Thế giới khoáng đạt và tự do của người da đỏ

Người da đỏ có một hệ thống truyện thần thoại phong phú để ghi lại lịch sử văn hóa và những quan niệm của họ về thế giới.

Thần thoại người da đỏ là một tập hợp những câu chuyện kể dân gian của nhiều bộ tộc da đỏ rải rác khắp châu Mỹ. Chúng đã có bề dày lịch sử hàng vạn năm. Những câu chuyện mang màu sắc huyền ảo, thần thoại này thể hiện khát khao chinh phục thiên nhiên, tinh thần đoàn kết và lòng tự hào dân tộc của các bộ tộc da đỏ.

Ý niệm về sự tồn tại của con người trong thế giới tự nhiên.

Trong cuốn sách này, bạn đọc sẽ được tìm hiểu về hai chủ đề lớn trong thần thoại của người da đỏ đó là: Truyện sáng thế và truyện về các anh hùng trong thần thoại.

Truyện sáng thế, hay những câu chuyện lý giải về nguồn gốc của con người và vạn vật, là một chủ đề quen thuộc trong thần thoại. Giống người Hy Lạp và người La Mã, người da đỏ cũng cho rằng nhờ công của các vị thần, con người mới xuất hiện trên mặt đất.

Thần thánh đã dùng đất và xương thú để tạo ra loài người. Trải qua nhiều thử thách con người có linh hồn và dần trở nên khôn ngoan để làm chủ cuộc đời mình.

Thần thoại người da đỏ chứa đựng nhiều tư liệu quý về văn hóa bản địa. Ảnh: Quỳnh Anh.

Giống nhiều tộc người ở thời cổ đại, người da đỏ sùng kính lửa và Thần Mặt Trời. Các truyền thuyết liên quan đến việc tìm ra lửa và sức mạnh vĩ đại của Thần Mặt Trời xuất hiện ở nhiều bộ tộc. Bên cạnh đó, lũ lụt, hạn hán và thiên tai là ám ảnh lớn đối với “những công dân đầu tiên” của châu Mỹ.

Nạn đại hồng thủy và hạn hán xuất hiện khá nhiều trong thần thoại của người da đỏ. Cũng giống nhiều dân tộc khác, họ quan niệm rằng bất hạnh của con người bắt nguồn từ sự giận dữ của các vị thần.

Người châu Á quan niệm, thánh thần là đấng tối cao hoàn mỹ, không có khuyết điểm. Người da đỏ lại có quan điểm hoàn toàn khác, với họ thần thánh cũng có nhiều tính xấu giống như con người. Những thiên tai như hạn hán, lũ lụt, mất mùa đều xuất phát từ sự nhỏ nhen, ích kỷ của các vị thần. Điều này giống với tư tưởng của người Hy Lạp cổ đại về thần thánh.

Con người phải đấu tranh với các vị thần để giành lại công bằng và hạnh phúc. Quá trình tranh đấu bền bỉ đó chính là ẩn dụ về ước mơ sống chan hòa cùng thiên nhiên của người da đỏ.

Nếu cây lúa nước là nguồn lương thực quan trọng của người Đông Nam Á, thì cây ngô lại là lương thực chính nuôi sống người da đỏ. Trong thần thoại của người da đỏ, có rất nhiều truyện kể liên quan đến cây lương thực quan trọng này.

Theo đó, những hạt ngô quý giá được thần thánh cất giấu trong núi. Con người phải dùng mưu mẹo để giành lấy “bảo bối” này, gieo trồng và thuần dưỡng chúng để đảm bảo lương thực cho chính mình, từ đó giảm bớt sự lệ thuộc vào thiên nhiên.

Nét độc đáo trong thần thoại của người da đỏ

Ở cả phương Đông, quạ đều đại diện cho điềm gở và những điều xui xẻo. Nhưng với người da đỏ thì lại khác, với họ quạ là loài vật tượng trưng cho lòng dũng cảm và tinh thần hào hiệp. Chính quạ đã ăn cắp ánh sáng của thần thánh và tặng nó cho con người. Nhờ có ánh sáng mà quạ trao tặng, cuộc sống của loài người trở nên dễ dàng hơn.

Chó sói cũng là một loài vật được người da đỏ coi trọng. Trong nhiều nền văn hóa khác, sói thường đại diện cho cái ác và sự gian xảo, nhưng người da đỏ lại coi nó là loài vật khôn ngoan, có tinh thần đoàn kết và trung thành. Trong thần thoại của người Athabascan, chó sói chính là sứ giả của Đấng Sáng Tạo. Ở bên loài sói, con người trở nên khôn ngoan và bản lĩnh hơn.

Theo quan niệm của người da đỏ, quạ đã ăn cắp ánh sáng của thần thánh để tặng cho con người. Ảnh: Naver.

Chuyện kể về những người anh hùng là một phần không thể thiếu trong kho tàng thần thoại của các dân tộc trên thế giới. Nếu người Hy Lạp có Hercules, người Trung Quốc có Hậu Nghệ thì người da đỏ có chàng Qayaq dũng cảm và tốt bụng. Người anh hùng ấy đã vượt qua nhiều hiểm nguy để bảo vệ những người thân yêu và chống lại cái ác.

Thần thoại người da đỏ không chỉ là những truyện kể dân gian, mang màu sắc huyền bí, chứa yếu tố sử thi. Nó cho người đọc thấy một hệ thống thần thoại đa dạng, phong phú và mang bản sắc riêng của nhiều tộc người da đỏ. Mỗi câu chuyện kể đều chứa đựng nhân sinh quan, thế giới quan, phương thức canh tác và tập quán của những bộ tộc da đỏ bản địa.

Qua những truyện thần thoại với ngôn ngữ giản đơn, nhưng giàu triết lý sống này, chúng ta thấy một gương mặt văn hóa, lịch sử khác của châu Mỹ, hoang sơ và đầy thú vị. Nó khác hẳn với khung cảnh đông đúc của những đồn điền cà phê, ca cao khi người châu Âu đặt chân tới vùng đất này.