Văn Hóa Rôma Cổ đại | Biên Niên Sử – Kinh Doanh Thông Minh 2022

Khái quát chung

Sau Hi Lạp, Rôma là vương quốc cổ đại của Phương Tây có nền văn hóa truyền thống tăng trưởng bùng cháy rực rỡ. Sự tăng trưởng ấy có được nhờ 2 yếu tố cơ bản sau đây :Thứ nhất : Nền văn hóa truyền thống Rôma hình thành, sống sót và tăng trưởng trên cơ sở của sự tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ của chính sách chiếm nô. Những thành tựu văn hóa truyền thống của Rôma đã đạt được chính là hiệu quả tất yếu của sự tăng trưởng tổng lực, nổi bật của chính sách chiếm nô cổ xưa ở khu vực Địa Trung Hải. Ph. Enghen đã nhận xét : “ Không có chính sách nô lệ, thì không có vương quốc Hi Lạp, không có nghệ thuật và thẩm mỹ và khoa học Hi Lạp, không có chính sách nô lệ thì cũng không có vương quốc Rôma cổ đại ” .

Thứ hai: Nền văn hóa Rôma đã được kế thừa một cách trực tiếp nền văn hóa Hi Lạp, đồng thời văn hóa Rôma cũng chịu ảnh hưởng sâu sắc, toàn diện của nền văn hóa Hi Lạp.

Bạn đang đọc: Văn hóa Rôma cổ đại | Biên Niên Sử

Cũng như Hi Lạp, nền văn hóa Rôma tăng trưởng tổng lực, tỏa nắng rực rỡ. Những thành tựu xuất sắc trên tổng thể những nghành nghề dịch vụ khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, triết học … cho tới nay vẫn là những bộ phận rất là quý báu trong kho tàng văn hóa truyền thống quốc tế, thậm chí còn còn là những mẫu mực để người đời sau bắt chước. Thành tựu văn hóa truyền thống Rôma ( và cả Hi Lạp ) không những đã bảo vệ cho những vương quốc này trở thành những vương quốc nổi bật trong quốc tế cổ đại mà nó còn góp thêm phần đặt nền móng cho sự tăng trưởng của nền văn minh quả đât nói chung và châu Âu nói riêng ở những thời kì lịch sử vẻ vang tiếp theo đúng như nhận xét của Ph. Enghen : “ Không có cơ sở văn minh Hi Lạp và đế quốc Rôma thì cũng không có châu Âu văn minh ” .Ảnh hưởng của văn hóa truyền thống Hi Lạp biểu lộ khá rõ trong mọi nghành của văn hóa truyền thống Rôma. Bởi thế, về đại thể, văn hóa truyền thống Rôma Có chung một phong thái với văn hóa truyền thống Hi Lạp. Tuy nhiên, Rôma vẫn có những truyền thống riêng của nó Yếu tố Hi Lạp được gieo trồng ở Rôma đã được Rôma hóa để được nuôi dưỡng, tăng trưởng lên trở thành những yếu tố Rôma. Bên cạnh chữ Hi Lạp, tiếng Latinh vẫn được sử dụng và ngày càng trở nên thông dụng, thông dụng. Người Rôma tiếp thu mạng lưới hệ thống những thần Hi Lạp nhưng cải biên đi, mang sắc thái Rôma, Thần Dớt của Hi Lạp với người Rôma lại là thần Giupite. Thần ái tình Hi Lạp Aphrodit, với Rôma là nữ thần Vênuýt .

Văn học và sử học

Văn học

Nét điển hình nổi bật của Văn học Rôma chịu ảnh hưởng tác động thâm thúy của văn học Hi Lạp mặc dầu đề tài của thơ ca, tác phẩm văn học là những đề tài Rôma, viết bằng tiếng Latinh và có tiếp thu truyền thống lịch sử văn học dân gian cổ xưa. Điều này cũng dễ lý giải vì nhiều nhà thơ, nhà văn Rôma vốn gốc là người Hi Lạp hoặc chí ít cũng đã từng sống, từng du học ở Hi Lạp .Thời kì tăng trưởng tỏa nắng rực rỡ nhất của văn học Rôma là thời kì trị vì của Ôctaviuxơ ( 27 TCN – 14 sau CN ). Văn học Rôma gồm có nhiều thể loại : thơ trữ tình, thơ trào phúng, sử thi, kịch, văn xuôi … Trong số những đại biểu xuất sắc của nền văn học Rôma, có Anđrônicuxơ người Tarantơ – một thành bang Hi Lạp thuộc Nam Italia – ông đã dịch Ôđixê của Hôme ra tiếng Latinh để thông dụng thoáng rộng ở Rôma. Nôviuxơ với trường ca “ Cuộc cuộc chiến tranh Puních ” gồm 7 quyển. Mácxiuxơ Plôtuxơ ( 254 – 184 TCN ) vừa là nhà thơ, vừa là nhà soạn kịch nổi tiếng. Thơ của ông thông cảm thâm thúy với quần chúng nghèo khó, ghét bỏ cuộc chiến tranh, tiêu biểu vượt trội là tập thơ “ ông chủ và những người nô lệ ”. Catuluxơ ( 87 – 45 TCN ) nữ thi sĩ trữ tình, em gái của quan bảo dân Clauđiuxơ, tác giả của những bài thơ viết về nàng Lexbi nồng cháy yêu đương .Xêda không những là một nhà chính trị, quân sự chiến lược tài ba mà còn là một nhà sử học, văn học tài hoa. “ Kí sự về cuộc cuộc chiến tranh ở xứ Golơ ” của Xêda đã đạt đến trình độ thẩm mỹ và nghệ thuật điêu luyện. Nhiều người cho rằng đó là một trong những tác phẩm tiêu biểu vượt trội của nền văn học – sử học Rôma .Viếcgiliuxơ ( 70 – 19 TCN ) được coi là nhà thơ lớn nhất của Rôma cổ đại với những tập thơ nổi tiếng “ Những bài ca của người chăn nuôi ”, “ Khuyến nông ”, đặc biệt quan trọng là tập thơ tự sự có đặc thù truyền thuyết thần thoại gồm 12 bài lấy tiêu đề “ Enêít ” phỏng theo Ôđixê của Hôme, ca tụng sự quả cảm, kinh khủng của người Rôma, ca tụng sự phồn vinh của Rôma thời Ôctaviuxơ .Hôraliuxơ là con của một nô lệ được giải phóng, đã từng du học ở Hi Lạp ( Athens ) chịu tác động ảnh hưởng sâu nặng văn học, triết học Hi Lạp. Tác phẩm tiêu biểu vượt trội là tập thơ “ Ca ngợi ” gồm 103 bài .Ôviđiuxơ ( 43 TCN – 17 CN ) xuất thân từ một mái ấm gia đình kị sĩ phong phú, tác giả của nhiều tập thơ nổi tiếng ở Rôma : “ Tình ca ”, “ Nghệ thuật yêu đương ”, “ Nữ anh hùng ”, “ Những bài thơ buồn ” và nhất là tập thơ “ Biến hình ” gồm 15 chương .

Sử học

Đầu thế kỉ III TCN, lịch sử dân tộc Rôma khởi đầu được ghi chép thành văn. Lúc đầu những nhà sử học Rôma ghi chép lịch sử dân tộc bằng tiếng Hy Lạp, từ cuối thế kỉ III TCN, tiếng Latinh đã được dùng phổ cập. Nhà sử học nổi tiếng nhất của Rôma ở thế kỉ II TCN là Polybiuxơ ( 205 – 125 TCN ), gốc người Hi Lạp. Bộ “ Thông sử ” của ông gồm 40 quyển thuật lại một cách khái quát lịch sử dân tộc Hi Lạp, Rôma và những nước Đông bộ Địa Trung Hải trong khoảng chừng hơn 100 năm ( từ năm 264 đến năm 146 TCN ). Polybiuxơ là nhà sử học Rôma tiên phong quan tâm đến chiêu thức sử học, quan tâm đến việc biên soạn lịch sử dân tộc nhiều nước và nhất là nhận thức rõ tính năng giáo dục của lịch sử dân tộc với đời sống, coi quan điểm sử học là triết học, lấy vấn đề thật để dạy người đời .

Tinux Liviuxơ (59 – 17 TCN) người sống cùng thời với Ôctaviuxơ đồng thời cũng là nhà sử học tiêu biểu trong giai đoạn lịch sử này. Tác phẩm tiêu biểu: “Lịch sử Rôma” gồm 142 chương, trình bày lịch sử Rôma từ khởi thủy đến thế kỉ XIX TCN. Tiếc rằng hiện nay bộ sử 142 chương này chỉ còn lại 35 chương.

Xem thêm: Nguồn gốc thực sự của ngày lễ Tình nhân Valentine không phải ai cũng biết

Taxituxơ ( 55 – 120 ) là nhà sử học sáng giá nhất của Rôma ở thế kỉ I, II, tác giả của bộ “ Lịch sử ”, “ Lịch sử xứ Giécmani ”, “ Lịch sử biên niên ”. Nét đáng ghi nhận ở Taxituxơ là ông viết sử không chỉ có ca tụng mà còn nhiều lần phê phán những điểm xấu xa của chính sách chuyên chế Rôma .Pơlutác ( 50 – 125 ) gốc người Hi Lạp, tác giả của “ tiểu sử so sánh ” ( hay còn gọi là “ Truyện những danh nhân Hi Lạp Rôma ” ; với bút pháp tài tình, Pơlutác đã phác họa rõ nét, chân thực và sinh động những danh nhân trong lịch sử dân tộc Hi Lạp Rôma. Pơlutác là người tiên phong kiến thiết xây dựng cơ sở cho thể loại truyện kí lịch sử dân tộc và là người tiên phong đã đưa nhân vật Xpáctacuxơ vào tác phẩm sử học của mình .

Khoa học tự nhiên

Về khoa học tự nhiên ( thiên văn, vật lí, địa lí, y học … ), người Rôma không đạt được những thành tựu lớn như người Hi Lạp. Về cơ bản, những nhà khoa học tự nhiên Rôma hầu hết là tiếp thu chỉnh lí những thành tựu vốn có trước của người Hi Lạp ( có bổ trợ những kiến thức và kỹ năng mới ) .Nhà khoa học Pơliniuxơ ( 23 – 79 ) được coi là học giả uyên bác nhất. Bộ sách “ Lịch sử tự nhiên ” gồm 37 chương là một bộ bách khoa toàn thư của Rôma cổ đại, tổng kết những thành tựu khoa học kĩ thuật cổ đại gồm đủ mọi tri thức về thiên văn, địa lí, động vật học, thực vật học, nông học, luyện kim, y học, hội họa, điêu khắc … Pơliniuxơ cũng là nhà khoa học Rôma tiên phong chú trọng đến chiêu thức thực nghiệm và chính ông đã bỏ mình ( năm 79 ) trong khi đang thực thi khảo sát núi lửa Vêduvơ .Nhà thiên văn học, địa lí học và toán học xuất sắc nhất của Rôma là Clauđiuxơ Ptôlêmê ( giữa thế kỉ II ) sinh trưởng ở thành phố Alếchxanđơri ( Ai Cập ). Ptôlêmê đã đúc rút những thành tựu thiên văn của Ai Cập, Babilon, Ba Tư, Hi Lạp để biên soạn bộ sách “ Hệ thống thiên hà ”. Ptôlômê thừa nhận quả đất hình cầu, nhưng lại sai lầm đáng tiếc khi cho rằng quả đất là TT của ngoài hành tinh và đứng yên tại chỗ. Học thuyết của Ptôlômê đã chi phối khoa học thiên văn châu Âu trong suốt 1400 năm, mãi tới thế kỉ XVI mới bị học thuyết của Côpécních đánh đổ. Ptôlômê còn được thừa nhận là người đã vẽ được map quốc tế tương đối chuẩn xác nhất. Bản đồ quốc tế của Ptôlômê lúc đó có 3 châu – Á, Âu và Phi – Với vùng cực Bắc là bán đảo Xcăngdinavơ, vùng Cực Nam là lưu vực sông Nin, phía tây là đất đai xứ Tây Ban Nha, còn phía đông là Trung Quốc .Đại biểu xuất sắc của nghành nghề dịch vụ y học Rôma là Clauđiuxơ Galênuxơ ( 131 – đầu thế kỉ III ) gốc người Tiểu Á. Galênuxơ đã tổng kết được những thành tựu y học, dược học và biên soạn nhiều sách giáo khoa y học, được học, giải phẫu học. Sách của ông đã được dịch và sử dụng ở nhiều nước. Galênuxơ cũng là nhà y học thực nghiệm tiên phong của Rôma .

Triết học

Triết học Rôma không phong phú và đa dạng và phát minh sáng tạo như triết học Hi Lạp. Nhìn chung triết học Rôma hầu hết là thừa kế và tăng trưởng những phe phái, học thuyết triết học Hi Lạp, có cải biên hoặc làm sáng tỏ thêm để thích hợp với thời đại lúc bấy giờ. Triết học Rôma cũng gồm có nhiều phe phái khác nhau : triết học duy vật, chiết trung, khắc kỉ, thiếu tín nhiệm, phe phái Platôn mới, phe phái Pitago mới …Nhà triết học duy vật tiêu biểu vượt trội và xuất sắc nhất là Lucrêtiuxơ ( 98 – 55 TCN ) người sống cùng thời với Xêda. Lucrêtiuxơ đã tăng trưởng quan điểm triết học duy vật của Epicuya ( Hi Lạp ). Trong tác phẩm “ Bàn về thực chất của sự vật ), Lucrêtiuxơ đã phê phán kịch liệt quan điểm tôn giáo, bác bỏ những ý niệm mê tín dị đoan, tin vào thần thánh. Trong thuyết nguyên tử, ông cho rằng vạn vật trong thiên hà đều do nguyên tử tạo thành và tăng trưởng theo quy luật nội tại của nó, có tính bảo toàn, vĩnh hằng, không bị tiêu huỷ trọn vẹn mà chỉ có hiện tượng kỳ lạ tan rã của những vật thể mà thôi. Lucrêtiuxơ còn có những góp phần đáng kể trình diễn về nguồn gốc loài người và sự tiến hóa của xã hội loài người theo quan điểm triết học duy vật biện chứng .Từ giữa thế kỉ I TCN trở đi, triết học Rôma chuyển dần sang phạm trù duy tâm, cơ sở của nó là phe phái Xtôixít của Hi Lạp .

Xixêrô (106 – 43 TCN) là đại biểu lỗi lạc của triết học chiết trung. Quan điểm của ông đứng giữa chủ nghĩa hoài nghi và chủ nghĩa khắc kỉ. Công lao lớn của Xixêrô là đã dịch các tác phẩm triết học Hi Lạp sang tiếng Latinh, giúp cho người Rôma (sau này là cả người châu Âu) tiếp xúc và nắm bắt được triết học Hi Lạp.

Xem thêm: Nguồn gốc, ý nghĩa và phong tục ngày Tết Thường Tân năm 2021

Xênecơ, thầy dạy của bạo chúa Nêrô, là đại biểu xuất sắc nhất của phe phái triết học duy tâm thuộc phái Xtôixít, phái khắc kỉ. Ông viết khá nhiều “ Bàn về nhân hậu ”, “ Bàn về phẫn nộ ”, “ Bàn về sự yên tĩnh ”, “ Bàn về đời sống niềm hạnh phúc ”, … Trong những tác phẩm của mình, Xênecơ chú ý quan tâm nhiều tới phạm trù đạo đức, chủ trương nhẫn nhục, chịu đựng gian nan, lấy sự phục tùng làm đức tính tốt đẹp của con người .Ở Rôma cổ đại còn sống sót những học thuyết của phe phái triết học duy tâm Pitago mới và Platôn mới. Các học thuyết này cho rằng con người không có năng lực nhận thức được chân lí, chỉ có những thần thánh mới có năng lực này .Lịch sử quốc tế cổ đại – NXB Giáo dục đào tạo ,