Để thực hiện thắng lợi Nghị quyết về công tác dân số trong tình hình mới
SỰ ĐỔI MỚI CĂN BẢN CHÍNH SÁCH DÂN SỐ CỦA NƯỚC TA
Cho đến thập niên 60 của thế kỷ trước, mức sinh ở nước ta vẫn rất cao, trung bình mỗi bà mẹ có tới 7 con. Vì vậy, tiềm năng cốt lõi của chủ trương dân số của Đảng và Nhà nước ta suốt nửa cuối thế kỷ 20 là giảm sinh, thực thi “ Mỗi mái ấm gia đình chỉ có 2 con ” hay thường được gọi là “ đạt được mức sinh sửa chữa thay thế ” .
Sau gần 50 năm kiên trì và đẩy mạnh kế hoạch hóa gia đình (KHHGĐ), đặc biệt là sau Nghị quyết số 04 – NQ/HNTW của Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa VII về chính sách Dân số – kế hoạch hóa gia đình năm 1993, (Nghị quyết 04-NQ/HNTW), mức sinh ở nước ta đã giảm mạnh. Số con trung bình của một bà mẹ tính đến hết tuổi sinh đẻ từ năm 2006 đến nay chỉ còn khoảng 2 con, tức là chưa bằng 1/3 số con của phụ nữ cách đây nửa thế kỷ! Mô hình “gia đình 2 con” ngày càng phổ biến và trở thành chuẩn mực xã hội. Có thể khẳng định rằng, xét trên phạm vi cả nước, mục tiêu giảm sinh của chính sách dân số đã đạt được một cách vững chắc.
Tuy nhiên, bên cạnh thành tựu lớn, thực trạng dân số nước ta cũng Open nhiều thử thách mới : Mức sinh có tỉnh / thành phố giảm quá sâu nhưng có tỉnh vẫn còn cao ; mất cân đối giới tính khi sinh nghiêm trọng ; cơ cấu tổ chức dân số vàng chưa được tận dụng hiệu suất cao ; già hóa dân số nhanh ; di cư, tích tụ dân số vào những đô thị lớn diễn ra can đảm và mạnh mẽ ; đặc biệt quan trọng là chất lượng dân số tăng lên nhưng chưa cao. Mặt khác, toàn cảnh kinh tế tài chính – xã hội của công tác làm việc dân số thời nay cũng đổi khác thâm thúy. Việt Nam đã trở thành nước có thu nhập trung bình, nền kinh tế tài chính đã quản lý và vận hành theo cơ chế thị trường khuynh hướng xã hội chủ nghĩa. Hiến pháp 2013 có nhiều nội dung mới, trong đó nhấn mạnh vấn đề quyền con người ; cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư với nhiều thành tựu kỳ diệu đổi khác thâm thúy cách tất cả chúng ta sống, thao tác và liên hệ với nhau … Vì vậy, Hội nghị lần thứ sáu Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XII tháng 10 năm 2017 đã phát hành Nghị quyết 21 về công tác làm việc dân số trong tình hình mới. Hệ thống quan điểm, tiềm năng và giải pháp của Nghị quyết này là tư duy mới về nội dung chủ trương dân số, nhận thức cao hơn về mối quan hệ ngặt nghèo giữa dân số và tăng trưởng ; vì thế, Nghị quyết nhu yếu tính đến mối quan hệ này trong mọi kế hoạch tăng trưởng .
Khác với Nghị quyết 04-NQ/HNTW chỉ có một mục tiêu duy nhất là giảm sinh, Nghị quyết 21 đề ra hệ thống mục tiêu rộng lớn hơn nhiều. Đó là: “Giải quyết toàn diện, đồng bộ các vấn đề về quy mô, cơ cấu, phân bổ, chất lượng dân số và đặt trong mối quan hệ tác động qua lại với phát triển kinh tế – xã hội. Duy trì vững chắc mức sinh thay thế; đưa tỉ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng, thích ứng với già hóa dân số; phân bố dân số hợp lý; nâng cao chất lượng dân số, góp phần phát triển đất nước nhanh, bền vững”. Mục tiêu tổng quát này đã được cụ thể hóa bằng 24 chỉ tiêu đến năm 2030.
 |
NHỮNG KẾT QUẢ BƯỚC ĐẦU
Để đạt được mục tiêu Nghị quyết 21 đề ra, gần 5 năm qua, mặc dù phải chịu ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch COVID-19, hệ thống các giải pháp vẫn được triển khai một cách đồng bộ thể hiện rõ bước chuyển trọng tâm của công tác dân số, từ KHHGĐ sang dân số và phát triển.
Trước hết, Đảng, chính quyền sở tại những cấp đã phát hành những văn bản cụ thể hóa Nghị quyết 21 cho từng nghành và thích hợp với từng địa phương. Ngay sau Nghị quyết 21, nhà nước đã có Nghị quyết 137 / NQ-CP về Chương trình hành vi của nhà nước triển khai Nghị quyết 21. Trên cơ sở đó, Thủ tướng đã phê duyệt Chiến lược Dân số Nước Ta đến năm 2030 và nhiều đề án, kế hoạch, chương trình nhằm mục đích tiến hành từng hoạt động giải trí của công tác làm việc dân số, như : Truyền thông, phân phối dịch vụ, điều tra và nghiên cứu, giảng dạy cán bộ, … Tại những địa phương, thành ủy, tỉnh ủy, hội đồng nhân dân, ủy ban nhân dân đã phát hành những nghị quyết, chương trình, quyết định hành động triển khai công tác làm việc dân số tương thích với đặc thù tình hình dân số, kinh tế tài chính, xã hội địa phương .
Hiện nay, kinh phí đầu tư dành cho công tác làm việc dân số do ngân sách địa phương bảo vệ. Năm 2021, ngân sách của 35 tỉnh / thành phố dành cho công tác làm việc này là 315 tỷ đồng. Đây là nỗ lực lớn của những địa phương trong toàn cảnh phải dồn lực phòng chống đại dịch COVID – 19. Một số tổ chức triển khai quốc tế và vương quốc liên tục trợ giúp Chương trình dân số Nước Ta .
Về tổ chức triển khai cỗ máy làm công tác làm việc dân số, đến nay, cơ bản đã triển khai hợp nhất cơ quan Dân số và cơ quan Y tế cùng cấp. Mô hình tổ chức triển khai mới góp thêm phần tinh giản cỗ máy quản trị, đồng thời nếu được chăm sóc và chỉ huy ngặt nghèo sẽ thống nhất giữa kế hoạch và triển khai ; gắn liền tiếp thị quảng cáo và dịch vụ ; tích hợp, phát huy được những nguồn lực cho công tác làm việc dân số … Ngoài ra, để tăng cường chỉ huy, điều hòa, phối hợp, đôn đốc xử lý những yếu tố liên ngành, Ban Chỉ đạo Dân số và Phát triển đã được xây dựng ở Trung ương và nhiều địa phương .
Truyền thông dân số có sự đổi mới căn bản. Nội dung truyền thông không chỉ bó hẹp trong phạm vi KHHGĐ mà đã mở rộng sang các chủ đề mới, như: Cơ cấu dân số vàng; nâng cao chất lượng dân số; già hóa dân số; mất cân bằng giới tính khi sinh; di cư và phân bố dân số; lồng ghép yếu tố dân số vào kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội;… Kênh truyền thông dân số được đa dạng hóa, phát triển vượt bậc khi cán bộ dân số xã/phường cũng sử dụng mạng xã hội để chuyển tải thông điệp một cách sinh động, lan tỏa nhanh, phù hợp và hiệu quả cao. Hơn 600 tác phẩm báo chí với nhiều thể loại, phản ánh đầy đủ nội dung của Nghị quyết 21 từ mọi miền đất nước tham dự “Giải báo chí toàn quốc về công tác dân số năm 2021” là một minh chứng về đổi mới truyền thông dân số hiện nay.
Mạng lưới dịch vụ KHHGĐ, nâng cao chất lượng dân số liên tục tăng trưởng cả ở khu vực công lập và ngoài công lập đã nâng cao năng lực tiếp cận của dân cư với những dịch vụ tư vấn, khám sức khỏe thể chất trước kết hôn. Tầm soát, chẩn đoán, điều trị 1 số ít bệnh tật trước sinh và sơ sinh góp thêm phần nâng cao chất lượng dân số ngay từ quy trình tiến độ đầu đời. Nhiều hoạt động giải trí khác, như : Đào tạo và tu dưỡng cán bộ dân số ; điều tra và nghiên cứu và thông tin ; hợp tác quốc tế ; … liên tục được duy trì và có bước tăng trưởng mới .
Nhờ triển khai đồng bộ các giải pháp nêu trên, có thể nói Nghị quyết 21 đang đi vào cuộc sống và đã thu được một số kết quả nhất định.
Trước hết, những năm gần đây, số con trung bình của một bà mẹ vẫn dao động quanh 2,0 con. Như vậy, mục tiêu “Duy trì vững chắc mức sinh thay thế” hoàn toàn có thể đạt được. Không chỉ đề ra mục tiêu về số lượng, Nghị quyết 21 còn đề ra mục tiêu “nâng cao chất lượng dân số” thông qua các chỉ tiêu rất cụ thể, như: Tỉ lệ nam, nữ thanh niên được tư vấn, khám sức khoẻ trước khi kết hôn; giảm số cặp tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống. Đặc biệt, đến năm 2030 phải đạt 70% phụ nữ mang thai được tầm soát ít nhất 4 loại bệnh tật bẩm sinh phổ biến nhất; 90% trẻ sơ sinh được tầm soát ít nhất 5 bệnh bẩm sinh phổ biến nhất. Mục tiêu nhân văn này đáp ứng nguyện vọng của nhân dân nên đã được hưởng ứng nhiệt liệt. Mới chỉ sau 4 năm thực hiện Nghị quyết, năm 2021, đã có hơn 60% phụ nữ mang thai được tầm soát trước sinh và 50% trẻ sơ sinh được tầm soát bệnh, tật sau sinh. Như vậy, có thể tin tưởng rằng, những chỉ tiêu này sẽ đạt được vào năm 2030 như Nghị quyết 21 đề ra và các gia đình Việt Nam sẽ không chỉ có “2 con” mà còn là “2 con khỏe mạnh, không bệnh tật bẩm sinh, được giáo dục và đào tạo tốt”. Sự phổ biến của các chuẩn mực này cho thấy hành vi sinh đẻ của người Việt đang có sự thay đổi mang tính cách mạng: Từ tự nhiên, bản năng sang kế hoạch, khoa học, văn minh; từ bị động sang chủ động; từ số lượng sang chất lượng; từ ít trách nhiệm sang trách nhiệm cao. Điều này mang lại hạnh phúc cho mỗi người, mỗi gia đình và sự phát triển bền vững của đất nước.
 |
HƯỚNG TỚI MỤC TIÊU, NHIỀU THÁCH THỨC LỚN
Tuy nhiên, để đạt được tổng thể tiềm năng của Nghị quyết 21 là một thử thách rất lớn. Theo Tổng cục DS-KHHGĐ, công tác làm việc dân số năm 2021 chỉ đạt 2 trong số 11 tiềm năng được nhìn nhận. Hơn nữa, với tác dụng như lúc bấy giờ, đến năm 2030 sẽ khó đạt nhiều tiềm năng, ví dụ điển hình : tỷ suất khám sức khỏe thể chất trước kết hôn ; tỷ số giới tính khi sinh ; tuổi thọ trung bình ; chỉ số tăng trưởng con người ( HDI ) …
Để đạt được những tiềm năng dân số do Nghị quyết 21 đề ra, một mặt dựa vào sự tăng trưởng kinh tế tài chính xã hội, mặt khác phải nỗ lực lớn, đủ sức đổi khác những tập quán ngàn năm trong hôn nhân gia đình và sinh sản. Tuy nhiên, gần 5 năm qua những nỗ lực như vậy ở nhiều ngành và địa phương là chưa đủ, điển hình nổi bật ở 3 điểm dưới đây .
Thứ nhất, về kiến thiết xây dựng văn bản quy pháp pháp lý. Đến nay, đã hơn 4 năm, vẫn còn 15/39 đề án, chương trình, kế hoạch, … quá thời hạn pháp luật 1 – 2 năm nhưng vẫn chưa được phát hành theo nhu yếu của Nghị quyết137 / NQ-CP về Chương trình hành vi của nhà nước triển khai Nghị quyết 21. Chưa có đề án, chương trình, kế hoạch đương nhiên nhiều hoạt động giải trí chưa được tiến hành dẫn đến hạn chế tác dụng triển khai Nghị quyết .
Thứ hai, về đầu tư cho công tác dân số. Hiện nay, kinh phí dành cho công tác dân số do ngân sách địa phương đảm bảo, không có kinh phí hỗ trợ từ Trung ương. Năm 2021, chỉ có 35 tỉnh có báo cáo về ngân sách đầu tư cho công tác dân số, trong đó nhiều tỉnh đầu tư không đáng kể, bình quân mỗi người dân chưa đến 1000 đồng (chỉ riêng thực hiện mục tiêu KHHGĐ, các nước thường phải đầu tư 1USD/người). Các tỉnh còn lại không có số liệu về kinh phí hoặc đã báo cáo rõ là không được giao kinh phí từ bất kỳ nguồn ngân sách nào. Đáng chú ý là, trong số này có nhiều tỉnh thuộc địa bàn miền núi phía Bắc và Tây Nguyên, vốn công tác dân số đã có nhiều khó khăn hơn các địa phương khác.
Thứ ba, về tổ chức triển khai cỗ máy làm công tác làm việc dân số. Bước vào thế kỷ 21, tổ chức triển khai cỗ máy làm công tác làm việc dân số thiếu không thay đổi, biến hóa liên tục đã ảnh hưởng tác động lớn đến tâm tư nguyện vọng, nhiệt huyết và sự dịch chuyển mạnh của đội ngũ cán bộ dân số. Sau Nghị quyết 21, quy mô tổ chức triển khai cỗ máy vẫn chưa có sự thống nhất giữa những địa phương ở cả 3 cấp : tỉnh / thành, Q. / huyện và xã / phường. Cá biệt có tỉnh không còn Chi cục DS-KHHGĐ. Mặt khác, số lượng cán bộ dân số giảm, nhất là ở cấp huyện và thường được điều động làm trách nhiệm chung hơn là trách nhiệm quản trị dân số. Công tác dân số đặt trong môi trường tự nhiên quản trị của ngành Y tế với đặc thù việc làm luôn khẩn cấp như cứu hỏa và xu thế tự chủ kinh tế tài chính ngày càng lan rộng ra dễ bị sao nhãng .
Những thử thách nói trên, suy cho cùng, phần nhiều bắt nguồn từ việc chưa nhận thức rất đầy đủ và không cho thâm thúy Nghị quyết 21. Vì vậy, tăng cường tuyên truyền về Nghị quyết, tăng cường kiểm tra, theo dõi, giám sát, nhìn nhận việc triển khai Nghị quyết nhằm mục đích thôi thúc triển khai xong chính sách, chủ trương, pháp lý về dân số ; bảo vệ nguồn lực cho công tác làm việc dân số và kiện toàn tổ chức triển khai cỗ máy, nâng cao năng lượng đội ngũ cán bộ dân số để cỗ máy này thực sự hiệu lực hiện hành, hiệu suất cao là những việc làm cấp bách nhất lúc bấy giờ nhằm mục đích thực thi thắng lợi Nghị quyết 21. / .
GS.TS Nguyễn Đình Cử
Source: https://mix166.vn
Category: Cộng Đồng
