Giáo trình Quản lý chương trình dân số kế hoạch hóa gia đình (tài liệu đào tạo sơ cấp Dân số y tế): Phần 1

pdf

58

519 KB

1

8

4.1 (
4 lượt)

58519 KB

Nhấn vào bên dưới để tải tài liệu

Đang xem trước 10 trên tổng 58 trang, để tải xuống xem khá đầy đủ hãy nhấn vào bên trên

Chủ đề tương quan

Tài liệu tương tự

Nội dung

UỶ BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HÀ NỘI
TRƯỜNG CAO ĐẲNG Y TẾ HÀ ĐÔNG

GIÁO TRÌNH

QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH
DÂN SỐ KẾ HOẠCH HÓA GIA ĐÌNH
Tài liệu đào tạo sơ cấp dân số y tế

Hà Nội – Năm 2011

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
KHHGĐ

Kế hoạch hóa gia đình

SKSS

Sức khỏe sinh sản

DS-KHHGĐ

Dân số – Kế hoạch hóa gia đình

NKĐSS

Nhiễm khuẩn đường sinh sản

DS/SKSS/KHHGĐ

Dân số/ Sức khỏe sinh sản/ Kế hoạch hóa gia đình

SKSS/KHHGĐ

Sức khỏe sinh sản/ Kế hoạch hóa gia đình

CS SKSS

Chăm sóc sức khỏe sinh sản

BPTT

Biện pháp tránh thai

PTTT

Phương tiện tránh thai

DCTC

Dụng cụ tử cung

CBCT

Cán bộ chuyên trách

CTV

Cộng tác viên

UBND

Ủy ban Nhân dân

HĐBT

Hội đồng Bộ trưởng

TTg

Thủ tướng

UBTVQH

Ủy ban thường vụ Quốc hội

NĐ-CP

Nghị định – Chính phủ

BVSKBMTE/KHHGĐ

Bảo vệ sức khỏe bà mẹ, trẻ em, kế hoạch hóa gia đình

UBQG- DS&KHHGĐ

Ủy ban Quốc gia Dân số & Kế hoạch hóa gia đình

QLNN

Quản lý nhà nước

TSGTKS

Tỷ số giới tính khi sinh

NCT

Người cao tuổi

HDI

Chỉ số phát triển con người

Năm X

Năm hiện tại

1

Lời nói đầu
Công tác dân số, kế hoạch hóa gia đình là một bộ phận quan trọng của Chiến
lược phát triển đất nước, là yếu tố cơ bản để nâng cao chất lượng cuộc sống của con
người, của từng gia đình và của toàn xã hội. Xác định mục tiêu, ý nghĩa, tầm quan
trọng của công tác dân số, kế hoạch hóa gia đình, Đảng và Nhà nước ta luôn coi
trọng công tác quản lý dân số, kế hoạch hóa gia đình ở tuyến cơ sở.
Giáo trình Quản lý chương trình dân số, sức khỏe sinh sản và kế hoạch
hóa gia đình được biên soạn làm tài liệu học tập cho đối tượng là học viên đạt
trình độ chuyên môn Trung cấp dân số – y tế, trên cơ sở Chương trình đào tạo
dân số – y tế trình độ Trung cấp chuyên nghiệp đã được Bộ Y tế phê duyệt tại
công văn 751/BYT-K2ĐT ngày 16/02/2011.
Mục tiêu của tài liệu nhằm cung cấp những kiến thức, kỹ năng cơ bản
nhất về nghiệp vụ quản lý, quản lý chương trình DS-KHHGĐ đáp ứng yêu cầu,
nhiệm vụ công tác DS-KHHGĐ cho đội ngũ cán bộ cơ sở. Giáo trình bao gồm
bốn bài:
Bài 1. Quản lý chương trình dân số, kế hoạch hóa gia đình.
Bài 2. Những nội dung cơ bản của lập kế hoạch
Bài 3. Lập kế hoạch và tổ chức thực hiện kế hoạch về công tác dân số,
kế hoạch hóa gia đình ở tuyến cơ sở.
Bài 4. Quản lý các dịch vụ dân số kế hoạch hóa gia đình
Bài 5. Quản lý đối tượng thực hiện kế hoạch hóa gia đình và các dịch vụ
dân số.
Bài 6. Giám sát, đánh giá trong chương trình dân số, kế hoạch hóa gia
đình tại cơ sở.
Công tác Dân số, kế hoạch hóa gia đình luôn vẫn là một lĩnh vực mới ở nước
ta. Vì vậy, trong quá trình biên soạn sẽ không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót.
Chúng tôi mong nhận được những ý kiến đóng góp, bổ sung của các nhà khoa học,
các cán bộ quản lý và đông đảo bạn đọc để cuốn sách được hoàn thiện hơn.
Tác giả
2

MỤC LỤC
Trang
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT …………………………………………………………………. 1
Bài 1. QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH DÂN SỐ KẾ HOẠCH HOÁ GIA ĐÌNH .. 5
I. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA QUẢN LÝ ………………………………………….. 5
1. Khái niệm …………………………………………………………………………………………. 5
2. Mục tiêu quản lý nhà nước về DS-KHHGĐ …………………………………………. 8
3. Nguyên tắc quản lý nhà nước về DS-KHHGĐ ……………………………………… 9
II. PHƯƠNG PHÁP QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ DS-KHHGĐ …………………… 10
1. Khái niệm ……………………………………………………………………………………….. 10
2. Các phương pháp quản lý Nhà nước về DS-KHHGĐ…………………………… 11
3. Nội dung quản lý nhà nước về DS-KHHGĐ ……………………………………….. 11
III. QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH DÂN SỐ-KHHGĐ…………………………………. 11
1. Tiêu chuẩn lựa chọn, đề xuất Chương trình mục tiêu quốc gia………………. 11
2. Quản lý chương trình mục tiêu quốc gia …………………………………………….. 14
Bài 2. NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA LẬP KẾ HOẠCH ……………………. 16
1. Khái niệm ……………………………………………………………………………………….. 16
2. Vai trò của kế hoạch ………………………………………………………………………… 17
3. Tầm quan trọng của lập kế hoạch ………………………………………………………. 17
4. Nguyên tắc lập kế hoạch …………………………………………………………………… 17
5. Kế hoạch tác nghiệp …………………………………………………………………………. 18
6. Các thành phần của kế hoạch…………………………………………………………….. 24
Bài 3. LẬP KẾ HOẠCH VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN………………………………… 26
KẾ HOẠCH VỀ CÔNG TÁC DS-KHHGĐ Ở TUYẾN CƠ SỞ …… 26
I. NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA LẬP KẾ HOẠCH ………………………….. 26
1. Khái niệm ……………………………………………………………………………………….. 26
2. Vai trò của kế hoạch ………………………………………………………………………… 26
3. Tầm quan trọng của lập kế hoạch ………………………………………………………. 27
4. Nguyên tắc lập kế hoạch …………………………………………………………………… 27
5. Kế hoạch tác nghiệp …………………………………………………………………………. 28
6. Các thành phần của kế hoạch…………………………………………………………….. 39
II. LẬP KẾ HOẠCH NĂM Ở TUYẾN CƠ SỞ …………………………………………… 40
1. Mục đích, yêu cầu ……………………………………………………………………………. 40
2. Lập kế hoạch năm ……………………………………………………………………………. 41
III. LẬP KẾ HOẠCH TUẦN, THÁNG, QUÝ Ở CƠ SỞ ……………………………… 46
1. Sự cần thiết phải lập chương trình công tác tuần, tháng, quý ………………… 46
3

2. Lợi ích của việc lập chương trình công tác tuần, tháng, quý………………….. 46
3. Một số yêu cầu khi xây dựng chương trình công tác tuần, tháng, quý…….. 47
IV. TỔ CHỨC THỰC HIỆN KẾ HOẠCH………………………………………………….. 48
1. Xây dựng kế hoạch triển khai ……………………………………………………………. 48
2. Điều hành thực hiện kế hoạch……………………………………………………………. 48
3. Giám sát thực hiện …………………………………………………………………………… 49
4. Điều chỉnh kế hoạch ………………………………………………………………………… 50
5. Tổng kết và giao kế hoạch ………………………………………………………………… 50
Bài 4. QUẢN LÝ CÁC DỊCH VỤ DÂN SỐ- KẾ HOẠCH HÓA GIA ĐÌNH .. 51
1. Khái niệm ……………………………………………………………………………………….. 51
2. Phân loại…………………………………………………………………………………………. 51
3. Quản lý dịch vụ Dân số-KHHGĐ ………………………………………………………. 53
4. Quản lý phương tiện tránh thai ………………………………………………………….. 54
Bài 5. QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA CỘNG TÁC VIÊN ………………………….. 58
DÂN SỐ – KẾ HOẠCH HÓA GIA ĐÌNH …………………………. 58
1. Chức năng ………………………………………………………………………………………. 58
2. Nhiệm vụ………………………………………………………………………………………… 58
3. Tiêu chuẩn lựa chọn …………………………………………………………………………. 59
4. Lập kế hoạch hoạt động ……………………………………………………………………. 60
5. Điều hành, giám sát và đánh giá hoạt động của cộng tác viên ………………. 61
6. Hướng dẫn nghiệp vụ cho cộng tác viên …………………………………………….. 61
Bài 6. GIÁM SÁT, ĐÁNH GIÁ ………………………………………………………………… 62
TRONG CHƯƠNG TRÌNH DÂN SỐ-KHHGĐ TẠI CƠ SỞ ………. 62
1. Giám sát các hoạt động về DS – KHHGĐ ………………………………………….. 62
2. Đánh giá các hoạt động về DS-KHHGĐ …………………………………………….. 69
TÀI LIỆU THAM KHẢO …………………………………………………………………………. 83

4

Bài 1. QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH
DÂN SỐ KẾ HOẠCH HOÁ GIA ĐÌNH
MỤC TIÊU
– Trình bày được các khái niệm về quản lý, quản lý nhà nước về dân số,
kế hoạch hóa gia đình;
– Phân tích được các nguyên tắc và phương pháp quản lý, quản lý nhà
nước về DS-KHHGĐ.
– Trình bày được những nội dung chính của các chức năng quản lý, quản lý
nhà nước về DS-KHHGĐ .
I. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA QUẢN LÝ
1. Khái niệm
1.1. Quản lý
Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý lên
đối tượng và khách thể quản lý nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các tiềm năng,
các cơ hội của tổ chức để đạt được mục tiêu đặt ra trong điều kiện biến động
của môi trường.
1.2. Quản lý nhà nước
Quản lý Nhà nước là dạng quản lý xã hội mang tính quyền lực Nhà nước
để điều chỉnh các quan hệ xã hội và hành vi hoạt động của con người.
1.3. Quản lý nhà nước về DS-KHHGĐ
Quản lý nhà nước về DS-KHHGĐ là quá trình tác động có ý thức, có tổ
chức của nhà nước đến các quá trình và yếu tố dân số nhằm làm thay đổi trạng
thái dân số để đạt được mục tiêu đã đề ra.
Chủ thể quản lý của nhà nước về DS-KHHGĐ là nhà nước với hệ thống
các cơ quan của Nhà nước được phân chia thành các cấp và bao gồm cả 3 khu
vực là lập pháp, hành pháp và tư pháp. Trong đó, quản lý hành chính (hành
pháp) về DS-KHHGĐ là cực kỳ quan trọng. Trong lĩnh vực DS-KHHGĐ, Nhà
nước chỉ tác động vào nhận thức và hành vi về DS-KHHGĐ hoặc liên quan đến
DS-KHHGĐ.
1.4. Vai trò của quản lý chương trình DS-KHHGĐ ở xã, phường
Quản lý chương trình DS-KHHGĐ ở xã, phường là hết sức quan trọng,
là trách nhiệm của cộng đồng và toàn xã hội và là yếu tố quyết định thành công
5

của công tác DS-KHHGĐ ở xã, phường. Ban chỉ đạo DS-KHHGĐ các cấp,
đặc biệt là tuyến xã, phường đóng vai trò chỉ đạo, huy động các ngành, đoàn
thể, tổ chức xã hội, chính trị-xã hội và mọi tầng lớp nhân dân tham gia chương
trình DS-KHHGĐ.
1.5. Các chức năng quản lý nhà nước về DS-KHHGĐ
1.5.1. Xây dựng pháp luật
Xây dựng pháp luật về DS-KHHGĐ là toàn bộ quá trình nghiên cứu,
soạn thảo, ban hành, phổ biến và thực thi các qui phạm pháp luật nhằm điều
chỉnh các quan hệ xã hội, hành vi của tổ chức, cá nhân trong các hoạt động về
hoặc liên quan đến lĩnh vực DS-KHHGĐ. Đối tượng điều chỉnh của các văn
bản qui phạm pháp luật về DS-KHHGĐ không chỉ bao gồm các tổ chức, cá
nhân là đối tượng quản lý mà còn bao gồm cả các cơ quan, tổ chức cá nhân
đóng vai trò là chủ thể quản lý.
1.5.2. Chức năng lập kế hoạch
Chức năng lập kế hoạch là chức năng quan trọng nhất trong các chức
năng quản lý, bởi vì nó gắn liền với việc lựa chọn, xây dựng chương trình hành
động trong tương lai của hệ thống.
Trong công tác DS-KHHGĐ, lập kế hoạch là chức năng cơ bản của quản
lý Nhà nước về DS-KHHGĐ, là sự mở đầu của quá trình quản lý, đồng thời là
một biện pháp hữu hiệu của quản lý. Nhờ có kế hoạch mà hoạt động của toàn
bộ hệ thống cơ quan quản lý Nhà nước về DS-KHHGĐ cũng như hoạt động
của các cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia vào công tác DS-KHHGĐ được
tiến hành thống nhất và hướng vào mục đích chung.
Lập kế hoạch đòi hỏi các nhà quản lý phải dự đoán được những gì xẩy ra
trong tương lai, những vấn đề cần được ưu tiên giải quyết trong vô số những
vấn đề về DS-KHHGĐ, giải pháp và phương thức thực hiện để đạt được kết
quả mong muốn.
Như vậy kế hoạch đề cập đến mục tiêu, mục đích của quản lý và các cách
thức và phương tiện để đạt được mục tiêu, mục đích đó. Kế hoạch còn là căn cứ
cho các hoạt động tổ chức, điều hành, giám sát và đánh giá kết quả, hiệu quả quản
lý Nhà nước về DS-KHHGĐ nói riêng, công tác DS-KHHGĐ nói chung.
1.5.3. Chức năng tổ chức, điều hành

6

Tổ chức là sự phối hợp hài hòa giữa các đối tượng quản lý, giữa các cá
nhân hoặc giữa các nhóm trong việc thực hiện những hoạt động chung nhằm
đạt được các mục tiêu đặc thù.
Điều hành là một quá trình chỉ đạo và thường xuyên ra các quyết định để
giải quyết các khó khăn, duy trì các hoạt động hợp lý và đảm bảo tiến độ thực hiện.
Chức năng tổ chức, điều hành công tác DS-KHHGĐ là tập hợp những
nhiệm vụ mà cơ quan nhà nước các cấp phải thực hiện nhằm thiết lập hệ thống
quản lý cũng như vận hành hệ thống đó hoạt động trong khuôn khổ của pháp
luật theo định hướng của chính sách và kế hoạch về DS-KHHGĐ.
1.5.4. Chức năng giám sát, kiểm tra, thanh tra, đánh giá
a) Giám sát
Giám sát về DS-KHHGĐ là hoạt động của các cơ quan quyền lực nhà
nước nhằm phát hiện, chấn chỉnh những lệch lạc trái pháp luật, sai mục tiêu
trong công tác DS-KHHGĐ.
Các hoạt động giám sát của các cơ quan hành chính bao gồm:
+ Giám sát tuân thủ hiến pháp, pháp luật, chính sách của các cơ quan
hành chính cấp dưới, của các tổ chức, công dân;
+ Giám sát việc thực hiện mục tiêu cũng như thực hiện tiến độ của các
chương trình, kế hoạch;
+ Giám sát việc phân bổ, quản lý và sử dụng các nguồn lực đầu tư cho
thực hiện các chương trình kế hoạch, dự án.
b) Kiểm tra
Trong quản lý nhà nước về DS-KHHGĐ, kiểm tra được hiểu là hoạt
động thường xuyên của cơ quan nhà nước cấp trên nhằm xem xét mọi hoạt
động của cấp dưới nhằm làm cho các hoạt động này được tiến hành theo đúng
pháp luật, chính sách, đúng mục tiêu và đạt kết quả cao; Giúp phát hiện các sai
sót, lệch lạc, vướng mắc trong hoạt động của cấp dưới để có biện pháp khắc
phục, điều chỉnh kịp thời đảm bảo cho các hoạt động diễn ra đúng hướng.
c) Thanh tra
Hệ thống các cơ quan thanh tra nhà nước bao gồm các cơ quan thanh tra
theo cấp Hành chính (Tổng Thanh tra nhà nước, Thanh tra tỉnh, thành phố,
Thanh tra huyện/quận) và cơ quan thanh tra ở các cơ quan quản lý theo ngành,
lĩnh vực (Bộ, cơ quan ngang bộ và thuộc bộ, thanh tra Sở thuộc UBND tỉnh).

7

d) Đánh giá
Đánh giá là một chức năng quan trọng của quản lý nói chung và quản lý
nhà nước về DS-KHHGĐ nói riêng, là khâu cuối và không thể thiếu của quá
trình quản lý. Đánh giá là một hoạt động khoa học, có tính khái quát mà bản
chất là sự so sánh giữa các phần việc, kết quả đã đạt được sau một khoảng thời
gian nhất định với các mục tiêu đề ra để xem xét mức độ đạt được mục tiêu về
DS-KHHGĐ.
e) Điều phối
Điều phối là một quá trình lồng ghép các hoạt động của nhiều đối tượng
quản lý khác nhau (bao gồm các đối tượng quản lý trong và ngoài đơn vị)
nhằm đảm bảo cho các hoạt động được tiến hành đồng bộ, tuân theo trật tự, tạo
nên sự cộng hưởng trong việc thực hiện mục đích đề ra.
2. Mục tiêu quản lý nhà nước về DS-KHHGĐ
2.1. Khái niệm
Mục tiêu quản lý nhà nước về DS-KHHGÐ là trạng thái DS-KHHGÐ
mong muốn, phải đạt tới tại một thời điểm nào đó trong tương lai hoặc sau một
thời gian nhất định.
Những mục tiêu này phải thể hiện một cách tập trung những biến đổi
quan trọng nhất về quy mô, cơ cấu, phân bổ và chất lượng dân số.
2.2. Hệ thống mục tiêu quản lý Nhà nước về DS-KHHGĐ
2.2.1. Về quy mô dân số
Kiểm soát quy mô dân số “..thực hiện gia đình ít con, tiến tới ổn định mô
dân số một cách hợp lý..” thông qua chương trình KHHGĐ nhằm tạo thuận lợi
cho sự nghiệp phát triển đất nước và nâng cao chất lượng cuộc sống cho nhân
dân luôn là mục tiêu được quan tâm hàng đầu trong lĩnh vực DS-KHHGÐ của
Nhà nước ta từ khi bắt đầu công tác DS-KHHGÐ cho đến nay.
– Giai đoạn 2001-2010:
+ Quyết định số 147/2000/QĐ-TTg ngày 22/12/2000 của Thủ tướng Chính
phủ về việc phê duyệt Chiến lược Dân số Việt Nam giai đoạn 2001-2010 xác
định, mục tiêu cụ thể là “Duy trì xu thế giảm sinh một cách vững chắc để đạt mức
sinh thay thế bình quân trong toàn quốc chậm nhất vào năm 2005, ở vùng sâu,
vùng xa và vùng nghèo chậm nhất vào năm 2010 để quy mô dân số, cơ cấu dân số
và phân bố dân cư phù hợp với sự phát triển kinh tế – xã hội vào năm 2010…”.
8

+ Nghị quyết số 47-NQ/TW ngày 22/3/2005 của Bộ Chính trị về tiếp tục
đẩy mạnh thực hiện chính sách DS-KHHGĐ, nêu rõ mục tiêu về quy mô dân số:
“Nhanh chóng đạt mức sinh thay thế, tiến tới ổn định quy mô dân số ở mức
115-120 triệu người vào giữa thế kỷ 21”.
Với các chỉ tiêu cụ thể về quy mô dân số phải đạt được vào năm 2010:
Tổng tỉ suất sinh đạt mức thay thế, giảm tỉ lệ phát triển dân số tự nhiên xuống
1,1%, dân số cả nước không quá 88 triệu người.
2.2.2. Về cơ cấu dân số
– Giai đoạn 2001 đến nay: Bên cạnh việc tiếp tục giải quyết những mục
tiêu như các giai đoạn trước, sau năm 2005, mục tiêu về cơ cấu dân số được
mở rộng thêm nội dung:
+ Kiểm soát tỷ số giới tính khi sinh (TSGTKS) nhằm hạn chế dần việc
mất cân bằng giới tính khi sinh, tiến tới đưa tỉ số này trở lại mức cân bằng
(105-106 trẻ sơ sinh trai/100 trẻ sơ sinh gái) vào năm 2025. Tỷ số giới tính khi
sinh ở nước ta tăng liên tục từ mức 109 bé trai/100 bé gái năm 2005 lên
111,2/100 năm 2010 và 111,9/100 năm 2011. Mất cân bằng giới tính khi sinh
trở thành vấn đề ”nóng” và dự kiến sẽ tiếp tục tăng.
3. Nguyên tắc quản lý nhà nước về DS-KHHGĐ
3.1. Khái niệm
Các nguyên tắc quản lý nhà nước về DS-KHHGĐ là các quy tắc chỉ đạo,
những tiêu chuẩn hành vi mà các cơ quan quản lý Nhà nước phải tuân thủ
trong quá trình quản lý lĩnh vực DS-KHHGĐ.
Để thực hiện tốt các chức năng quản lý nhà nước về DS-KHHGĐ, đòi hỏi
trong quá trình quản lý các nguyên tắc cần phải đáp ứng các yêu cầu cơ bản sau:
– Phù hợp với mục tiêu quản lý về DS-KHHGĐ;
– Phản ánh đúng tính chất và các quan hệ quản lý trong lĩnh vực DSKHHGĐ, bao gồm cả tính chất và quan hệ chung, phổ biến của quản lý nhà
nước nói chung và tính chất, quan hệ đặc thù riêng biệt của quản lý nhà nước
về DS-KHHGĐ;
– Phải đảm bảo tính hệ thống nhất quán và được đảm bảo bằng pháp luật
nhà nước;

9

Source: https://mix166.vn
Category: Cộng Đồng