Hoa Kỳ hậu Afghanistan: Chiến tranh và tham nhũng

Sở trường và sở đoản

Khi chính quyền sở tại Bush, cùng quân đội liên minh, khởi đầu tiến công Afghanistan vào ngày 7 tháng 10 năm 2001, và lật đổ Taliban vào tháng 12 năm 2001, tiềm năng số 1 không phải là để kiến thiết xây dựng nhà nước hay vương quốc Afghanistan. Mục tiêu chính yếu là phải làm cho những kẻ gây ra biến cố 11 tháng 9, như Osama Bin Laden và nhóm Al-Qaeda, cũng như Taliban hay bất kể ai chứa chấp khủng bố chống Mỹ, sẽ bị truy lùng và tàn phá. Nhưng khác với lần trước, Mỹ đã học bài học kinh nghiệm lịch sử dân tộc tại Afghanistan thời Liên Sô chiếm đóng trước đây, lần này Mỹ nhận thấy là cần thiết kế xây dựng một chính sách đủ năng lực để quản trị quốc gia, và dân cư hoàn toàn có thể sống hòa giải với nhau và với những nước lân bang .
Nhưng thiết kế xây dựng một vương quốc trọn vẹn đổ nát như Afghanistan, không có nền tảng văn hóa truyền thống chính trị gì ngoài chủ nghĩa bộ lạc, đứng đầu bởi những lãnh chúa, là cực kỳ khó khăn vất vả. Nó yên cầu sự cam kết lâu bền hơn, có khi nhiều thế hệ. Đây không phải là sở trường, hay là yếu tố, của nước Mỹ .
20 năm không phải là một đại chiến quá dài, bởi so với lịch sử vẻ vang thì có những đại chiến có vẻ như vô tận, như Iberian Religious War, 781 năm ( 711 – 1492 ). Tuy nhiên so với lịch sử vẻ vang cuộc chiến tranh của người Mỹ thì nó có vẻ như miên viễn, dài hơn cả nội chiến, hay đại chiến cách mạng của Mỹ, hay Thế Chiến I và II mà Mỹ từng tham chiến .
Trong bao nhiêu đại chiến mà Mỹ tham gia, Afghanistan và Nước Ta là hai đại chiến gần như dài nhất so với Mỹ, và tốn kém số 1. Cuộc chiến Afghanistan lê dài 20 năm, tốn kém từ một đến hai ngàn tỷ đô la, và Nước Ta thì từ 10 năm đến 17 năm ( tuỳ theo cách tính khởi đầu và kết thúc khi nào ), tốn kém khoảng chừng 850 tỷ đô la .
Tâm lý người Mỹ nói chung không thích cuộc chiến tranh, đặc biệt quan trọng không thích nó lê dài, và rất dị ứng với sự dã man. Mỹ tham gia Thế Chiến I và II, sau nhiều vương quốc khác, một cách chẳng đặng đừng. Quốc hội Mỹ và dân cư không ủng hộ sự tham gia của Mỹ vào Thế Chiến II cho đến khi Nhật tiến công Pearl Habour tháng 12 năm 1941. Nếu cần đánh nhau, thì đành chịu, nhưng sau đó phải nỗ lực kiến thiết xây dựng tự do và tái thiết vương quốc. Nội chiến Hoa Kỳ, lê dài 4 năm, nói lên được tâm thức này của người Mỹ. Trong tâm thức người Mỹ không có sự trả thù. Trừng phạt thì có, để học bài học kinh nghiệm, nhưng không trả thù, ngoại trừ những hành vi đơn lẽ cá thể của quân lính. Cách họ đối xử với nước Nhật và Đức sau Thế Chiến II nói lên chủ trương này .
Một trong những nguyên do chính mà Tổng thống Harry Truman quyết định hành động thả hai quả bom nguyên tử lên Hiroshima và Nagasaki vào tháng 8 năm 1945 là vì muốn chấm hết cuộc chiến tranh càng sớm càng tốt. Mỹ và liên minh đã vượt mặt Ý và Đức vào cuối tháng 4 năm 1945, tiến chiếm Đức đầu tháng 5. Nhưng hơn 3 tháng sau vẫn không có tín hiệu nào cho thấy sẽ tiến chiếm Nhật thuận tiện, bởi họ không chịu đầu hàng mà còn quyết chiến đến cùng. Ước đoán lúc đó quân đội liên minh phải trả giá rất đắc, hoàn toàn có thể lên đến 500,000 quân, hoặc số lượng tối thiểu cũng phải là 50,000 người. Giáo sư Tom Nichols, một chuyên viên trong nghành nghề dịch vụ này, đã nghiên cứu và phân tích đề tài này. Nichols nhận định và đánh giá cho đến nay nhiều người Mỹ vẫn lên án quyết định hành động của Truman là dã man, phân biệt chủng tộc, và không thiết yếu. Theo Nichols thì đứng trước quyết định hành động khó khăn vất vả này, Truman phải chọn chấm hết cuộc chiến tranh và mạng sống quân đội liên minh, nhất là người Mỹ .
Sau Thế Chiến II, Mỹ đã giúp cho Âu châu, hầu hết là Tây Âu, tái thiết, và đã rất thành công xuất sắc qua Marshall Plan. Mỹ cũng thành công xuất sắc trong việc tái thiết Nhật Bản, và Nam Hàn ( cuộc chiến tranh Triều Tiên chỉ lê dài 3 năm ), và gần đây là cuộc chiến tranh Bosnia ( 1992 – 1995 ) và Kosovo ( 1998 – 1999 ), mà Mỹ cùng khối NATO thực thi .
Nói chung ở nơi nào cuộc chiến tranh lê dài, day dưa mãi, thì người Mỹ không đủ kiên trì hay cam kết. Mà tại sao họ phải cam kết chứ ! Họ không hề liên tục quyết tử mà không biết cho đến khi nào mới có điểm dừng. Nhưng khi cuộc chiến tranh chấm hết, không còn đánh nhau nữa, và chỉ tập trung chuyên sâu vào nỗ lực kiến thiết xây dựng, thì lịch sử dân tộc cho thấy không có nước nào sẵn sàng chuẩn bị và thành công xuất sắc như Mỹ. Cho nên, giả sử nếu miền Bắc Nước Ta bỏ đi tham vọng nhuộm đỏ miền Nam, bỏ tham vọng làm con cờ bành trướng chủ nghĩa cộng sản cho Liên Sô, mà chủ trương thật sự hòa đàm và cùng với miền Nam kiến thiết xây dựng tự do và tái thiết vương quốc, thì Mỹ đã đóng một vai trò quyết định hành động và quan trọng. Nước Ta cũng đã trở thành một vương quốc khác hẳn với lúc bấy giờ. Nhưng với thực chất hống hách kiêu căng và mục tiêu nhuộm đỏ của cộng sản, rất ảo tưởng chủ nghĩa thời đó, làm thế nào điều này hoàn toàn có thể xảy ra !
Tóm lại, tốn kém không phải là yếu tố so với Mỹ. Sức mạnh của đối thủ cạnh tranh cũng không phải là yếu tố so với sức mạnh quân sự chiến lược, chính trị hay kinh tế tài chính của Mỹ. Nhưng tính cách lê dài, day dưa, hao tổn nhân mạng, là yếu tố mà người Mỹ không đồng ý được .

Vấn nạn tham nhũng

Ngoài yếu tố thời hạn, tham nhũng là nguyên do của mọi sự thất bại. Tại Afghanistan hay bất kỳ nơi nào tương quan đến thiết kế vương quốc .
Anders Fogh Rasmussen, Tổng Thư ký NATO 2009 – năm trước, và là cựu Thủ tướng Đan Mạch 2001 – 2009, cũng có đánh giá và nhận định đáng suy ngẫm trên tạp chí Foreign Affairs. Ông biện luận :
“ Các đại chiến tại Afghanistan và Iraq đã làm rõ rằng những nền dân chủ hùng mạnh không hề thiết kế xây dựng nền dân chủ ở những nơi khác bằng lực lượng quân sự chiến lược. Người dân trong nước ở đầu cuối cũng stress vì những cuộc cuộc chiến tranh lê dài. Dòng viện trợ và nguồn lực từ những lực lượng quốc tế cũng tạo ra sự phụ thuộc vào giữa cơ quan chính phủ và người dân trong những khu vực hậu cuộc chiến tranh, nơi nuôi dưỡng kế hoạch hóa tập trung chuyên sâu và chính sách quan liêu. Việc thiếu một xã hội dân sự mạnh khiến những quan chức cơ quan chính phủ rất dễ tham nhũng và hành vi theo chủ nghĩa người mua thay vì ủng hộ những quyền tự do dân sự và ý thức kinh doanh thương mại. ”
Phó giáo sư Rachel Tecott thuộc Cao đẳng Chiến tranh Hải quân Hoa Kỳ, trong bài viết vào ngày 26 tháng 8 trên tạp chí Foreign Affairs, cho rằng muốn thiết kế xây dựng một lực lượng quân sự chiến lược hiệu suất cao thì phải ngăn ngừa được nạn tham nhũng. Bởi vì khi những người lính nhìn thấy chỉ huy của mình tham nhũng thì họ không mấy chăm sóc đến việc quyết tử nào dưới sự chỉ huy đó nữa .
Sự bỏ chạy của cựu Tổng thống Ashraf Ghani, với tin đồn thổi là trên máy bay đầy tiền mặt, cùng với sự sụp đổ nhanh gọn của chính quyền sở tại và quân đội Afghanistan dù chưa đánh nhau với lực lượng Taliban, cho thấy rõ yếu tố này .
Sarah Chayes, từng là Trợ lý Đặc biệt cho hai chỉ huy hạng sang của những lực lượng quân sự chiến lược quốc tế ở Afghanistan, và cho quản trị Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Hoa Kỳ, trong bài viết trên tạp chí Foreign Affairs ngày 3 tháng 9, nghiên cứu và phân tích thâm thúy về nạn tham nhũng. Chayes biện luận rằng, tham nhũng không riêng gì mang tính mạng lưới hệ thống tại Afghanistan, mà “ Tham nhũng tại Afghanistan là được làm tại Hoa Kỳ ”. Chayes cho rằng Hoa Kỳ biết nạn tham nhũng, nhưng vẫn để nó xảy ra, đã đồng lõa, nên làm tê liệt nhà nước Afghanistan và khiến người dân nước này chán ghét .
Chayes cho biết hai nghiên cứu và điều tra vào năm 2010 ước đoán khoảng chừng 2 đến 5 tỷ đô la hối lộ tại Afghanistan, gần 13 % GDP, để cấp dưới được sự bảo trợ của cấp trên. Giới chức Mỹ từ Bộ Ngoại giao và giới tình báo đều biết, nhưng ý niệm rằng tham nhũng là một phần của văn hóa truyền thống Afghanistan : tham nhũng hạng bé thì quá phổ cập, trong khi tham nhũng hạng cao thì mang tính chính trị quá nên khó cạnh tranh đối đầu .
Chayes chứng minh và khẳng định nó không chỉ là một thất bại trong hoạch định chủ trương đối ngoại của Hoa Kỳ, mà nó còn là một tấm gương, phản chiếu lại một phiên bản của thể loại tham nhũng từ lâu đã phá hoại nền dân chủ Hoa Kỳ .

Trong một bài viết khác, Chayes chia sẻ thêm rằng thật ra người Afghanistan không phải từ chối hẳn Mỹ, mà ‘họ nhìn chúng tôi như những gương mẫu về dân chủ và pháp quyền’. Chayes nhận định:

“ Họ nghĩ rằng đó là những gì chúng tôi đại diện thay mặt cho. Và chúng tôi đã đại diện thay mặt cho điều gì ? Điều gì đã tăng trưởng trong khi chúng tôi ở đó ? Chủ nghĩa thân hữu ; tham nhũng tràn ngập ; một kế hoạch Ponzi ngụy trang như một mạng lưới hệ thống ngân hàng nhà nước, được phong cách thiết kế bởi những chuyên gia tài chính Hoa Kỳ trong chính những năm mà những chuyên gia tài chính Hoa Kỳ khác đang ấp ủ sự sụp đổ lớn của năm 2008. Điều tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ là một mạng lưới hệ thống chính phủ nước nhà, trong đó những triệu phú hoàn toàn có thể viết ra những quy tắc .
Đó có phải là nền dân chủ Mỹ không ? Chà … có phải không vậy ? ”
Từ những yếu tố tương quan đến cuộc chiến tranh và bài học kinh nghiệm lịch sử vẻ vang này, tôi nghĩ rằng chủ trương tham chiến của Mỹ chắc sẽ phải đổi khác thâm thúy trong thời hạn tới. Chiến tranh miên viễn là điều khó xảy ra lần nữa, trong tâm thức chỉ huy Hoa Kỳ, nổi bật qua Tổng thống Joe Biden. Nếu có cuộc chiến tranh nữa xảy ra, ba yếu tố mang tính quyết định hành động : đó là thời hạn để đạt tiềm năng cuộc chiến tranh là bao lâu, phí tổn gồm có cả nhân – tài – vật lực là gì, và định nghĩa thế nào là thành công xuất sắc thời hậu chiến. Mỹ sẽ phải nghiên cứu và điều tra rất kỹ những yếu tố lịch sử vẻ vang, xã hội và văn hóa truyền thống chính trị của một nước nào đó trước khi tham chiến, thay vì hầu hết trên mặt trận quân sự chiến lược trong một số ít đại chiến trước đây. Một nước mà vấn nạn tham quyền cố vị, mà văn hóa truyền thống tham nhũng ăn sâu vào mọi tiếp xúc giữa con người với nhau, từ tài chánh đến ý thức, thì rất khó để biến hóa. Vì vậy mà công dân Mỹ có quyền nhu yếu chính quyền sở tại mình báo cáo giải trình kế hoạch này, và những người chỉ huy đều phải có nghĩa vụ và trách nhiệm báo cáo giải trình. Chỉ như thế thì mới giảm thiểu được cuộc chiến tranh, tránh cuộc chiến tranh miên viễn, để sau cùng cuộc chiến tranh chỉ là giải pháp hầu mang lại tự do và trật tự mới .

Source: https://mix166.vn
Category: Showbiz