước tính tuổi thai trên siêu âm

TIÊU CHUẨN ĐO CHIỀU DÀI ĐẦU MÔNG

Đo chiều dài đầu mông (CRL) là một trong những bước thực hành thường quy của các bác sĩ siêu âm sản phụ khoa trong quý 1 của thai kỳ. Đo chính xác CRL hiện tại ngoài việc xác định tuổi thai như trên, còn là một yếu đó để phối hợp với NT trong việc sàng lọc nguy cơ bất thường nhiễm sắc thể trong quý 1.

Tuy nhiên, đến nay tiêu chuẩn về đo CRL vẫn chưa được chú trọng mặc dù tầm quan trọng của thông số này đã được đưa ra. S. Z.Wanyonyi và cộng sự (2014) đã đưa ra các tiêu chuẩn để đo chiều dài đầu mông (CRL), như sau:

Tiêu chuẩn

Mô tả

Mặt cắt dọc giữa

Thấy rõ mặt nghiêng của mặt (midline facial profile), cột sống, mông của thai chỉ nhi trên một hình ảnh trọn vẹn

Tư thế trung gian

Nên có khoảng dịch gữa cằm và ngực, đường thẳng qua mặt nghiêng sẽ cắt đường CRL trước điểm cực mông

Nằm ngang

Thai nhi nên nằm ngang, đường đo CRL nên hợp với chùm tia siêu âm một gốc từ 75 đến 105 độ

Thấy rõ ĐẦU và MÔNG

Thấy rõ hình ảnh cực đầu và cực mông

Đặt con trỏ chính xác

Điểm chính giữa của con trỏ nên được đặt ở bờ ngoài của da quanh sọ và bờ ngoài của da mông

Phóng đại hình ảnh

Thai nên chiếm ít nhất 2/3 màn hình, thấy rõ Đầu và Mông

Bảng 2. Tiêu chuẩn đo chiều dài đầu môngMột hình ảnh để đo chiều dài đầu mông được chấp nhận khi đảm bảo ≥ 4/6 tiêu chuẩn trên.

Hình 1. Tiêu chuẩn “mặt cắt dọc giữa”

Hình “a” đúng. Hình “b” không đúng vì không thấy rõ mặt nghiêng của mặt, không thấy rõ cột sống`

Hình 2. Tiêu chuẩn “Tư thế trung gian”.

Hình “c” đúng tiêu chuẩn: cho thấy có khoảng dịch giữa cổ và ngực, đường thẳng qua mặt nghiêng cắt CRL trước cực mông. Hình “d” không đúng, thai ưỡn quá mức, đường thẳng qua mặt nghiêng cắt CRL sau điểm cực mông

Hình 3. Tiêu chuẩn “thai nằm ngang”.

Hình “f” đúng: CRL vuông gốc với chùm tia siêu âm. Hình “g” sai vì CRL hợp với chùm tia siêu âm 45 độ

Hình 4. Tiêu chuẩn “thấy rõ đầu và mông”.

Hình “i” đúng, thấy rõ cực đầu và cực mông. Hình “j” không đúng, không thấy rõ điểm cực đầu

Hình 5. Tiêu chuẩn “đặt vị trí con trỏ chính xác”.

Hình “l” đúng, đặt vị trí con trỏ đúng ở bờ ngoài da của cực đầu và cực mông. Hình “m” sai, vị trí đặt con trỏ cực mông không đúng

Hình 6. Tiêu chuẩn “Phóng đại hình ảnh”.

Hình “n” đúng, thai chiếm hơn 2/3 toàn bộ hình ảnh. Hình “o” không đúng vì hình thai chỉ chiếm < ½ toàn bộ hình ảnh Sau khi đo đúng tiêu chuẩn và đo được chiều dài đầu mông (CRL), chúng ta có thể sử dụng bảng tham chiếu các thông số khác như tuổi thai, nhịp tim thai, đường kính túi thai và đường kính Yolksac theo từng giá trị của chiều dài đầu mông (CRL), theo nghiên cứu của tác giả George I. Papaioannou năm 2010 như sau:Bảng 3. Mối liên quan giữa CRL và tuổi thai, nhịp tim thai, đường kính túi thai và đường kính Yolksac.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Z. Wanyonyi et al, Image-scoring system for crown–rump length measurement, Ultrasound Obstet Gynecol, 2014;44: 649–654.

2. SOGC, Determination of Gestational Age by Ultrasound, Clinical Practice Guidelines, J Obstet Gynaecol Can 2014;36(2):171–181.

3. George I. Papaioannou, Argyro Syngelaki, Leona C.Y. Poon, Jackie A. Ross, Kypros H. Nicolaides, Normal Ranges of Embryonic Length, Embryonic Heart Rate, Gestational Sac Diameter and Yolk Sac Diameter at 6–10 Weeks, Fetal Diagn Ther 2010;28:207–219.