Nền văn minh Trung Hoa đến từ Ai Cập cổ đại?

Nguồn: Ricardo Lewis, “Does Chinese Civilization Come From Ancient Egypt?”, Foreign Policy, 02/09/2016.

Biên dịch: Tạp chí tri thức zeally

Vào một buổi chiều tháng 3 mát mẻ, một giáo sư địa hoá học tên Sun Weidong có bài diễn thuyết trước một đám đông khán giả gồm sinh viên, giáo sư và kể cả những người ngoài giới hàn lâm ở Đại học Khoa học và Công nghệ tại Hợp Phì, thủ phủ của tỉnh An Huy, đông Trung Quốc. Nhưng ông giáo sư không chỉ nói về địa hoá học. Ông còn đọc to nhiều bài thơ cổ Trung Quốc, có lúc trích dẫn lại mô tả trong sử sách về địa hình của đế chế Hạ triều – thường được cho là triều đại đầu tiên của nền văn minh Trung Hoa, kéo dài từ năm 2080 đến năm 1600 trước Công nguyên. “Dòng nước chảy về phía Bắc và tách thành 9 con sông nhỏ,” Tư Mã Thiên viết trong công trình biên soạn lịch sử của ông vào thế kỉ I, “Sử Ký.” “Dòng nước về sau quy lại một mối và chảy ra biển.”

Nói cách khác, “ dòng nước ” ở đây không phải sông Hoàng Hà nổi tiếng của Trung Quốc, vốn chảy từ Tây sang Đông. “ Chỉ có một con sông lớn trên quốc tế chảy về phía Bắc. Đó là sông nào ? ” ông giáo sư hỏi. “ Sông Nile, ” một người đáp. Sun cho người theo dõi xem map con sông nổi tiếng của Ai Cập và đồng bằng châu thổ của nó – với chín nhánh sông đổ ra Địa Trung Hải. Tôi, tác giả bài viết này, một nhà nghiên cứu cùng nơi thao tác với giáo sư Sun, nhìn người theo dõi cười và buôn chuyện rối loạn, cảm thấy mê hoặc trước việc những tài liệu Trung Hoa cổ có vẻ như lại miêu tả địa lý Ai Cập đúng chuẩn hơn địa lý Trung Quốc .

Năm ngoái, Sun, một nhà khoa học nhiều thành tựu, đã khơi mào một cuộc tranh luận sôi sục trên mạng Internet khi đưa ra lập luận rằng những người lập nên nền văn minh Trung Quốc không phải là người Trung Hoa gốc mà là người di cư từ Ai Cập. Ông thai nghén mối liên hệ này từ những năm 1990, khi đo độ phóng xạ để xác lập tuổi của những vật mẫu Nước Trung Hoa cổ đại bằng đồng. Điều làm ông kinh ngạc là thành phần hoá học của những vật mẫu này giống với thành phần hoá học của những vật mẫu ở Ai Cập hơn là những quặng sắt kẽm kim loại ở Trung Quốc. Cả sáng tạo độc đáo của Sun lẫn những tranh cãi xoay quanh chúng thực ra đến từ một truyền thống cuội nguồn dân tộc bản địa chủ nghĩa đã có từ lâu của nền khảo cổ ở Trung Quốc, vốn bỏ ra hơn một thế kỷ đi tìm câu vấn đáp cho một câu hỏi khoa học mà vẫn luôn bị chính trị hoá : Người Trung Quốc đến từ đâu ?
Sun lập luận rằng công nghệ tiên tiến Thời đại Đồ đồng ở Trung Quốc, vốn được nhiều học giả cho rằng đến từ phía Tây Bắc qua Con đường Tơ lụa tiền sử, thực ra đến từ đường thủy. Theo ông, những người mang kỹ thuật này đến là người Hyksos, một dân tộc bản địa Tây Á trị vì phía Bắc Ai Cập giữa thế kỷ 17 và 16 trước Công nguyên. Ông chỉ ra rằng người Hyksos đã chiếm hữu từ sớm những kỹ thuật và phát kiến như luyện đồng, xe, chữ viết, và trồng trọt-chăn nuôi – những thứ mà những nhà khảo cổ học phát hiện ra tại Ân thành của Thương triều, giữa năm 1300 và 1046 trước Công nguyên. Vì người Hyksos được biết là đã sản xuất thuyền ship hàng cuộc chiến tranh và giao thương mua bán, giong buồm đi khắp biển Đỏ và Địa Trung Hải, Sun phỏng đoán rằng một nhóm nhỏ người dân đã bỏ chạy khỏi triều đại suy tàn [ của người Hyksos ], sử dụng công nghệ tiên tiến hàng hải, thứ công nghệ tiên tiến đã mang người Hyksos và văn hoá đồ Đồng của họ đến bờ biển Trung Quốc .
– oOo –
Giả thiết của Sun gây nhiều tranh cãi khi website du lịch Kooniao đăng giả thiết của ông dưới dạng một bài tiểu luận 93.000 vần âm vào tháng 9/2015. Caixin, một trang tin tức tân tiến, phản hồi rằng, “ Tiêu đề táo bạo và ngôn từ thẳng thắn của giáo sư đã lôi cuốn rất nhiều sự quan tâm. ” Bài tiểu luận có tiêu đề “ Phát hiện khảo cổ chấn động : Tổ tiên người Trung Quốc đến từ Ai Cập, ” và nó nhanh gọn được Viral quanh hội đồng mạng, từ những cổng thông tin như Sohu đến những forum như Zhihu và Tiexue. Koonia cũng đăng một trang riêng chuyên về chủ đề này trên Weibo, một website microblogging, với hashtag “ Người Trung Quốc đến từ Ai Cập ” – tại đây ta hoàn toàn có thể quan sát được nhiều phản ứng từ công chúng. Nhiều người bày tỏ thái độ phẫn nộ, nhiều khi đến mức khó hiểu : “ Cái kim chỉ nan của ông chuyên viên đó đồng ý ai làm tổ tiên ông ta cũng được, ” một người bức xúc. “ Đây là phức cảm tự ti thôi ! ” Một người khác hỏi, “ Làm sao mà con cháu Hoàng Đế lại trốn chạy từ Ai Cập được ? Chủ đề này quá thảm hại. Thứ quan trọng là phải sống trong hiện tại ! ”
Cũng có nhiều người phản hồi tâm lý thấu đáo hơn. Dù không bị thuyết phục, ít ra họ cố gắng nỗ lực hiểu ý tưởng sáng tạo của Sun. Thực ra, nếu đếm sơ qua số lượng phản hồi thì ta sẽ thấy tỉ lệ số phản hồi tráng lệ so với số phản hồi chỉ khó chịu đơn thuần rơi vào tầm 3 : 2. Một người đọc viết : “ Tôi đống ý. Chúng ta phải nhìn vào học thuyết này một cách mưu trí. Dù nó đúng hay sai thì cũng đáng để tìm hiểu và khám phá thêm. ” Một người khác viết, “ Thế giới này to lớn đến mức ta hoàn toàn có thể tìm thấy nhiều điều lạ mắt trong nó. Ta không hề đơn thuần bảo rằng điều này là không hề. ” Một người nữa đống ý : “ Ta không hề khẳng định chắc chắn học thuyết này là sai và bỏ lỡ hết những vật chứng. Sự trao đổi giữa những nền văn hoá hoàn toàn có thể rất sâu xa. ”
Đoán trước được sự phê bình phản bác, Sun viết trên mạng rằng việc nghiên cứu và điều tra lại về nguồn gốc nền văn minh Trung Quốc “ hoàn toàn có thể trông buồn cười trong mắt nhiều người, bởi nhiều nhà nghiên cứu lịch sử vẻ vang đã khẳng định chắc chắn từ lâu rằng : Chúng ta [ người Trung Quốc ] là con cháu Thần Nông và Hoàng Đế. ” Sử gia Tư Mã Thiên đã đưa những nhân vật này lên thành tổ tiên dân tộc bản địa Hán, và cháu cố của Hoàng Đế là Đại Vũ là người lập ra Hạ triều truyền thuyết thần thoại. Những câu truyện này được sử dụng để lý giải nguồn gốc dân tộc bản địa Hán thời Trung Quốc phong kiến cũng như cho đến vài thập kỉ sau khi nền cộng hoà được xây dựng vào 1912, nên kể cả những nhân vật làm mưa làm gió, phá bỏ truyền thống cuội nguồn truyền kiếp như Tôn Dật Tiên, Tưởng Giới Thạch và Mao Trạch Đông đôi lúc cũng phải viếng thăm lăng mộ của Hoàng Đế. Kể cả thời nay, luận điệu thông dụng cho rằng nền văn minh Nước Trung Hoa lê dài 5000 năm cũng lấy triều đại của vị vua thần thoại cổ xưa này làm xuất phát điểm .
Ít người biết rằng, vào năm 1903, lần tiên phong, một người chống đối Thanh triều đưa ra học thuyết về nguồn gốc phương Tây của người Trung Quốc dưới một bút danh. Ông lí luận bằng tư tưởng dân tộc bản địa chủ nghĩa rằng, “ Nếu tất cả chúng ta muốn Hán quốc liên tục sống sót, thì điều cấp bách phải làm là thờ cúng Hoàng Đế. ” Vào thời gian đó, nhà Thanh đang suy tàn, và sự lỗi thời của Trung Quốc so với những cường quốc phương Tây khiến người Trung muốn đi tìm kiếm cái hồn dân tộc bản địa. Những tri thức chống đối nhà Thanh mở màn xem xét lại nguồn gốc nền văn minh Nước Trung Hoa và lần đầu nắm lấy ý tưởng sáng tạo nền văn minh của họ đến từ phương Tây. Tác phẩm phản ánh niềm tin này được viết bởi nhà ngữ văn học người Pháp, Albert Terrien de Lacouperie, được xuất bản năm 1892 với tên gọi Nguồn gốc Tây phương của Nền văn minh cổ Trung Quốc từ năm 2300 trước Công nguyên đến năm 200 sau Công nguyên. Được dịch sang tiếng Trung vào năm 1903, cuốn sách so sánh những hình ngôi sao 5 cánh sáu cạnh trong Kinh Dịch với chữ hình nêm của nền văn minh Mesopotamia và cho rằng văn minh Nước Trung Hoa xuất phát từ Babylon. Hoàng Đế được cho là một vị vua Nakhunte đã dẫn dắt người dân của mình ra khỏi Trung Đông và đến với Đồng bằng Trung tâm sông Hoàng Hà vào khoảng chừng năm 2300 trước Công nguyên .
Liu Shipei, giáo sư lịch sử vẻ vang trường Đại học Bắc Kinh và tác giả của Lịch Hoàng Đế, là một trong số những người tiên phong ủng hộ thuyết nguồn gốc Trung Hoa-Babylon trong những cuốn sách của ông, như cuốn Lịch sử Đất nước Trung Quốc được xuất bản năm 1903. Đến 1915, học thuyết được thông dụng thoáng rộng đến mức quốc ca của nước cộng hoà, được đích thân Tổng thống Viên Thế Khải nhu yếu sáng tác, gọi Trung Quốc là “ hậu duệ nổi tiếng từ đỉnh Côn Lôn, ” đỉnh núi ở phương Tây xa xôi theo lịch sử một thời Trung Quốc. Tôn Dật Tiên, người sáng lập nước Cộng Hoà Trung Quốc, viết trong Học thuyết Tam dân ( xuất bản năm 1924 ) của ông rằng “ sự tăng trưởng của nền văn minh Trung Quốc hoàn toàn có thể … được lý giải bằng việc người dân từ một nền văn minh rất tăng trưởng khác đã di cư đến thung lũng này. ”
Đối với những nhân vật này và những nhà cách mạng khác, học thuyết Trung Hoa-Babylon không chỉ là quan điểm khoa học châu Âu mới nhất lúc bấy giờ. Nhiều người hy vọng rằng nếu Trung Quốc có chung nguồn gốc với nhiều nền văn minh vĩ đại khác, không có lí do gì Trung Quốc không hề bắt kịp những vương quốc văn minh ở châu Âu và châu Mỹ .

Học thuyết Trung Quốc-Babylon dần bị bỏ rơi vào cuối những năm 20 và đầu những năm 30 của thế kỉ 20, khi Nhật Bản trở nên hiếu chiến hơn và chính trị dân tộc chủ nghĩa chiếm ưu thế. Các nhà nghiên cứu lịch sử Trung Quốc tìm cách đưa Trung Quốc tránh xa các đế quốc phương Tây, và nghi ngờ những giả thuyết về nguồn gốc phương Tây của nền văn minh Trung Quốc cũng như những người ủng hộ chúng. Cũng cùng thời gian này, khoa học khảo cổ hiện đại xuất hiện ở Trung Quốc. Đồ gốm thời kì đồ đá mới được khai quật ở Long Sơn, tỉnh Sơn Đông, vào năm 1928 cho thấy miền đông Trung Quốc đã có người bản địa sinh sống từ trước cuộc di dân thời đồ đồng mà Lacouperie nói đến. Cùng năm đó, công cuộc khai quật Ân thành bắt đầu. Theo những nghiên cứu về nền văn hoá vật chất Ân-Thương (với hiện vật nổi tiếng nhất là những xương hươu, mai rùa, vỏ sò được khắc chữ viết được cho là tổ tiên của Hán tự hiện đại), chính thể này thường được cho là “gốc rễ của văn minh Trung Hoa,” nằm gọn trong biên giới Trung Quốc, vùng An Dương tỉnh Hà Nam.

Cuối cùng thì những học thuyết nguồn gốc phương Tây bị thay thế sửa chữa bởi một sự “ thoả hiệp ” : học thuyết nhị nguồn của nền văn minh Nước Trung Hoa. Quan điểm này đề xuất kiến nghị rằng văn hoá thời kì đồ đá mới phía Đông tiến về phía Tây, gặp nền văn hoá thời kì đồ đá mới phía Tây đang Đông tiến, gộp thành tổ tiên của Thương triều. Học thuyết này vẫn vững vàng cho đến những năm 50 của thế kỷ 20 .
Khảo cổ học Trung Quốc khởi đầu chuyển hướng cơ bản sang chủ nghĩa dân tộc bản địa cực đoan sau khi nước Cộng hoà Nhân dân Nước Trung Hoa được xây dựng vào năm 1949 khi mà, theo lời của nhà sử học James Leibold, “ Cộng đồng khoa học của Trung Quốc bế quan toả cảng. ” Chủ nghĩa dân tộc bản địa và chủ nghĩa toàn trị nhu yếu lý giải những dẫn chứng khảo cổ theo hướng nền văn minh Trung Hoa tự tăng trưởng từ người địa phương và không chịu ảnh hưởng tác động bên ngoài. Nhà khảo cổ học tại Đại học Tứ Xuyên ( và sau này là nhà sự không tương đồng chính kiến ) Tong Enzheng viết trong bài điều tra và nghiên cứu của ông về sự chính trị hoá việc nghiên cứu và điều tra vào thời kì 1949 – 1979 : “ Mao Trạch Đông thi hành chủ trương tiêu diệt phương Tây triệt để sau năm 1949, ” biến “ chủ nghĩa chống đế quốc sẵn có trở thành chủ nghĩa bài ngoại cực đoan. Ngành khảo cổ ở Trung Quốc khó tránh khỏi bị tác động ảnh hưởng. ”
Chủ nghĩa Mao cũng nhu yếu rằng nền văn minh Nước Trung Hoa tăng trưởng theo quy luật lịch sử vẻ vang “ khách quan ” của Marx, từ thời kì bầy đàn nguyên thuỷ đến chủ nghĩa xã hội. Vì thế, những nhà khảo cổ học thời Mao cố gắng nỗ lực dùng những phát hiện của họ để chứng tỏ những quy luật này, từ đó chính thống hoá tư tưởng của giới cầm quyền. Xia Nai, giám đốc Viện Khảo cổ, viết trong một bài điều tra và nghiên cứu năm 1972, “ Chúng tôi, những nhà khảo cổ học, phải tuân theo chủ nghĩa Marx-Lenin và Tư tưởng Mao Trạch Đông, tận tụy làm theo sự dẫn đường của quản trị Mao, để ‘ bắt quá khứ Giao hàng hiện tại. ’ ” Không quá bất ngờ khi những buổi họp thời Cách mạng Văn hoá thường có nội dung kỳ lạ kiểu như “ Dùng cổ vật trong Đền thờ Khổng Tử ở Khúc Phụ để phê bình Lâm Bưu và Khổng Tử. ” Trong khi đó, khẩu hiệu cách mạng đi vào nghiên cứu và điều tra khoa học cùng với tài liệu .
– oOo –
Thành kiến tư tưởng trắng trợn nhạt dần trong những nghiên cứu và điều tra khoa học vào thời kì cải cách hậu-1978, nhưng tiềm năng tối hậu của ngành khảo cổ Trung Quốc – kết nối những mảnh ghép lịch sử vẻ vang của vương quốc – vẫn sống sót. Ví dụ nổi tiếng nhất vào thời kì này là Dự án Niên đại Hạ-Thương-Chu, được lấy cảm hứng từ những thành tựu của ngành khảo cổ Ai Cập. Thành viên Hội đồng Nhà nước Song Jian ( 宋健 ) đến thăm Ai Cập năm 1995 và đặc biệt quan trọng ấn tượng với gia phả những Pharaoh từ thiên niên kỷ thứ ba trước Công nguyên. Ông vì vậy mà ủng hộ một dự án Bất Động Sản – nằm trong kết hoạch 5 năm thứ 9 của cơ quan chính phủ – hứa hẹn sẽ cho những triều đại Trung Quốc một bảng niên đại tựa như. Huy động hơn 200 chuyên viên, với kinh phí đầu tư khoảng chừng 1,5 triệu đô trong vòng 5 năm, Dự án Niên đại được cho là dự án Bất Động Sản điều tra và nghiên cứu trong ngành nhân văn lớn nhất được nhà nước tương hỗ kể từ năm 1773, khi vua Càn Long uỷ thác cho những học giả viết bộ Tứ khố Toàn thư, một bách khoa toàn thư dài gấp 20 lần Britannica .
Nhiều người đặt nghi vấn về động cơ của Dự án Niên đại. Một trong những người chỉ trích dự án Bất Động Sản nổi tiếng nhất là nhà sử học Edward L. Shaughnessy của Đại học Chicago, “ Có một ham muốn sô vanh trong việc ghi chép lịch sử vẻ vang tới thiên niên kỷ thứ ba trước Công nguyên, đặt Trung Quốc ngang hàng với Ai Cập. Đây là động cơ chính trị và dân tộc bản địa hơn là nghiên cứu và điều tra khoa học. ” Nhiều người khác chỉ trích giải pháp và tác dụng điều tra và nghiên cứu của dự án Bất Động Sản. Nhà khảo cổ học tại Stanford Li Liu không bằng lòng với việc dự án Bất Động Sản xem nhà Hạ có sống sót thực và gán cho triều đại này những mốc thời hạn nhất định, trong khi chưa có vật chứng khảo cổ thuyết phục nào cho sự sống sót của triều đại này .
Nhưng dự án Bất Động Sản cũng có những người ủng hộ, gồm có nhà nhân chủng học Harvard Yun Kuen Lee, người đã chỉ ra rằng “ mối quan hệ nội tại giữa việc nghiên cứu và điều tra quá khứ và chủ nghĩa dân tộc bản địa không nhất thiết bao hàm việc điều tra và nghiên cứu quá khứ bị chịu tác động ảnh hưởng xấu. ” Sự có ích của khảo cổ học trong việc củng cố niềm tự hào dân tộc bản địa và sự chính thống – nó giúp lý giải, và trong một số lượng giới hạn nào đó, biện hộ cho ngôn từ, văn hoá, và công bố chủ quyền lãnh thổ của một vương quốc – có nghĩa là hầu hết những truyền thống cuội nguồn khảo cổ học có một động cơ chủ nghĩa dân tộc bản địa đằng sau. Vì thế, ở Israel, khảo cổ học tập trung vào thời Cựu Ước ; ở những nước Bắc Âu, ngành này tập trung chuyên sâu vào người Vikings. “ Câu hỏi quan trọng cần được đặt ra là dự án Bất Động Sản có đạt được những chuẩn mực cao của việc làm khoa học hay không, ” Yun nói .

Bằng một cách nào đó, học thuyết hiện tại của Sun là một hiệu quả ngoài ý muốn của chuẩn mực khoa học của Dự án Niên đại. Khi dự án Bất Động Sản được khởi động vào năm 1996, ông là một nghiên cứu sinh tiến sỹ tại phòng thí nghiệm bức xạ của Đại học Khoa học và Công nghệ. Trong số hơn 200 cổ vật đồ đồng ông chịu nghĩa vụ và trách nhiệm nghiên cứu và phân tích, một vài món đến từ Ân thành. Ông phát hiện ra là hoạt động giải trí phóng xạ của những đồ đồng thời Ân-Thương này có cùng đặc thù với những đồ đồng Ai Cập cổ đại, gợi ý rằng những quặng sắt kẽm kim loại làm ra chúng đến từ một nguồn : những mỏ sắt kẽm kim loại châu Phi .
Có lẽ vì đoán trước được tranh cãi sẽ nổ ra, vị giáo sư giám sát đề tài tiến sỹ của Sun không được cho phép ông báo cáo giải trình những hiệu quả tìm được vào lúc này. Sun được nhu yếu giao nộp tài liệu thu được và chuyển sang một dự án Bất Động Sản khác. 20 năm sau, Sun giờ đã trở thành một giáo sư, và sau cuối thì ông cũng đã chuẩn bị sẵn sàng công bố những gì ông biết về văn hoá đồ đồng thời Ân-Thương .

Mặc dù phần đông dư luận tiếp nhận học thuyết của Sun với sự cởi mở, học thuyết của ông vẫn nằm ngoài giới hàn lâm truyền thống. Kể từ những năm 90 của thế kỉ 20, đa số các nhà khảo cổ Trung Quốc đã đồng ý rằng đa số công nghệ đồ đồng đến từ những vùng đất bên ngoài Trung Quốc. Nhưng những công nghệ này không được cho rằng là đã đến từ Trung Đông thông qua một cuộc di dân khổng lồ. Đa số đồng thuận rằng công nghệ đồ đồng đến với Trung Quốc qua việc giao thương, cống nộp, kết hôn từ những vùng đất phía Bắc, qua trung gian là những người du mục Á-Âu đã tiếp xúc với dân bản địa ở cả hai vùng.

Tuy nhiên, hứng thú với Ai Cập cổ đại khó mà biến mất sớm. Như Dự án Niên đại Hạ-Thương-Chu đã chứng tỏ, sự mê hoặc này có gốc gác chính trị sâu xa. Những gốc gác này được gợi lên một lần nữa trong chuyến thăm cấp nhà nước đến Ai Cập của quản trị Tập Cận Bình vào tháng 1 để kỷ niệm 60 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa 2 nước. Khi đến nơi, quản trị Tập chào Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah el-Sisi với một câu ngạn ngữ Ai Cập : “ Một khi đã uống nước sông Nile, ai cũng sẽ phải quay trở lại. ” Hai người tán dương sự cổ xưa của hai nền văn minh bằng một chuyến thăm đến đền Luxor .
Thời gian sẽ vấn đáp thắc mắc liệu học thuyết của Sun có được đưa vào luồng tư tưởng chính trị chính thống để chứng tỏ một mối liên hệ văn hoá cổ xưa giữa Ai Cập và Trung Quốc. Nhưng nếu học thuyết được gật đầu, câu ngạn ngữ của Tập Cận Bình khi đặt chân vào Ai Cập sẽ mang tính tiên tri một cách quái đản .

Nguồn bài dịch: Tạp chí tri thức zeally

Source: https://mix166.vn
Category: Văn Hóa