Về chế độ sở hữu đất đai ở Việt Nam hiện nay – TS. Phạm Văn Võ – ĐH.Luật Tp.HCM – VIB Online

“HỘI THẢO HOÀN THIỆN CÁC BÁO CÁO RÀ SOÁT LUẬT ĐẤT ĐAI, LUẬT XÂY DỰNG, LUẬT ĐẤU THẦU,

LUẬT KINH DOANH BẤT ĐỘNG SẢN”

Do VCCI phối hợp với Văn phòng Chính phủ tổ chức tại Tp.HCM ngày 25/8/2011

VỀ CHẾ ĐỘ SỞ HỮU ĐẤT ĐAI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

TS. Phạm Văn Võ – ĐH.Luật Tp.HCM

Đất đai là tư liệu sản xuất đặc biệt quan trọng quan trọng, không hề sửa chữa thay thế. Vấn đề sở hữu so với đất đai có ý nghĩa quyết định hành động trong thôi thúc sự tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội của quốc gia. Ở Việt Nam, Hiến pháp 1980 và Hiến pháp 1992 đều pháp luật đất đai thuộc SHTD do NN thống nhất quản trị. Việc thực thi quyền SHTD so với đất đai theo pháp luật của LĐĐ 1987, LĐĐ 1993 và LĐĐ 2003 trong thời hạn qua đã đạt được nhiều tân tiến mang tính cải tiến vượt bậc. Đất đai từ một loại gia tài “ vô giá ”, thiếu một người chủ gắn bó với đất đai bằng cả quyền lợi và nghĩa vụ và nghĩa vụ và trách nhiệm, bị sử dụng tiêu tốn lãng phí đã trở thành sản phẩm & hàng hóa, có được người chủ thực sự, quan hệ đất đai từng bước hoạt động theo cơ chế thị trường, hiệu suất cao sử dụng đất ngày càng được nâng cao .
Trong toàn cảnh sẵn sàng chuẩn bị cho việc sửa đổi Hiến pháp 1992, hiện có một số ít quan điểm về yếu tố liên tục thay đổi chế độ sở hữu đất đai trên cơ sở nhu yếu của kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế tài chính quốc tế. Trên những forum và những phương tiện đi lại tiếp thị quảng cáo hiện có nhiều quan điểm cho rằng cần phải thừa nhận sở hữu tư nhân so với đất đai như một giải pháp khắc phục những sai lầm đáng tiếc trong quá khứ, thừa nhận trong thực tiễn đang sống sót, bảo vệ cho quan hệ đất đai quản lý và vận hành theo quy luật của kinh tế thị trường …
Về yếu tố này, tác giả xin có 1 số ít quan điểm như sau :
Thứ nhất, về mục tiêu của chế độ sở hữu
Sở hữu không có mục tiêu tự thân, nhưng với ý nghĩa là phương tiện đi lại để thực thi mục tiêu, khi thiết kế xây dựng chế độ sở hữu nói chung và chế độ sở hữu đất đai nói riêng, khi nào NN cũng hướng tới những mục tiêu xác lập. Xác định đúng mục tiêu của chế độ sở hữu tương thích với quy luật khách quan có vai trò quyết định hành động cho việc xác lập hình thức sở hữu, nội dung quyền sở hữu cùng phương pháp tổ chức triển khai triển khai tương thích. Sai lầm trong xác lập mục tiêu sở hữu chắc như đinh sẽ dẫn đến sai lầm đáng tiếc trong xác lập hình thức sở hữu cũng như phương pháp tổ chức triển khai thực thi quyền sở hữu như một hệ quả tất yếu .
Tiêu chí khách quan nhất trong nhìn nhận sự đúng đắn mục tiêu của chế độ sở hữu là phải tìm cho gia tài những người chủ thực sự gắn bó với nó bằng quyền hạn và nghĩa vụ và trách nhiệm mà không phải là mang quyền sở hữu tài sản đến cho những người chủ danh nghĩa và trừu tượng, phát huy tối đa tiềm năng của nó và bảo vệ quyền và quyền lợi chính đáng của tổ chức triển khai, cá thể. Khi nói về sở hữu ở Trung Quốc hiện nay, Chu Thúc Liên cho rằng : “ không hề mê tín dị đoan so với một chế độ sở hữu nào, mặc dầu là chế độ công hữu hay tư hữu, cũng không nên thần bí chúng … Tất cả đều phải lấy tăng trưởng lực lượng sản xuất làm tiêu chuẩn ” [ 1 ] .
Mục đích của chế độ sở hữu đất đai ở Việt Nam hiện nay là nâng cao hiệu suất cao sử dụng đất, đưa quan hệ đất đai quản lý và vận hành theo cơ chế thị trường trong điều kiện kèm theo hội nhập quốc tế, hạn chế những trộn lẫn không thiết yếu, hạn chế tham nhũng trong nghành đất đai, bảo vệ quyền và quyền lợi chính đáng của người sử dụng đất .
Thứ hai, đổi khác hình thức sở hữu không phải là phương pháp tốt nhất để để đạt được mục tiêu của chế độ sở hữu trong điều kiện kèm theo hiện nay ở Việt nam, đơn cử :
Sai lầm trong xác lập và thực thi chế độ SHTD so với đất đai trong Hiến pháp 1980 là quá coi trọng hình thức sở hữu, chỉ chăm sóc đến yếu tố đất đai thuộc sở hữu của ai mà không chăm sóc đến yếu tố thực thi nó qua xác lập cấu trúc thế lực và chủ thể hài hòa và hợp lý. Đây trước hết là sai lầm đáng tiếc về hướng tiếp cận yếu tố. Trước trong thực tiễn đã rồi đó, sẽ là thiếu khôn ngoan nếu tất cả chúng ta lại thay thế sửa chữa sai lầm đáng tiếc này bằng hướng tiếp cận cũ ( tư hữu hóa đất đai ). Thay vì trước kia tuyệt đối hóa vai trò của hình thức sở hữu XHCN thì nay lại sùng bái thái quá vai trò của hình thức sở hữu tư nhân, trong khi cái quyết định hành động đến thực chất của chế độ sở hữu chính là cấu trúc quyền lực và chủ thể tham gia quan hệ sở hữu .
Theo xu thế chung trên quốc tế, việc gia tài thuộc sở hữu của ai hay thuộc hình thức sở hữu nào không còn quan trọng mà điều mấu chốt là ai thực sự đang là người chi phối, trấn áp chúng. Khái niệm tư hữu hóa với mục tiêu xác lập hình thức sở hữu tư nhân đang dần được sửa chữa thay thế bởi khái niệm tư nhân hóa mang tính bao quát và linh động hơn. Tư nhân hóa gia tài công hiện nay không chỉ đơn thuần là tư hữu hóa mà gồm có cả việc trao cho tư nhân thực thi quyền sở hữu tài sản công mà không đổi khác hình thức sở hữu. Trong trường hợp này, quyền sở hữu vẫn thuộc về NN nhưng NN sẽ chuyển giao việc triển khai quyền sở hữu đó cho tư nhân dưới dạng quyền gia tài như giao đất, cho thuê đất vv … Với ý nghĩa là cái thuộc về cấu trúc hình thức của chế độ sở hữu, hình thức sở hữu không phải là cái quyết định hành động đến thực chất của chế độ sở hữu. Hình thức sở hữu chỉ là hiệu quả của sự hoạt động của những quan hệ phát sinh trong quy trình triển khai chế độ sở hữu. Thực tế ở Việt Nam cho thấy, việc Bộ luật Dân sự 2005 thay thế sửa chữa hình thức sở hữu toàn dân theo Bộ luật Dân sự 1995 bằng hình thức sở hữu nhà nước không hề tác động ảnh hưởng đến thực chất của chế độ sở hữu toàn dân so với đất đai. Tuy Việt Nam không thừa nhận hình thức sở hữu tư nhân so với đất đai, nhưng nếu so sánh nội dung quyền sở hữu tư nhân so với đất đai ở hầu hết những nước hiện nay với nội dung quyền sử dụng đất giao của hộ mái ấm gia đình, cá thể ở Việt Nam cho thấy không có sự độc lạ đáng kể .
Trên quốc tế hiện nay sống sót nhiều quy mô sở hữu đất đai. Mô hình phổ cập nhất là thừa nhận nhiều hình thức sở hữu so với đất đai. Bên cạnh đó là quy mô chỉ thừa nhận hình thức sở hữu nhà nước về đất đai với ý nghĩa là hình thức sở hữu duy nhất. Nếu quy mô thừa nhận nhiều hình thức sở hữu đất đai là quy mô mang tính thông dụng được vận dụng ở hầu hết những vương quốc thì quy mô sở hữu đơn nhất của NN mang tính đặc trưng được xác lập và sống sót trước hết vì nguyên do chính trị và lịch sử dân tộc .
Mô hình sở hữu đơn hình thức so với đất đai hiện nay hầu hết Open những nước theo chế độ quân chủ ( gồm có cả những nước tư bản tăng trưởng thuộc Vương Quốc Anh là Canada, nước Australia và New Zealand ) [ 2 ] và một vài nước đang tăng trưởng [ 3 ] .
Tuy nhiên, việc phân loại quy mô sở hữu đất đai địa thế căn cứ vào hình thức sở hữu nói trên cũng chỉ mang tính hình thức nếu bỏ lỡ những yếu tố quan trọng như đặc thù, cơ cấu tổ chức về tỷ suất diện tích quy hoạnh thuộc từng hình thức sở hữu và đặc biệt quan trọng là yếu tố cấu trúc của quyền sở hữu .
Ở một số ít nước theo chế độ quân chủ, hàng loạt đất đai của vương quốc về nguyên tắc được xác lập là thuộc sở hữu của nhà vua, nhưng tùy thuộc vào thể chế chính trị của từng nước và vị trí, vai trò của nhà vua trong thể chế chính trị mà quyền sở hữu của nhà vua so với đất đai có nội hàm khác nhau. Nhìn chung, trừ một số ít nước quân chủ ở Trung Đông mà quyền sở hữu đất đai của nhà vua còn không ít mang tính thực ra, ở những nước quân chủ còn lại, quyền sở hữu đất đai của nhà vua chỉ sống sót về mặt danh nghĩa. Ví dụ, so với trường hợp của nước Anh, tuy đất đai thuộc sở hữu của Nữ hoàng nhưng quyền sở hữu của Nữ hoàng chỉ là danh nghĩa. Quyền sở hữu tối cao của vua Anh xuất phát từ những pháp luật của pháp lý thời phong kiến khi quyền lực tối cao của nhà vua như nhau với quyền lực tối cao nhà nước. Quyền sở hữu này cũng giống như quyền sở hữu của những ông vua ở Việt Nam dưới thời phong kiến chỉ là quyền sở hữu tối cao. Khi cách mạng tư sản Anh thành công xuất sắc, quyền lực tối cao của nhà vua và kéo theo nó là quyền sở hữu tối cao so với đất đai cũng chỉ còn sống sót về mặt danh nghĩa hình thức. Nói về quyền sở hữu đất đai ở Anh là phải nói về quyền sở hữu trên trong thực tiễn. Trong cuốn The Fat of the Land, Jack đã chứng minh và khẳng định : “ Một cuộc tìm hiểu đất đai được triển khai vào những năm 1870 và được biên soạn trong một báo cáo giải trình có tên “ Sự trở lại của chủ đất ” đã trình diễn cụ thể từng chủ đất ở Britain và Ireland và đã cho thấy rằng, chưa tới 3.000 mái ấm gia đình nắm giữ 95 % UK thời nay. Đây không phải là điều mà những chủ đất đầy quyền lực tối cao chính trị muốn tiếp thị … Ngày nay ở UK, 69 % đất đai được sở hữu bởi 158.000 mái ấm gia đình mà hầu hết là hậu duệ của 3.000 mái ấm gia đình được xác lập trong “ Sự quay trở lại ” cách đây 140 năm ” [ 4 ]. Điểm đáng chú ý quan tâm về chế độ sở hữu đất đai ở Anh và những nước thuộc mạng lưới hệ thống common law chính là cấu trúc của quyền sở hữu. Theo J.G.Riddall thì : “ Đối với luật Anh, không có quyền sở hữu tuyệt đối so với đất đai. Lý do là quyền so với đất đai được xác lập trải qua việc cho thuê của Nữ hoàng. Tuy nhiên, vì nguyên do thực tiễn mà người có quyền so với đất đai hiện nay được đối xử như chủ sở hữu đất đai ” [ 5 ]. Và theo GS Michel Fromont thì : “ Quyền này rất giống với quyền sở hữu trong những mạng lưới hệ thống pháp lý La Mã ” [ 6 ]. Do vậy, xét trên trong thực tiễn, không hề nói nước Anh là nước theo quy mô sở hữu đơn nhất so với đất đai
trái lại với trường hợp của Anh, Trung Quốc tuy thừa nhận nhiều hình thức sở hữu đất đai là sở hữu nhà nước và sở hữu tập thể, nhưng hình thức sở hữu tập thể hoàn toàn có thể coi nó như hình thức sở hữu nhà nước trá hình [ 7 ] .
Mặt khác, tuy Trung Quốc không thừa nhận sở hữu tư nhân so với đất đai nhưng đã có sự đổi khác cơ bản về phương pháp triển khai quyền sở hữu đất đai theo hướng tư hóa những quyền gia tài so với đất đai. Trên cơ sở tác dụng thử nghiệm ở một số ít thành phố lớn như Thượng Hải, Thẩm Quyến, Quảng Châu Trung Quốc … Hiến pháp của Cộng hòa nhân dân Trung Quốc, Luật Quản lý Đất đai 1986, Luật Quản lý Đất đai 1998, Điều lệ trong thời điểm tạm thời trong việc trao, chuyển nhượng ủy quyền về QSDĐ sở hữu ở những thành phố, thị xã của nước Cộng hòa nhân dân Trung Quốc năm 1990, Luật Quản lý Tài sản nhà đất ở thành thị nước Cộng hòa nhân dân Nước Trung Hoa và Luật về Quyền gia tài 2007 … đã thừa nhận việc điều phối đất đai theo quan hệ thị trường, đất đai được coi là một loại sản phẩm & hàng hóa, quyền gia tài của NSDĐ so với đất đai đã được ghi nhận và bảo vệ như một loại gia tài. Hiện nay, việc chuyển nhượng ủy quyền QSDĐ ở Trung Quốc được chia thành hai tầng cấp. Tầng cấp thứ nhất ( Class I ) là việc chuyển QSDĐ từ NN sang một chủ thể tư ( privare party ). Tầng cấp thứ II ( Class II ) là việc chuyển nhượng ủy quyền giữa những thủ thể tư với nhau .
Qua những quy mô sở hữu đất đai trên quốc tế cho thấy, quy mô sở hữu đơn nhất so với đất đai không phải là mẫu sản phẩm đặc trưng của Việt Nam, của mạng lưới hệ thống XHCN đương thời mà còn Open ở nhiều vương quốc. Mô hình sở hữu đa hình thức hay đơn hình thức thực sự chưa phản ánh hết thực chất của chế độ sở hữu mà quan trọng nhất vẫn là cấu trúc quyền sở hữu. Mặc dù hiện có nhiều quy mô sở hữu đất đai, nhưng do đặc thù về nguồn gốc và vai trò, tầm quan trọng của đất đai so với sự sống sót, tăng trưởng của con người cũng như tính tương quan mang tính thông dụng và đặc trưng của nó nên dù đất đai thuộc sở hữu của ai cũng đều có sự hạn chế nhằm mục đích bảo vệ quyền lợi chung của hội đồng theo hướng san sẻ quyền lực giữa chủ sở hữu với NN ( so với quy mô đa hình thức sở hữu đất đai ) hoặc giữa NN với tư cách là chủ sở hữu với thành viên của hội đồng ( so với quy mô đất đai thuộc sở hữu duy nhất của NN ). Do vậy, nói đất đai thuộc sở hữu nhà nước hay sở hữu tư nhân chỉ là sự khác nhau về hướng tiếp cận
Về quan điểm cho rằng chế độ SHTD so với đất đai dẫn đến thực trạng có quá nhiều tầng cấp triển khai làm phát sinh thủ tục hành chính rườm rà, tách rời chủ thể sở hữu và chủ thể sử dụng, phát sinh thực trạng thiếu đồng điệu giữa chế độ pháp lý về đất đai và chế độ pháp lý so với gia tài gắn liền với đất … muốn khắc phục thì chỉ hoàn toàn có thể biến hóa chế độ sở hữu là có biểu lộ của sự quy chụp thiếu tính mạng lưới hệ thống, thiếu thức thời. Chúng ta hoàn toàn có thể khắc phục được những hạn chế này mà không cần phải đa dạng hóa những hình thức sở hữu. Tình trạng có quá nhiều tầng cấp thực thi quyền sở hữu phát sinh những thủ tục hành chính rườm rà hoàn toàn có thể giảm thiểu được bằng cách chuyển hóa những thế lực của chủ sở hữu thành quyền của NSDĐ. Những thủ tục hành chính rườm rà hoàn toàn có thể đơn giản hóa trải qua cải cách hành chính như thể bộ phận của việc khắc phục những sống sót của cả mạng lưới hệ thống hành chính nói chung phối hợp với những thay đổi quy trình thực thi quyền sở hữu theo hướng vô hiệu việc hành chính hóa quan hệ gia tài, lan rộng ra việc lưu chuyển đất đai qua quan hệ thị trường theo lao lý của pháp luật dân sự …
Việc tách rời giữa chủ thể sở hữu và chủ thể thực thi đúng là một trong những đặc trưng điển hình nổi bật của SHTD, nhưng đây cũng không phải là khiếm khuyết không hề khắc phục. Cần quan tâm rằng, tách rời chủ thể sở hữu và chủ thể sử dụng đang là xu thế hiện nay. Do quyền sở hữu ngày càng được phân loại cắt lớp về nội dung, đối tượng người tiêu dùng và chủ thể triển khai nên thực trạng đất thuộc sở hữu của người này nhưng do người khác khai thác sử dụng không phải là loại sản phẩm mang tính đặc trưng của SHTD mà là hiện tượng kỳ lạ mang tính thông dụng. Sự đồng điệu cần có giữa chế độ pháp lý về đất đai và chế độ pháp lý so với gia tài gắn liền với đất chính là sự đồng điệu về thực chất của quan hệ gia tài so với đất đai và gia tài gắn liền với đất. Một khi quyền sở hữu tài sản và QSDĐ đều được coi là gia tài của tổ chức triển khai, cá thể … đều được đưa vào lưu thông dân sự thì có nghĩa là đã có sự đồng điệu .
Về yếu tố đưa quan hệ đất đai hoạt động theo quy luật của KTTT, qua thực tiễn cho thấy, chế độ SHTD vẫn được cho phép quan hệ đất đai quản lý và vận hành theo quan hệ luật thị trường. Về thực chất, đối tượng người dùng lưu thông trên thị trường không phải là đất đai mà là quyền so với đất đai và quyền đó không nhất thiết phải là quyền sở hữu mà hoàn toàn có thể là quyền sử dụng. Yếu tố quyết định hành động đến việc đưa quan hệ đất đai hoạt động theo quy luật của KTTT chính là việc pháp lý có được cho phép đưa những quyền này vào lưu thông hay không .
Thực tế ở Việt Nam và Trung Quốc cho thấy, mặc dầu không có quyền sở hữu nhưng NSDĐ vẫn đưa QSDĐ của mình vào lưu thông trên thị trường, hình thành nên thị trường QSDĐ sôi động. Nếu so sánh QSDĐ nông nghiệp của hộ mái ấm gia đình, cá thể ở Việt Nam với quyền sở hữu đất đai của nông dân một số ít nước Đông Âu cho thấy, tuy nông dân ở những nước này có quyền sở hữu đất nông nghiệp nhưng trên trong thực tiễn thế lực của họ lại hạn chế hơn QSDĐ của nông dân Việt Nam. Theo pháp luật của LĐĐ 1993, LĐĐ 2003, hộ mái ấm gia đình, cá thể sử dụng đất nông nghiệp ở Việt Nam có quyền quy đổi, chuyển nhượng ủy quyền, thừa kế, khuyến mãi cho, cho thuê QSDĐ, góp vốn, thế chấp ngân hàng bằng QSDĐ. Trong khi đó, ở nhiều nước thuộc Liên Xô cũ, mặc dầu quyền sở hữu đất của người nông dân đã được ghi nhận nhưng quyền sở hữu đất nông nghiệp của họ nhiều trường hợp chỉ đơn thuần là hưởng hoa lợi từ mảnh đất đó, tại 1 số ít nước, người nông dân phần nhiều không hề chuyển nhượng ủy quyền đất. Ở Nga, người nông dân chỉ được bán đất cho NN với giá thấp hơn nhiều giá thị trường. Ở Anbani, đất nông nghiệp đã được coi là sở hữu của nông dân từ năm 1991 nhưng cho đến năn 1995 việc bán đất vẫn bị coi là phạm pháp. Ở Rumani, NN lao lý một số ít mảnh đất không được bán trong vòng 10 năm và một số ít vĩnh viễn không được bán [ 8 ]
Ngay như ở Việt Nam trước Hiến pháp 1980, tuy vẫn còn sống sót hình thức sở hữu tư nhân, sở hữu tập thể so với đất đai nhưng trong điều kiện kèm theo nền kinh tế tài chính kế hoạch hóa tập trung chuyên sâu, cùng với lao lý : không được phát canh thu tô, cho thuê, cầm đồ hoặc bán nhượng đất dưới bất kỳ hình thức nào ; không được dùng đất để thu những khoản lợi không do lao động mà có, trừ trường hợp đặc biệt quan trọng do chủ trương NN ( Quyết định 201 – CP ngày 01 tháng 7 năm 1980 của Hội đồng nhà nước về việc thống nhất quản trị ruộng đất và tăng cường công tác làm việc quản trị ruộng đất trong cả nước ), rõ ràng quyền sở hữu tập thể và quyền sở hữu tư nhân so với đất đai lúc này cũng không có ý nghĩa gì trong việc đưa quan hệ đất đai quản lý và vận hành theo quy luật của KTTT. Vấn đề mấu chốt ở đây không phải là quyền sở hữu hay quyền sử dụng mà là nội dung và điều kiện kèm theo thực thi những quyền lực so với đất đai. Quyền sở hữu tư nhân về đất đai cũng chẳng có ý nghĩa nếu nó không đem lại những hệ quả tích cực so với quyền sử dụng, nếu vì câu nệ về cái tên gọi hình thức đó mà thừa nhận nó cùng với những hệ lụy khôn lường rõ ràng là không thiết yếu và thiếu trong thực tiễn .
Trong quy trình hội nhập, trừ trường hợp Cộng đồng Châu Âu có đặt ra nhu yếu những nước thành viên phải cho phép công dân của những nước thành viên khác có quyền sở hữu đất đai trên chủ quyền lãnh thổ của mình, còn lại chưa thấy tổ chức triển khai quốc tế nào nhu yếu phải đa dạng hóa những hình thức sở hữu đất đai theo khuôn mẫu chung. Trong quy trình đàm phán gia nhập WTO và những hiệp định hợp tác kinh tế tài chính song phương, những đối tác chiến lược của tất cả chúng ta cũng không hề đặt ra nhu yếu này. Các cam kết của Việt Nam trong những hiệp định về hợp tác quốc tế cũng không có bất kỳ cam kết nào về việc đa dạng hóa những hình thức sở hữu đất đai. Trong những tranh chấp thương mại quốc tế gần đây, tất cả chúng ta cũng đã chứng tỏ và được đối tác chiến lược đồng ý rằng : “ chế độ sở hữu toàn dân so với đất đai của nước ta không gây bất kể ảnh hưởng tác động nào tới cơ chế thị trường trong vụ kiện xuất khẩu cá ba sa, tôm, hàng dệt may của nước ta ” [ 9 ] .
Quá trình tư nhân hóa trên quốc tế cho thấy, tư nhân hóa không như nhau với tư hữu hóa. Về hệ quả của việc thừa nhận nhiều hình thức sở hữu đất đai so với việc tư nhân hóa việc thực thi quyền sở hữu đất đai cũng có nhiều điểm cần phải xem xét. Nếu như tư nhân hóa đất đai trải qua trao quyền sử dụng phần đông không gây ra bất kể sự trộn lẫn nào vì nó đã triển khai trên trong thực tiễn và dần đi vào không thay đổi thì việc đa dạng hóa những hình thức sở hữu hoàn toàn có thể gây ra những hậu quả khôn lường. Những quan điểm cho rằng hoàn toàn có thể tư hữu hóa đất đai mà không gây những hậu quả tai hại thực ra đã không lường trước được những phản ứng của xã hội. Do chủ trương đất đai trong thời hạn qua có quá nhiều bất hài hòa và hợp lý và trong quy trình thực thi những chủ trương bất hài hòa và hợp lý đó lại phát sinh thực trạng vận dụng sai dẫn đến tái tạo nhầm đối tượng người dùng … tạo ra quá nhiều dịch chuyển chủ thể sở hữu, chủ thể sử dụng, khi quyền sở hữu tư nhân được công nhận chắc như đinh sẽ thổi bùng nên ý thức về quyền sở hữu của những chủ thể đã bị quốc hữu hóa nhất là những người bị quốc hữu hóa sai đối tượng người dùng, không đúng thủ tục theo lao lý đương thời mà hiện nay đang được khỏa lấp bởi SHTD. Đa dạng hóa những hình thức sở hữu đất đai không đơn thuần là thừa nhận một trong thực tiễn đang sống sót mà sẽ tạo ra làn sóng đòi lại đất dẫn đến trộn lẫn thực trạng sử dụng đất đang dần được không thay đổi về cơ bản. Tình trạng này sẽ là rất khó trấn áp khi nó trở thành trào lưu có sự hậu thuẫn của những thế lực bên ngoài. Kịch bản tư hữu hóa đất đai rất dễ trở thành thảm kịch không chỉ ảnh hưởng tác động tới quyền lợi của người đã được giao đất, cho thuê đất, nhận chuyển quyền sử dụng … mà còn phát sinh những hậu quả xấu về chính trị, xã hội .

Kinh nghiệm tư hữu hóa đất đai ở các nước Đông Âu trong quá trình chuyển đổi cho đã cho chúng ta nhiều bài học cần cân nhắc. Đối với các quốc gia này, tư hữu hóa đất đai được coi là bộ phận của quá trình thay đổi thể chế kinh tế cùng với thay đổi thể chế chính trị. Những tác động về chính trị của quá trình tư hữu hóa đất đai không phải là yếu tố cần cân nhắc loại trừ giống như chúng ta mà ngược lại nó lại được coi là cần thiết. Tuy nhiên, qua thực tế thực hiện, chính sách này đã để lại những hậu quả nặng nề.   Đánh giá về quá trình này ở các nước Đông Âu, một học giả phương Tây đã nhận xét:  “Quyền sở hữu đã trở thành vấn đề nổi bật sau sự sụp đổ của CNXH vào những năm 1989 – 1991. Đa số các chính phủ hậu cộng sản và các cố vấn phương Tây của họ đều tận tâm về mặt ý thức hệ cho một phiên bản thuần khiết của mô hình tự do. Sau đó, họ nhận thấy chính mình trong tình trạng khó khăn khi phải thiết kế và thực thi một mô hình mà thông thường được cho là phải tiến triển một cách tự nhiên”

[10]

. Trong khi đó, những thành công của mô hình tư nhân hóa việc thực hiện quyền sở hữu công ở Trung Quốc và Việt Nam đã đem lại sự phát triển thần kỳ về kinh tế cùng với sự ổn định về chính trị, xã hội. Khi đánh giá về kết quả thực hiện quyền sở nhà nước về đất đai ở Việt Nam, Báo cáo của FAO về Những chiến lược cải cách quan hệ đất đai năm 1994  ghi nhận rằng: “Mô hình Nhà nước sở hữu đất đai nhưng giao quyền sử dụng đất cho tư nhân ở Việt Nam có thể được coi là mô hình tốt mà các nước đang chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường cần phải học tập và làm theo”

[11]

[81, tr.49]. Thành công này hoàn toàn trái ngược với tình trạng “tiêu cực, tham nhũng và sự phát triển trì trệ đồng hành với “liệu pháp sốc” của việc tư hữu hóa ở các nước xã hội chủ nghĩa cũ”

[12]

, buộc giới chính khách và học giả phương Tây phải có “quan điểm mới về vai trò của quyền sở hữu tài sản trong sự phát triển” theo hướng: “Thay vì tuyên truyền tư hữu hóa là điều kiện tiên quyết cho sự phát triển thì nay nó được cho là cấu trúc của quyền sở hữu mới thực sự là kết quả của sự tiến hóa xã hội. Về phương diện này, tư hữu hóa không thể tạo ra mà chỉ hướng dần theo điều kiện kinh tế, xã hội, pháp lý thích hợp mà thôi”

[13]

. Khi nghiên cứu về quan hệ sở hữu đất đai ở Trung Quốc hiện nay, các học giả phương Tây cho rằng việc Trung Quốc không chấp nhận quan điểm phải tư hữu hóa một cách nhanh chóng quyết liệt mà theo hướng: “dìu dắt nó phát triển từ từ theo kịp với điều kiện  kinh tế, xã hội và pháp lý”. Và với “sự tăng trưởng kinh tế ấn tượng”, hướng giải quyết trên đã: “gia cố cho ý tưởng rằng – ngoại trừ nhân tố kinh tế, việc tư hữu hóa đất đai thật sự không phải là không có thì không thể được (condition sine qua non)”

[14]

Trong thời kỳ phong kiến, ở nước ta luôn sống sót hai Lever sở hữu đất đai là sở hữu tối cao và sở hữu trong thực tiễn. Quyền sở hữu tối cao của NN không phủ nhận quyền sở hữu đất đai trên trong thực tiễn của tư nhân. Trong sở hữu trong thực tiễn vẫn có sự phân định rõ đâu là đất thuộc sở hữu thực sự của NN ( ruộng sơn lăng, ruộng tịch điền, ruộng quốc khố, ruộng công điền … ), đâu là đất thuộc sở hữu công cộng ( ruộng công bản ) và đâu là ruộng thuộc sở hữu tư nhân ( ruộng tư điền, ruộng danh điền … ). Bài học lịch sử vẻ vang đã được chứng minh và khẳng định là, quyền sở hữu tối cao của NN đã được thừa nhận trong tiềm thức và không hề cản trở việc tư nhân hóa đất đai. Bên cạnh việc thừa nhận đất tư điền, danh điền, NN phong kiến còn trao quyền sử dụng đất công cho người nông dân canh tác. Nhờ vậy, đất công điền không chỉ là nguồn nuôi dưỡng cỗ máy nhà nước mà còn là tư liệu sản xuất hầu hết của đại bộ phận dân cư nhất là so với người nông dân không có ruộng tư. Cái quyết định hành động đến hiệu suất cao sử dụng đất dưới thời phong kiến không phải là sở hữu tối cao mà chính là sở hữu thực tiễn. Điều quan trọng là, NN phải xác lập rõ nội hàm của quyền sở hữu tối cao của mình và tôn trọng quyền sở hữu thực tiễn của dân cư .
Xét về tính khả thi, trong toàn cảnh chính trị, kinh tế tài chính, pháp lý hiện nay ở Việt Nam, việc đa dạng hóa những hình thức sở hữu đất đai là không thực tiễn. Vấn đề này không chỉ đơn thuần xem xét dưới góc nhìn kinh tế tài chính, pháp lý mà quan trọng nhất là phải đặt nó trong mối đối sánh tương quan giữa hệ chính trị, tư tưởng và tình hình kinh tế tài chính – xã hội. Đổi mới quan hệ đất đai luôn là yếu tố khó khăn vất vả so với những nhà hoạch định chủ trương do những xích míc nội tại, những níu kéo của hệ tư tưởng. Ngay việc lan rộng ra QSDĐ cho tổ chức triển khai, cá thể với ý nghĩa là giải pháp duy nhất cho việc khắc phục thực trạng đất đai bị sử dụng tiêu tốn lãng phí dưới mức tiềm năng đã là một quy trình đầy gay cấn, phức tạp, huống hồ đây lại là biến hóa nền tảng của một chế độ sở hữu vốn luôn được coi là một trong những thành quả to lớn của cách mạng trong khi vẫn có những giải pháp khác hữu hiệu và dễ đồng ý hơn hoàn toàn có thể vận dụng để cùng hướng tới một mục tiêu .
Mặt khác, cũng xét trong toàn cảnh thực tiễn, khi thực trạng tham nhũng chưa được phòng chống có hiệu suất cao, khi mà quyền kiểm tra, giám sát của người dân còn mang tính hình thức … nếu lúc này ta tư hữu hóa đất đai, chắc như đinh sẽ không bảo vệ sự công minh. Quá trình tư hữu hóa đất đai rất dễ sẽ trở thành quy trình xác lập và hợp pháp hóa quyền sở hữu đất đai được chiếm đoạt bởi tham nhũng mà sau này, theo kinh nghiệm tay nghề của những nước Đông Âu, việc xem xét lại là điều gần như không hề. Ngoài ra, nếu tư hữu hóa đất đai, việc xác lập quyền sở hữu chính đáng theo pháp luật của pháp lý cũng sẽ phát sinh nhiều xấu đi, nhũng nhiễu .

Kết luận

Từ những nội dung trên, hoàn toàn có thể chứng minh và khẳng định, đa dạng hóa những hình thức sở hữu mà quan trọng nhất là tư hữu hóa đất đai không phải là giải pháp hoàn toàn có thể lựa chọn tối thiểu là vào thời gian này. Cả về mặt lý luận và trong thực tiễn đã chứng tỏ rằng, lan rộng ra và củng cố quyền gia tài so với đất đai của NSDĐ trên cơ sở hình thức sở hữu duy nhất của NN là giải pháp mang tính trong thực tiễn và tương thích xu thế. Đó là quy trình tăng trưởng mang tính tự nhiên trên cơ sở điều kiện kèm theo chính trị, kinh tế tài chính và pháp lý. Và nếu, sở hữu tư nhân so với đất đai là một tất yếu tương thích quy luật, ta hãy để nó diễn ra một cách tự nhiên. Sự lan rộng ra thế lực của NSDĐ tất sẽ dẫn đến việc đổi khác về lượng và đến một lúc nào đó tất sẽ dẫn đến sự đổi khác về chất để tạo ra “ bước nhảy ” theo đúng quy luật của Chủ nghĩa duy vật biện chứng .

PGS.TS Nguyễn Văn Thạo – TS. Nguyễn Hữu Đạt (2004), Một số vấn đề về sở hữu ở nước ta hiện nay, Nxb Chính trị quốc gia, tr.25.

Kevin Cahill (2006),

Who owns the world: the hidden facts behind the landownership?

Mainstream Publishing.

Đinh Trọng Thắng (2002), Sở hữu tư nhân về đất đai  hay về quyền sử dụng đất đai: Kinh nghiệm quốc tế và một vài liên hệ với Việt Nam, Tạp chí Tài chính, (07),
tr.47.

Jack Thurston (December, 2006),

The Fat of the Land

, Prospect Magazine,

 
http://www.prospect-magazine.co.uk/article_details.php?id=8150.

J.G.Riddall MA (TCD) (1993), Introduction to land law, Butterworths, London, Dublin and Edinburgh, tr.50.

Michel Fromont (2006), Các hệ thống pháp luật trên thế giới, Nxb.
Tư pháp, Hà Nội. tr.216.

  Peter Ho (2001), Who owns China’s land? Policies, Property rights and Deliberate Institutional Ambiguity, The China Quarterly, (166), tr.405.

Tlđd 3, tr. 48

Kiều Minh – Quý Nhân (17:03 23/05/2006),Vào WTO, đất đai còn là sở hữu toàn dân?

http://www.agenda21.monre.gov.vn/default.aspx?tabid=361&ItemID=2769

Tlđd 7, tr.396.

Tlđd 3, tr.49.

Tlđd 7, tr.398.

Tlđd 7, tr. 398 .
Tlđd 7, tr. 420 .

Source: https://mix166.vn
Category: Sức Khỏe