Tiếng Abkhaz – Wikipedia tiếng Việt
Tiếng Abkhaz (còn được viết là Abxaz; Аԥсуа бызшәа /apʰswa bɨzʃʷa/), còn gọi là tiếng Abkhazia,[1][2][3] là một ngôn ngữ Tây Bắc Kavkaz, có quan hệ gần nhất với tiếng Abaza. Đây là ngôn ngữ của người Abkhaz, là một trong những ngôn ngữ chính thức của Abkhazia.[4] Thêm nữa, nó là ngôn ngữ của hàng ngàn kiều dân Abkhazia ở Thổ Nhĩ Kỳ, cộng hòa tự trị Adjara (Gruzia), Syria, Jordan và nhiều nước Tây Phương. Thống kê 2010 ghi nhận 6.786 người nói tiếng Abkhaz ở Nga.[5]
Tiếng Abkhaz là một ngôn từ Tây Bắc Kavkaz, có liên hệ với tiếng Adyghe. Nó thân thiện nhất với tiếng Abaza. Cả hai đôi lúc được coi là phương ngữ của một ngôn từ, và rằng dạng viết của tiếng Abkhaz và tiếng Abaza đơn thuần là hai đầu mút của một dãy phương ngữ. Về ngữ pháp, hai tiếng rất giống nhau ; tuy nhiên, sự độc lạ trong ngữ âm đủ để giữ hai ngôn từ này tách riêng. Hầu hết nhà ngôn từ ( ví dụ, Chirikba 2003 ) cũng coi tiếng Ubykh là một họ hàng gần của dãy phương ngữ Abkhaz – Abaza .
Mục lục bài viết
Phân bố địa lý[sửa|sửa mã nguồn]
Tiếng Abkhaz được nói hầu hết ở Abkhazia. Tiếng Abkhaz còn là ngôn từ của kiều dân Abkhaz, đa phần ở Thổ Nhĩ Kỳ, với những nhóm nhỏ hơn tại Syria, Iraq, và Jordan ; cộng hòa tự trị Adjara của Gruzia ; Liên Xô cũ ( Armenia, Ukraina ) ; và qua những cuộc di cư gần đây, cả những nước Tây Phương như Đức, Hà Lan, và Hoa Kỳ .
Tiếng Abkhaz thường được nhìn nhận là có ba phương ngữ:
Bạn đang đọc: Tiếng Abkhaz – Wikipedia tiếng Việt
- Abzhywa, nói ở miền Kavkaz, đặt theo tên vùng lịch sử Abzhywa (Абжьыуа), đôi khi được gọi là Abzhui, dạng Nga hóa của Abzhywa.
- Bzyb hay Bzyp, nói ở Kavkaz và Thổ Nhĩ Kỳ, đặt tên theo vùng Bzyb (tiếng Abkhaz: Бзыԥ).
- Sadz, nay chỉ có mặt ở Thổ Nhĩ, trước đây hiện diện tại vùng giữa sông Bzyb và Khosta.
Dạng ngôn ngữ viết văn học dựa trên phương ngữ Abzhywa.
Xem thêm: Cộng đồng mạng – Wikipedia tiếng Việt
Âm vị học[sửa|sửa mã nguồn]
Tiếng Abkhaz có số phụ âm rất lớn (58 trong dạng chuẩn văn học). Trái lại, ngôn ngữ này lại chỉ có hai nguyên âm riêng biệt, nhưng hai nguyên âm này lại có nhiều tha âm, biến thiên dựa trên tính vòm hóa hay môi hóa của phụ âm lân cận.
Xem thêm: Cộng đồng mạng – Wikipedia tiếng Việt
Âm vị màu lục chỉ có trong phương ngữ Bzyp và Sadz ; âm vị màu lam riêng có trong phương ngữ Bzyp .
Tiếng Abkhaz được viết bằng bảng vần âm Kirin từ năm 1862 .
| А а [a] | Б б [b] | В в [v] | Г г [ɡ] | Гь гь [ɡʲ] | Гә гә [ɡʷ] | Ӷ ӷ [ʁ/ɣ] | Ӷь ӷь [ʁʲ/ɣʲ] |
| Ӷә ӷә [ʁʷ/ɣʷ] | Д д [d] | Дә дә [dʷ] | Е е [a/ja] | Ж ж [ʐ] | Жь жь [ʒ] | Жә жә [ʒʷ] | З з [z] |
| Ӡ ӡ [d͡z] | Ӡә ӡә [d͡ʑʷ] | И и [j/jɨ/ɨj] | К к [kʼ] | Кь кь [kʼʲ] | Кә кә [kʼʷ] | Қ қ [kʰ] | Қь қь [kʲʰ] |
| Қә қә [kʷʰ] | Ҟ ҟ [qʼ] | Ҟь ҟь [qʼʲ] | Ҟә ҟә [qʼʷ] | Л л [l] | М м [m] | Н н [n] | О о [a/wa] |
| П п [pʼ] | Ԥ ԥ [pʰ] | Р р [r] | С с [s] | Т т [tʼ] | Тә тә [tʼʷ] | Ҭ ҭ [tʰ] | Ҭә ҭә [tʷʰ] |
| У у [w/wɨ/ɨw] | Ф ф [f] | Х х [x/χ] | Хь хь [xʲ/χʲ] | Хә хә [xʷ/χʷ] | Ҳ ҳ [ħ] | Ҳә ҳә [ħʷ] | Ц ц [t͡sʰ] |
| Цә цә [t͡ɕʷʰ] | Ҵ ҵ [t͡sʼ] | Ҵә ҵә [t͡ɕʼʷ] | Ч ч [t͡ʃʰ] | Ҷ ҷ [t͡ʃʼ] | Ҽ ҽ [t͡ʂʰ] | Ҿ ҿ [t͡ʂʼ] | Ш ш [ʂ] |
| Шь шь [ʃ] | Шә шә [ʃʷ] | Ы ы [ɨ] | Ҩ ҩ [ɥ/ɥˤ] | Џ џ [d͡ʐ] | Џь џь [d͡ʒ] | Ь ь [ʲ] | Ә ә [ʷ] |
- ^ Abkhazia tự xem mình là một quốc gia độc lập, nhưng điều nay chỉ được một vài quốc gia công nhận. Chính phủ Gruzia và chính phủ đa số các quốc gia xem Abkhazia là một phần lãnh thổ Gruzia.
- Chirikba, V. A. (1996) A Dictionary of Common Abkhaz. Leiden.
- Chirikba, V. A. (2003) “Abkhaz”. Languages of the World/Materials 119. Muenchen: Lincom Europa.
- Hewitt, B. George (2010) Abkhaz: A Comprehensive Self Tutor Muenchen, Lincom Europa ISBN 978-3-89586-670-8
- Hewitt, B. George (1979) Abkhaz: A descriptive Grammar. Amsterdam: North Holland.
- Hewitt, B. George (1989) Abkhaz. In John Greppin (ed.), The Indigenous Languages of the Caucasus Vol. 2. Caravan Books, New York. 39-88.
- Vaux, Bert and Zihni Psiypa (1997) “The Cwyzhy Dialect of Abkhaz”. Harvard Working Papers in Linguistics 6, Susumu Kuno, Bert Vaux, and Steve Peter, eds. Cambridge, MA: Harvard University Linguistics Department.
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
Source: https://mix166.vn
Category: Cộng Đồng
