Vương quốc Phù Nam: Cư dân Phù Nam và văn hóa Óc Eo ở Nam bộ

Trà Vinh nằm ở vùng cửa sông, giữa hai con sông lớn là sông Tiền và sông Hậu, nơi hạ lưu với hàng loạt các phân nhánh đổ ra các cửa Ba Lai, Hàm Luông, Cổ Chiên… Địa hình đặc trưng của tỉnh Trà Vinh gồm các giồng cát xen lẫn những dải đất bằng thấp ven giồng, là một phần cấu thành của phân vùng địa lý giồng cát duyên hải ở miền Tây Nam bộ.

5 pho tượng thuộc cả nghệ thuật Phật giáo và Hindu giáo ở địa bàn Trà Vinh do Louis Malleret phát hiện, cả 5 pho tượng đang được lưu giữ và trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử TP.HCM và Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM. Đáng chú ý, 3 trong 4 pho tượng đang lưu giữ và trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử TP.HCM đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật quốc gia.

TƯ LIỆU BAN QUẢN LÝ DI TÍCH TỈNH TRÀ VINH

Những dấu tích của vương quốc Phù Nam và văn hóa Óc Eo ở Trà Vinh được các nhà khảo cổ học Việt Nam phát hiện và nghiên cứu cụ thể tại hai di tích bên cạnh hàng chục di chỉ khảo cổ khác, tiêu biểu trong đó là di tích Lưu Cừ và Cụm di tích Bờ Lũy – Chùa Lò Gạch.

Di tích Lưu Cừ thuộc địa phận Ấp Lưu Cừ II, xã Lưu Nghiệp Anh, H.Trà Cú (Trà Vinh) là một gò nhỏ hình bầu dục trên vùng đất giồng cát dài 11 km theo hướng đông tây, rộng trung bình từ 200 m đến 400 m theo hướng bắc nam; cao từ 3,6 m – 4,0 m so với mực nước biển (Hà Tiên), cao hơn mặt ruộng xung quanh từ 1,4 m – 2,0 m, được phát hiện năm 1985 sau khi có những người tìm vàng đào bới ở đây, sau đó được các nhà khảo cổ học khảo sát các năm 1986 – 1987 và tổ chức khai quật.

Kết quả cho thấy tại đây còn lại dấu vết của một công trình kiến trúc có quy mô lớn, mặt bằng hình chữ nhật chạy theo hướng đông tây dài 31,2 m, rộng 17,2 m, chiều cao còn 1,5 m gồm 18 hàng gạch xây hiện còn. Mặt nền kiến trúc cao 1,5 m hình chữ nhật, phân thành 3 phần, bên ngoài có hành lang bao quanh 3 mặt, riêng phía đông là sàn nền lát gạch nối với bậc lên xuống, bên trong có 14 ô vuông nằm cách quãng nhau. Kiến trúc trung tâm hình chữ nhật dài 11,3 m rộng 3,6 m, chính giữa có một trụ tròn được xếp bằng gạch vỡ có đường kính 1,65 m, sâu 2 m được coi là chính tâm của kiến trúc, lấp bằng cát trắng mịn, trong lòng trụ phát hiện các di vật gồm: bệ thờ 4 chiếc, Yoni, Linga, Linga – Yoni thạch anh, ly đồng, cánh tay tượng, 3 lá vàng chạm dập hoa văn hình mặt trời cùng nhiều mảnh lá vàng nhỏ khác… Trong đó, đáng chú ý là ngẫu tượng Linga – Yoni bằng chất liệu đá thạch anh với những giá trị độc bản, quý hiếm, đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2016.

Cụm di tích khảo cổ học Bờ Lũy – Chùa Lò Gạch

Cụm di tích khảo cổ học Bờ Lũy – Chùa Lò Gạch nằm về phía tây trong phạm vi TP.Trà Vinh, thuộc ấp Ba Se A, xã Lương Hòa, H.Châu Thành (Trà Vinh).

Di tích phân bố trong không gian tập trung nhiều di tích văn hóa, lịch sử, tôn giáo tiêu biểu và độc đáo của tỉnh Trà Vinh, gồm di tích Bờ Lũy, di tích văn hóa – lịch sử Ao Bà Om, các ngôi chùa đặc trưng của người Khmer như chùa Âng (Angkorajaborey), chùa Có (Kohkevsiri)…

LƯƠNG CHÁNH TÒNG

Cụm di tích được khảo sát nhiều lần bởi cán bộ Bảo tàng tỉnh Trà Vinh và Trung tâm khảo cổ học (Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ).

Năm 2014, Trung tâm khảo cổ học (Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ) và Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Trà Vinh khai quật quy mô lớn với 7 hố khai quật và 3 hố thám sát, tổng diện tích là 923 m2, đồng thời tiến hành công tác điều tra tổng thể đối với di tích Bờ Lũy. Qua khai quật đã phát hiện được nền móng của 6 kiến trúc xây bằng gạch phân bố trong một không gian thống nhất với nhau, trên khu vực đỉnh gò có thế đất khá bằng và cao hơn so với xung quanh.

Sưu tập di vật khảo cổ học phát hiện ở di tích Chùa Lò Gạch gồm các loại hình vật dụng sinh hoạt, cấu kiện kiến trúc, vật thờ… bằng các loại chất liệu gốm, đất nung, đá, kim loại (đồng thau, vàng) như: bệ thờ, những nguyên bản bệ yoni bằng sa thạch, vàng lá (phát hiện trong các hố thờ của các kiến trúc tôn giáo) có đặc điểm chất liệu, kích thước, hình dáng cũng như đặc điểm kỹ thuật chế tác… Niên đại di tích được xác định vào khoảng thế kỷ 7 – 8 sau Công nguyên.

Cùng với những phát hiện về các loại hình tượng thờ gắn với Phật giáo và Hindu giáo trước đó, qua kết quả khai quật và nghiên cứu di tích Lưu Cừ, cụm di tích Chùa Lò Gạch và hàng chục di chỉ khác trên địa bàn tỉnh Trà Vinh, các nhà nghiên cứu xác định Trà Vinh là một địa bàn, một trung tâm quan trọng của cư dân Phù Nam và văn hóa Óc Eo ở Nam bộ, đặc biệt các di tích này phân bố trên hệ thống giồng thuộc duyên hải miền Tây Nam bộ và vùng đất cao trên các thềm phù sa cổ phân bố ven rìa của đồng bằng châu thổ Cửu Long. (còn tiếp)