Lễ Tịch điền cúng Thần Nông - The first knowledge sharing application in Vietnam

Nước ta có truyền thống nông nghiệp rất lâu đời. Các lễ hội, đình đám, cúng tế đa phần xuất xứ từ văn minh, văn hóa nông nghiệp. Trong số đó một lễ hội rất quan trọng mang ý nghĩa lịch sử, văn hóa, xã hội diễn ra vào những ngày đầu xuân, có nơi vào đầu mùa mưa (Nam Bộ). Đó là lễ Tịch điền (còn gọi là Hạ điền) cúng Thần Nông.

Theo tích cũ, lễ Tịch điền (còn gọi là Hạ điền) có nguồn gốc từ rất xa xưa do vua Thần Nông, một vị vua huyền thoại thời Tam Hoàng của nước Trung Hoa cổ (2852 – 2205 TCN).

Những đường cày đầu tiên trong Lễ hội Tịch điền tổ chức tại xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam.Thanh Tùng-TTXVN

Lễ Tịch điền mang ý nghĩa tế Thành hoàng, Thần Nông, các thần mây, mưa, sấm, chớp để cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu nên còn được gọi là Hạ điền cầu bông. Sách Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức viết: “Lễ kỳ yên có thể tổ chức vào mùa xuân giữa tháng Hai hoặc tháng Ba với ý nghĩa “xuân kỳ”, có nghĩa là vào đầu năm tế lễ khẩn cầu cho quốc thái dân an, làng xóm thịnh vượng. Cũng có thể tổ chức vào mùa thu với ý nghĩa “thu báo”, nghĩa là thu hoạch xong tế lễ để báo đáp công ơn. Hoặc có khi tổ chức vào cuối năm, mang ý nghĩa tế chưng, “tế lạp” (chạp miễu)…” .

Ngày hội quốc gia

Nghi lễ Tịch điền được tổ chức như một ngày hội quốc gia. Nhà vua ra khỏi cung bằng một cỗ xe trên có chở một chiếc cày. Theo sau là bá quan văn võ. Đoàn nghi lễ đi thẳng tới sở Tịch điền. Tại đây, nhà vua đích thân xuống ruộng cày năm luống, rồi trao cày lại cho các quan. Các Công khanh đại phu cày bảy luống. Sĩ phu cày chín luống. Hoa màu thu hoạch được ở thửa ruộng này sẽ sung công dùng vào việc cúng tế. Càng về sau, lễ Tịch điền được tổ chức rườm rà hơn, có thêm lễ tam sinh, có phường nhạc cử những bài ca về đồng áng, có lễ đài cao 9 thước sơn xanh, trên đài có nhà Tế. Ở các địa phương, người đứng đầu chính quyền từ tỉnh đến huyện, xã cũng phải tổ chức lễ Tịch điền. Tùy theo quan điểm ứng xử của từng triều đại, việc cử hành lễ Tịch điền có lúc long trọng, lúc đơn giản và ở mỗi địa phương cũng có những tục lệ riêng.

Ở nước ta, lễ Tịch điền được tổ chức lần đầu tiên vào năm Thiên Phúc thứ 8 (987) đời Tiền Lê. Xuân năm đó, vua Lê Đại Hành ra cày ruộng Tịch điền ở Đọi Sơn. Theo truyền thuyết, thì bắt gặp được một chum vàng, năm sau vua cày ruộng ở Bàn Hải cũng bắt được một chum bạc. Vì thế, những thửa ruộng này gọi là Kim ngân điền.

Luống cày mở thửa như để đánh thức đất đai, khai xuân động thổ, khởi đầu mùa màng, mang lúa gạo đến cho con người để nhà nhà ấm no, hạnh phúc.

Đến thời Lý, năm Thông Thụy thứ 5 (1038), vua Thái Tông tự cầm cày để cày ruộng ở Bố Hải. Vua làm lễ tế Thần Nông cầu cho mưa thuận gió hòa mùa màng tươi tốt.

Đời Hậu Lê năm Hồng Đức thứ 15 (1484), hàng năm, vào đầu Xuân, vua và các quan ra cúng tế Thần Nông và làm lễ Tịch điền. Nhà vua đích thân cầm cày để cày ruộng.

Đến triều Nguyễn, đời Minh Mạng, lễ Tịch điền được tổ chức rất long trọng. Nhiệm vụ tổ chức lễ được giao cho bộ Lễ. Nơi cử hành lễ là sở Tịch điền đặt tại phường Yên Trạch, Ở đây, đã có sẵn một cái đài cao để nhà vua ngự xem cày gọi là quan canh. Lễ Tịch điền được cử hành vào mùa hạ tháng thứ hai. Trước lễ một ngày, quan đầu tỉnh Thừa Thiên phải chuẩn bị đầy đủ dụng cụ: một cày, một bừa, một thúng thóc giống. Cày, bừa, thóc giống được rước trên long đỉnh. Lễ vật được gồm có: ngọc trắng, lụa trắng, trâu, dê, lợn, rượu, xôi, hoa quả và hương nến. Trong lễ Tịch điền có đủ mặt các quan đại thần cùng với hoàng thân quốc thích.

Các đời vua Tự Đức, Thành Thái, Duy Tân, Khải Định đều tổ chức lễ Tịch điền.

Chính sách khuyến nông độc đáo

Năm 2012 , lễ hội xuống đồng Đọi Sơn diễn ra vào sáng ngày mồng 7 Tết tại cánh đồng Đọi Sơn, xã Đọi Tam, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã đến tham dự và cày mở luống đầu tiên. Luống cày mở thửa như để đánh thức đất đai, khai xuân động thổ, khởi đầu mùa màng, mang lúa gạo đến cho con người để nhà nhà ấm no, hạnh phúc.