Sống dậy ký ức vàng son của nền văn hóa Óc Eo trong vương quốc Phù Nam
Chiếc nhẫn Nandin bằng vàng, thế kỷ thứ 5 được tìm thấy ở di tích Gò Giồng Cát thuộc khu di tích Óc Eo được công nhận bảo vật quốc gia năm 2021 – Ảnh: Viện Khảo cổ học
PGS.TS Bùi Minh Trí – viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành – vừa chia sẻ những kết quả đáng vui mừng sau 4 năm (từ 2017 – 2021) khai quật, nghiên cứu khảo cổ học khu di tích Óc Eo – Ba Thê (An Giang) và Nền Chùa (Kiên Giang) theo đề án mà Thủ tướng giao cho Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức thực hiện vào năm 2015.
Đề án có 3 đơn vị tham gia gồm Viện Khảo cổ học, Viện Nghiên cứu Kinh thành và Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ, nhằm làm rõ giá trị của văn hóa Óc Eo ở Nam Bộ, cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quy hoạch, bảo tồn và xây dựng hồ sơ đề cử UNESCO ghi danh khu di tích khảo cổ học Óc Eo – Ba Thê là Di sản văn hóa thế giới.
Phiến đá chạm hình tượng khắc Phật đang ngồi thiền được tìm thấy tại di tích Linh Sơn Bắc vừa được công nhận bảo vật quốc gia – Ảnh: Viện Khảo cổ học
Óc Eo là một nền văn hóa khảo cổ nổi tiếng ở Nam Bộ – Việt Nam, là nền văn hóa gắn liền với lịch sử của vương quốc Phù Nam, một bộ phận cấu thành lịch sử dân tộc Việt Nam.
Những dấu vết vật chất thuộc nền văn hóa này được các học giả người Pháp phát hiện từ cuối thế kỷ 19. Dấu mốc quan trọng đánh dấu lịch sử phát hiện và nghiên cứu về nền văn hóa Óc Eo là cuộc khai quật khảo cổ tại cánh đồng Óc Eo, dưới chân núi Ba Thê, thuộc huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang, do Louis Malleret thực hiện vào năm 1944.
Chuỗi hạt được phát hiện ở di tích Gò Óc Eo, những hạt này cũng được tìm thấy ở nhiều nước láng giềng cho thấy sản phẩm mỹ nghệ của Óc Eo được xuất khẩu ra nước ngoài – Ảnh: Viện Khảo cổ học
Đến đề án nghiên cứu, khai quật kéo dài 4 năm vừa qua thì đã thu được kết quả to lớn, trong đó tìm thấy 2 di vật được công nhận bảo vật quốc gia vào cuối năm 2021.
Đó là phiến đá chạm hình tượng khắc Phật đang ngồi thiền được tìm thấy tại di tích Linh Sơn Bắc thuộc khu di tích Ba Thê, và chiếc nhẫn Nandin bằng vàng, thế kỷ thứ 5 được tìm thấy ở di tích Gò Giồng Cát thuộc khu di tích Óc Eo.
Chiếc gương đồng nhà Hán vừa được tìm thấy này người Trung Quốc chỉ ước mơ tìm được một mảnh vỡ chứ chưa dám mơ tìm được nguyên vẹn – Ảnh: Viện Khảo cổ học
Tại khu di tích Nền Chùa, các nhà khảo cổ có phát hiện mới về thân tượng Nữ thần Durga, và bàn tay tượng Thần Surya – vị thần Mặt trời – cho thấy dấu tích kiến trúc trên Gò Nền Chùa là kiến trúc đền thờ Hindu giáo.
Đặc biệt, các nhà khảo cổ đã phát hiện một tổ hợp các công trình liên quan đến đền thờ này như 2 hồ nước lớn cùng 2 giếng nước và “cột thiêng” hay “cột biểu tượng” của Thần Shiva ở xung quanh Gò Nền Chùa. Đây là phát hiện hoàn toàn mới và rất quan trọng, cho thấy đền thờ Hindu giáo ở Nền Chùa có quy mô to lớn, được quy hoạch xây dựng khá quy chuẩn theo mô hình tôn giáo của Ấn Độ.
Tượng Nữ thần Durga đất nung được tìm thấy ở di tích Gò Giồng Trôm – Ảnh: Viện Khảo cổ học
Nhiều loại hình di vật quý có nguồn gốc từ nước ngoài được tìm thấy ở các hố khai quật như tiền và huy chương vàng La Mã, đèn đồng Ba Tư, gương đồng nhà Hán… đã hé lộ những bí ẩn của mạng lưới thương mại hàng hải thời bấy giờ.
Đặc biệt, phát hiện mới về đồ gốm đến từ đế chế La Mã, Ấn Độ, Trung Quốc và Tây Á cho thấy Óc Eo – Ba Thê và Nền Chùa không chỉ được biết đến là một phức hợp đô thị cổ, có vai trò rất quan trọng trong lịch sử vương quốc Phù Nam, mà còn có mối quan hệ giao thương rất rộng mở với nhiều vương quốc cổ Đông Nam Á và cả các quốc gia ở Nam Á, Tây Nam Á, Đông Bắc Á… thông qua con đường hải thương quốc tế.
PGS.TS Bùi Minh Trí khẳng định khu di tích quốc gia đặc biệt Óc Eo – Ba Thê hội tụ đầy đủ các tiêu chí của UNESCO về Di sản văn hóa của nhân loại.
Tháng 8 tới, một hội nghị khoa học quốc tế về những phát hiện mới về văn hóa Óc Eo sẽ được tổ chức tại An Giang.
Một gia đình tặng 7 pho tượng quý ngàn năm của văn hóa Óc Eo
