Bày trí ban thờ gia tiên, mâm ngũ quả ngày Tết hợp phong thủy

Bài trí ban thờ là công việc được ưu tiên hàng đầu trong dịp Tết đến xuân về. Thông thường việc này do chính gia chủ thực hiện để tỏ lòng hiếu kính với những người đã khuất. Công việc chủ yếu là dọn dẹp, lau chùi lư đèn, ban thờ, hóa chân nhang (đốt các chân nhang cũ), treo đèn, kết hoa, bày biện đồ lễ. Các đồ thờ tự lúc này có thể hạ xuống để lau chùi, đánh bóng.

Sau khi hoàn tất, gia chủ nấu nước thơm (thường là ngũ vị) để lau lại một lần nữa gọi là “tẩy uế”. Tất cả được sắp đặt lên ban thờ theo thứ tự, tùy quan niệm từng vùng nhưng tựu chung đều hướng tới mục đích giao hòa, tạo sự gắn kết giữa hai thế giới trần gian hữu hình và tâm linh thiêng liêng. Việc lau dọn, bài trí ban thờ gia tiên thể hiện sự hiếu kính của con cháu đối với ông bà, tổ tiên.

Bày trí ban thờ gia tiên, mâm ngũ quả ngày Tết hợp phong thủy. Ảnh minh hoạ

Lưu ý khi bày trí ban thờ ngày Tết

Trong gia đình Việt Nam ngoài việc lựa chọn vị trí trung tâm và cao ráo để đặt ban thờ, người Việt còn chú ý xem hướng của ngôi nhà và tuổi của gia chủ để thấy nên đặt bàn thờ quay mặt về hướng nào là tốt nhất.

Trên bàn thờ tổ tiên, ở chính giữa đặt bát hương (tượng trưng cho tinh tú) và trên bát hương có cây trụ để cắm hương vòng (tượng trưng cho trục vũ trụ), hai bát hương khác đặt ở bên trái và bên phải tạo nên tư thế tam tài, Ở hai góc ngoài bao giờ cũng có hai cây đèn dầu (hoặc nến) tượng trưng cho mặt trời bên trái và mặt trăng ở bên phải.

Khi cần giao tiếp với tổ tiên người ta thường đốt nến (đèn dầu) và thắp hương. Quan niệm dân gian cho rằng, mọi nguyện cầu sẽ theo các vòng khói hương chuyển đến ông bà tổ tiên.

Lễ vật dâng cúng thường bao gồm vài bộ quần áo, giấy tiền vàng mã cho các cụ, một vài chén nhỏ, thấp (thường là số lẻ) và một bình trà; đĩa hoa quả lớn đặt ở trung tâm ban thờ, một bình hoa lớn và một bình rượu ngon. Xung quanh, ta có bày thêm bánh mứt cho cân đối và đẹp mắt.

Hoa để thờ cũng có yêu cầu nhất định, đó phải là hoa tươi, người Việt Nam thường sử dụng các loại hoa như hoa cúc, hoa huệ, hoa lay ơn, hoa mai, hoa đào trong cúng gia tiên ngày Tết…Đặc biệt, phải thường xuyên thay nước giữ hoa được tươi và chú ý không được để hoa héo úa, hỏng trên bàn thờ tổ tiên. Ngoài ra, với quan niệm trần sao âm vậy, có thể cắm cành đào nhỏ, hoa nở đẹp, màu sắc tươi tắn để thêm không khí xuân trên gian thờ tổ tiên.

Khoảng sáng 30 Tết, việc bày biện ban thờ Tết phải được hoàn tất. Ngoài những món ăn truyền thống vào ngày Tết cổ truyền như bánh chưng hoặc bánh tét, giò, mâm ngũ quả….và những món đồ Tết đặc trưng như hoàng phi, câu đối đỏ, tuỳ theo điều kiện kinh tế hay văn hóa từng miền mà trên ban thờ có thêm quà tết, rượu,….

Mâm ngũ quả sẽ được xếp ở ngay chính giữa ban thờ còn các vị trí hai bên và xung quanh thì xếp đặt các thứ khác. Với từ đường phía trước bát hương có thể đặt mâm ngũ quả ở giữa. Lọ lục bình, lọ hoa, cây nến, hạc đồng… thì ta để ở hai bên sao cho đối xứng. Bên trái để trầu cau và rượu bên phải để bánh chưng. Với các hộ gia đình có ban thờ gia tiên nhỏ thì mâm ngũ quả thường đặt bên phải (tay trái nhìn vào, tay phải nhìn ra), lọ hoa đặt bên trái. Ở giữa để 5 chén nước nhỏ còn những chỗ còn lại thì đặt trầu cau, tiền vàng, bánh kẹo, thuốc lá, bánh chưng…

Việc thắp sáng cho ban thờ ngày Tết cũng được bắt đầu từ ngày 30. Có nhà sử dụng loại hương vòng, hay hương que loại lớn, cháy liên tục trong nhiều ngày với nhiều ý nghĩa biểu trưng như các vì tinh tú đang tỏa sáng, sự chăm lo ân cần của con cháu…Hương khói còn tạo nên một không khí ấm cúng nơi gian thờ, gắn kết tình cảm và ước nguyện hạnh phúc của mọi người trong một gia đình. Hương dùng cho những ngày Tết cũng thường là các loại hương có mùi thơm đặc biệt ví dụ như hương bài, hương trầm, hương nhài…

Bày mâm ngũ quả ngày Tết

Việc bày mâm ngũ quả ngày Tết xuất phát từ lý thuyết về ngũ hành: Thuỷ – Hỏa – Mộc – Kim – Thổ những yếu tố tạo nên vũ trụ và sự vận hành của nó. Thông thường ngũ quả gồm 5 loại quả có các màu khác nhau như chuối xanh, bưởi vàng, hồng đỏ, lê trắng, quýt da cam tượng trưng cho mong ước: Phú (giàu có) – Quý (sang trọng) – Thọ (sống lâu) – Khang (khỏe mạnh) – Ninh (bình yên).

Tuy nhiên, ở mỗi vùng miền lại có một quan niệm riêng về ý nghĩa mâm ngũ quả. Người Nam Bộ có cách đọc lái âm hay đơn tiết hóa một số từ, ví dụ chỉ tên trái mãng cầu thì gọi đơn tiết hóa là Cầu (mãng cầu: thoả mãn trong sự cầu xin) – Sung (sung: chỉ sự sung túc, sung mãn) – Vừa (đọc chệch âm là dừa: quả dừa) – Đủ (đơn tiết hóa của đu đủ và xài – là cách đọc chệch của âm xoài). Trong khi đó, người miền Bắc hướng đến ý nghĩa biểu trưng nhiều hơn, quả phật thủ hay nải chuối như bàn tay che chở của Đức Phật cho tất cả mọi người; quả bưởi, dưa hấu thể hiện cho sự đầy đặn, trọn vẹn căng đầy sức sống; màu sắc thắm tươi của quýt, hồng tượng trưng cho sự may mắn, phồn thịnh cát tường.

Đặc biệt là chuối và bưởi là không thể thiếu vì nó tượng trưng cho vuông – tròn, âm – dương. Và 5 thứ quả không nên tùy tiện, phải được lựa chọn kỹ lưỡng, quả tròn trịa, có hương, có sắc. Tránh những thứ quả có gai, có lá sắc để không mang sát khí hoặc những quả có mùi thơm không thuần phác như dứa, mít, sầu riêng…

Ngày nay, việc bày trí hay thắp hương (nhang) trên bàn thờ không phân biệt nam nữ, tuổi tác như trước. Tuy nhiên, để giữ nếp xưa mọi nhà vẫn mời người lớn tuổi nhất trong gia đình khấn và thắp hương cho ông bà tổ tiên trong những ngày quan trọng như tất niên, đêm giao thừa, mừng năm mới, cúng tiễn…