Sự ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến Đông Nam Á như thế nào?

Là một trong những đất nước có lịch sử phát triển lâu đời nhất thế giới, Ấn Độ có sức tác động mạnh mẽ đến văn minh nhân loại nói chung và các quốc gia Đông Nam Á nói riêng. Bởi lẽ, bản sắc của khu vực đông dân cư bậc nhất thế giới này là sự tổng hòa và kết hợp của văn hóa địa phương lẫn văn hóa của các nước du nhập. Hãy cùng xem thử sự ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến Đông Nam Á như thế nào qua các lĩnh vực chữ viết – văn học, kiến trúc, tôn giáo và ẩm thực nhé.

Chữ viết và văn học của các nước Đông Nam Á là lĩnh vực chịu sự ảnh hưởng, chi phối lớn của văn hóa Ấn Độ. Về chữ viết, các nước Thái Lan, Campuchia, Myanmar, Lào đều đang sử dụng tiếng Sanskrit. Đây vốn không phải là ngôn ngữ do họ tự sáng tạo ra mà được vay mượn từ tiếng Ấn Độ. Từ chữ Sanskrit, hầu hết các nước Đông Nam Á (trừ Việt Nam vì nước ta chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Trung Quốc) sáng tạo ra ngôn ngữ của nước mình.

Về văn học, sự ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến Đông Nam Á thể hiện cực kỳ rõ nét trong các tác phẩm văn học. Dòng chảy văn học mang đậm đà bản sắc văn hóa dân gian, sử thi như Ramayana (sử thi cổ viết theo thể trường ca bằng tiếng Sanskrit), Mahabharta (một trong hai tác phẩm sử thi nổi tiếng nhất Ấn Độ, là bản trường ca gồm có 200.000 câu thơ riêng lẻ), Jakarta, Panchatantra,..

Ấn Độ vốn được mệnh danh là đất nước của tôn giáo. Đây được biết đến là cái nôi sản sinh ra những tôn giáo lớn nhất của thế giới hiện nay như Phật giáo, Ấn Độ giáo,… Vì thế, tôn giáo cũng là lĩnh vực mà các nước Đông Nam Á chịu sự ảnh hưởng mạnh mẽ từ Ấn Độ. Phật giáo được du nhập và Đông Nam Á từ khoảng thế kỉ I – II đầu Công Nguyên. Bằng nhiều con đường, nhiều hình thức khác nhau nên Phật giáo du nhập vào từng quốc gia cũng khác nhau và chịu sự ảnh hưởng không đồng nhất. Ấn Độ giáo lại đóng một vai trò quan trọng giúp hình thành các nhà nước ở khu vực này.

Nhắc đến sự ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến Đông Nam Á, điều đó thể hiện rất rõ trong lối kiến trúc, điêu khắc và các công trình nghệ thuật. Đặc biệt khi bạn càng đi du lịch nhiều ở những đất nước này, bạn sẽ nhận ra một vài điểm chung quen thuộc, thể hiện trong các mảng phù điêu, mô típ điêu khắc chạm trổ, mái ngói, cách trang trí, màu sắc,… đều mang đậm dấu ấn Ấn Độ.

Hầu hết các công trình của mọi nước Đông Nam Á như Lào, Campuchia, Thái Lan, Việt Nam, Myanmar,… đều có mục đích tôn giáo, thờ một vị thần cai trị nào đó. Những nét tương đồng mà khi nhìn vào ta dễ dàng nhận ra ngay là ở kiến trúc Phật giáo có mái vòm hình tròn, chiếc bát úp, hình dáng thấp. Kiến trúc Hindu luôn chia làm nhiều tầng với tầng đỉnh tháp nhọn, trang trí phía ngoài là những bức phù điêu.

Không thể không kể đến công trình nổi bật như tháp Chàm, Angkor Wat, Pagan, Borobudur,… Kiến trúc Islam lại nổi tiếng với những ô hình hình vòm thay vì hình vuông như thông thường. Mái ở những công trình này cũng được bo tròn và đặc biệt nhất là sân luôn luôn rộng.

Bên cạnh tôn giáo, kiến trúc nghệ thuật hay chữ viết – văn hóa, ẩm thực và lễ hội các nước Đông Nam Á cũng là những khía cạnh chịu sự tác động mạnh mẽ của văn hóa Ấn Độ. Bạn chỉ cần để ý sẽ thấy thời gian tổ chức lễ hội, các khâu tiến hành, mục đích và tính chất lễ hội ở các nước này khá tương đồng nhau. Về ẩm thực, Ấn Độ nổi tiếng với món cà ri. Và bạn không cần phải đến Ấn Độ mới được ăn các món này. Hầu khắp các quốc gia trên thế giới lẫn Đông Nam Á đều đã quá phổ biến trong nhiều nhà hàng, quán ăn.

Không nằm ngoài các nước Đông Nam Á, Việt Nam cũng là một quốc gia chịu sự tác động lớn từ văn hóa Ấn Độ.

Từ những triều đại xa xưa, Ấn Độ giáo là tôn giáo du nhập vào nước ta từ rất sớm bằng đường biển. Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, thời gian các nhà Ấn Độ giáo đến Việt Nam là đầu Công nguyên. Từ đó, trung tâm Phật giáo lớn nhất thời bấy giờ là Luy Lâu (nay là huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh được thành lập. Vì du nhập bằng con đường hòa bình nên Phật giáo được người dân đón nhận khá cởi mở, nổi bật nhất là ngay từ thời Bắc thuộc rồi phổ biến rộng rãi cho đến bây giờ.

Lúc đầu khi mới du nhập vào Việt Nam, Phật giáo trường phái Tiểu thừa Nam tông trội hơn. Về sau, vào khoảng thế kỷ IV – V, trường Phật giáo Đại thừa Bắc tông từ Trung Hoa cũng du nhập. Thời lý – Trần là triều đại cực thịnh của Phật giáo Việt Nam. Điều này thể hiện ở hàng loạt ngôi chùa được xây dựng công phu, tỉ mỉ. Ngày nay, dấu ấn tôn giáo Ấn Độ tại nước ta thể hiện ở công trình kiến trúc vĩ đại thánh đại Mỹ Sơn của quốc gia Champa cổ.

Văn học nước ta chịu ảnh hưởng lớn nhất là từ Trung Hoa do điều kiện lịch sử chi phối. Tuy nhiên, văn hóa Ấn Độ cũng đóng góp một phần tác động không nhỏ. Bộ sử thi Ramayana – tác phẩm nổi tiếng nhất của Ấn Độ đã đang và sẽ là món ăn tinh thần nổi tiếng, được truyền bá rộng rãi nhiều đời ở Việt Nam.

Muốn tìm thấy dấu ấn của công trình nghệ thuật Ấn Độ cổ xưa tại Việt Nam không quá khó. Nổi bật nhất chính là thánh địa Mỹ Sơn. Tại đây, nét đặc trưng của tôn giáo như đền, tháp, điều trên trên các bức phù điêu thể hiện rất rõ. Nó vừa mang đậm nét riêng của Ấn Độ nhưng cũng đồng thời dung hòa, linh hoạt biến đổi để hòa nhập với nền văn hóa nước ta. Sự ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến Đông Nam Á nói chung và Việt Nam nói riêng còn thể hiện thông qua các công trình người người Champa (được xây dựng từ nhiều loại vật liệu như gạch và đá).

Trong 54 dân tộc anh em, người Chăm là dân tộc chịu tác động lớn và sâu sắc nhất của nền văn hóa Ấn Độ. Hiện nay, họ vẫn còn gìn giữ những lễ hội có nguồn gốc bắt nguồn từ Ấn Độ như lễ hội tháp bà Po Nagar vào tháng tư hằng năm.

Về ẩm thực, bạn sẽ không khó để bắt gặp những món ăn Ấn Độ trên mảnh đất hình chữ S. Đặc biệt là ở các thành phố lớn như Hà Nội, Sài Gòn, ngày càng có nhiều nhà hàng Ấn Độ mọc lên như nấm sau mưa nhờ nhu cầu thưởng thức ngày càng cao hơn.

>> Xem thêm

Chúng ta nhìn thấy rất rõ kiến trúc Ấn Độ hiện lên đậm nét ở mảnh đất Campuchia chính là đền Angkor Wat. Đây là quần thể đền đài nổi tiếng rộng 162 hecta. Mục đích ban đầu của công trình này là làm đền thờ Ấn Độ giáo của đế quốc Khmer và dần trở thành đền thờ Phật giáo vào cuối thế kỷ XII như hiện nay.

Cũng như Việt Nam ta, Campuchia cũng là quốc gia có phong tục ngày Tết đón năm mới (gọi là Chon chnam thmay). Thời gian ngày này diễn ra vào tháng 4, tháng 5 dương lịch, gần giống với tết  của người Thái và người Lào. Ngày lễ này bắt nguồn từ văn hóa Ấn Độ. Đây là khoảng thời gian chuyển từ mùa khô sang màu mưa. Người dân tổ chức Chon Chnam Thmay mới mong muốn cầu mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu thông qua tục tế nước vào tượng Phật.

Sự ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến Đông Nam Á nói chung và Myanmar nói riêng thể hiện ở số lượng Phật tử hiện nay. Myanmar có dân số là 55 triệu người và đến 89% dân số nước này theo đạo Phật. Từ đó càng thấy tầm tác động mạnh mẽ và phủ sóng rộng rãi của  cái nôi Phật giáo – Ấn Độ.

Kiến trúc cũng là một lĩnh vực của Myanmar chịu sự chi phối của văn hóa Ấn Độ. Thậm chí, trong các quốc gia Đông Nam Á, ta sẽ dễ dàng bắt gặp nét tương đồng ở mỹ thuật Miến Điện. Vốn dĩ trước đây khi chưa ra đời, Myanmar từng tồn tại một số vương quốc cổ đại của người Môn, người Piu. Cho đến thế kỷ XI – XIII (thời kỳ Pagan), mỹ thuật Phật giáo du nhập vào và phát triển đến mức cực thịnh. Đây còn mệnh danh là thời kỳ hoàng kim độc đáo của Myanmar.

Có rất nhiều công trình kiến trúc quan trọng, nổi tiếng nhưng đáng kể nhất chính là ba ngôi tháp Phật giá cao có niên đại lâu nhất ở Myanmar. Chúng là tháp Bawbawgyi, tháp Payagyi và tháp Payama  được xây dựng từ thế kỷ X – VI, bao quanh là các bức tường thành.

-Lễ hội té nước vào năm mới: Lễ hội này mang tên một vị thần tối cao Thagyarmin.

-Lễ hội bắt đầu vào ngày 13 đến 17 tháng 4, ngày 17 tháng 4 là đầu năm mới.

-Lễ hội ánh sáng: có tên là Diwali. Đây vốn là lễ hội quan trọng của Ấn Độ giáo, bắt đầu từ ngày 14 đến 16 tháng Thadingyut.

Con đường tơ lụa từ thế kỉ I sau Công nguyên đã bị thay thế bởi eo biển Malaika sau khi nó được khám phá ra. Indonesia là quốc gia nằm gần eo biển này vì thế cũng là điểm dừng chân của những đường thương gia Ấn Độ vào thời điểm đó. Nhờ vậy, văn hóa các nước dần dần tiếp xúc với văn hóa Indonesia. Cả 2 tôn giáo lớn của Ấn Độ là Hindu giáo và Phật giáo lần lần du nhập rồi hình thành nên nhiều tiểu vương quốc. Nó gọi là thời kỳ Hindu Budha.

Hindu giáo xuất hiện ở Indonesia sớm nhất. Có 3 thuyết lưu truyền 3 con đường mà đạo Hindu đã du nhập vào Indonesia. Theo thuyết Waisya của tiến sĩ người Hà Lan N.J.Krom, những người thương nhân Ấn Độ khi đến nước này để buôn bán đã tạo dựng mối quan hệ, kết giao, làm thân với giới cầm quyền. Thậm chí, nhiều cuộc kết kết với cư dân bản địa đã mở ra con đường cho Hindu giáo vào Indonesia.

Theo thuyết Brahmana của nhà nghiên cứu lịch sử người Hà Lan  J.C.Van Leur, chỉ có những người Brahmana (những giáo sĩ cao cấp ) mới có thể truyền đạo Hindu sang Indonesia vì duy nhất họ mới là người nắm rõ nội dung trong kinh Veda –  kinh thánh của đạo Hindu. Thuyết Ksastria lại cho rằng, Hindu giáo vào Indonesia là nhờ những người lính và những Ksastria.

Phật giáo cũng là tôn giáo của Ấn Độ sớm du nhập và tạo sự ảnh hưởng đến văn hóa Indonesia cho đến hiện nay. Bằng chứng là tượng Phật làm bằng đồng ở Sempaga (Nam Sulawesi) có nét tương đồng mang phong cách của vùng Amarawati Nam Ấn Độ vào thế kỉ 2. Người đầu tiên có công mang Phật giáo vào Indonesia một cách chính thức là thiền sư Fa Hsien.

Nhắc đến sự tác động, ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến Đông Nam Á và cả Indonesia về khía cạnh văn học, không thể không kể đến 2 bộ sử thi Sri Rama , Arjuna wiwaha. Vào thời Hindu Buddha, người Indonesia sáng tạo chữ viết riêng của mình (chữ Bali, chữ Java, chữ Sunda) nhờ vào việc tiếp thu tiếng Phạn và chữ cái Pallawa du nhập từ Ấn Độ. Các trường học cũng được thành lập và giảng dạy môn học về tôn giáo.

Kiến trúc