Giới thiệu công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (ICESCR, 1966)

Công ước quốc tế về các quyền kinh tế; xã hội và văn hóa (International Covenant on Economkj Social and Cultural Rights – viết tắt là ICESCR) là một trong hai công ước trụ cột về nhân quyền (bên cạnh Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị) và là một cấu phần của Bộ luật Nhân quyền quốc tế (bao gồm hai công ước này và Tuyên ngôn toàn thế giới về nhân quyền).

Việc soạn thảo và triển khai thực hiện ICESCR trên thế giới là một quá trình lâu dài; diễn ra trong thời kỳ có những biến động chính trị hết sức to lớn của nhân loại trong thế kỷ XX. Phải mất 20 năm kể từ khi quá trình soạn thảo được bắt đầu tại Liên Hợp Quốc năm 1946; Công ước mới được Đại Hội Đồng Liên Hợp Quốc thông qua vào năm 1966. Sau đó; phải mất thêm 20 năm nữa để có một cơ quan giám sát thực thi Công ước là Ủy ban về các quyền kinh tế; xã hội và văn hóa được thành lập và đi vào hoạt động (năm 1986); từ đó định hình cơ chế bảo đảm thực thi Công ước. Quá trình lâu dài này ghi dấu những cuộc tranh luận, đôi khi rất gay gắt, giữa những quan điểm khác biệt trên thế giới về tính chất và vị trí của các quyền kinh tế; xã hội và văn hóa trong luật nhân quyền quốc tế; cũng như tính khả thi của cơ chế giám sát thực hiện nhóm quyền này.

Là một trong những công cụ pháp lý quốc tế chủ chốt để bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền trên thế giới; ICESCR hiện vẫn không ngừng được hoàn thiện, Ủy ban giám sát thực hiện Công ước (The Committee on Economic, Social and Cultural Rights – viết tắt là CESCR) – với sự tham gia tích cực của các quốc gia thành viên, các tổ chức chuyên môn của Liên Hợp Quốc, các chuyên gia và các tổ chức phi chính phủ – đã và đang phát triển thêm những khái niệm mới từ nội dung Công ước, ví dụ như các quyền về lương thực, thực phẩm; quyền về nước, quyền về vệ sinh, vấn đề trách nhiệm của các công ty đa quốc gia, hay nghĩa vụ bên ngoài lãnh thổ của các quốc gia thành viên Công ước,… nhằm đáp ứng và giải quyết những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn về bảo vệ và thúc đẩy các quyền kinh tế; xã hội, văn hóa trên thế giới. Những phát triển gần đây của bộ hướng dẫn và giám sát việc thực thi Công ước đã giúp khẳng định rõ ràng tầm quan trọng của các quyền kinh tế; xã hội và văn hóa cũng như ý nghĩa của Công ước này trong đời sống nhân loại.

Từ khi tham gia ICESCR (năm 1982), nhà nước Việt Nam đã có những nỗ lực lớn trong việc hiện thực hóa và thúc đẩy các quyền kinh tế; xã hội, văn hóa của người dân. Mặc dù vậy, cũng như nhiều quốc gia thành viên khác, Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc thực hiện ICESCR, xuất phát từ cả những yếu tố khách quan và chủ quan, bao gồm nhận thức chưa đầy đủ về các quyền kinh tế; xã hội, văn hóa.

Vì vậy, để cung cấp một nguồn tài liệu tham khảo bằng tiếng Việt cho việc thực hiện, nghiên cứu và giảng dạy về ICESCR, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, mà trực tiếp là Trung tâm Nghiên cứu Quyền con người – Quyền công dân trực thuộc Khoa, đã tổ chức biên soạn và xuất bản cuốn sách này. Cuốn sách được chia làm ba phần.

Phần thứ nhất mô tả quá trình soạn thảo ICESCR tại Liên Hợp Quốc dưới dạng tóm tắt các sự kiện chính theo niên biểu và chủ đề. Phần này được biên soạn trên cơ sở tập hợp và phân loại các tài liệu kỷ yếu về hoạt động của Ủy ban Nhân quyền Liên Hợp Quốc (nay đã được thay thế bằng Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc), Hội đồng Kinh tế và Xã hội Liên Hợp Quốc (viết tắt là ECOSOC) cũng như của chính Đại hội đồng Liên Hợp Quốc.

Phần thứ hai phân tích tóm tắt nội hàm của các quyền được ghi nhận trong Công ước. Phần này được biên soạn dựa trên cơ sở tóm lược các diễn giải chính thức của các cơ quan Liên Hợp Quốc nêu trong các Bình luận/Khuyến nghị chung của cơ quan giám sát thực thi Công ước là CESCR, cùng một số tài liệu khác, đồng thời được minh họa bằng một số trường hợp thực tế tổng hợp từ các kết luận của Ủy ban về việc thực thi Công ước, cũng như từ một số phán quyết của các tòa án nhân quyền khu vực và tòa án một số quốc gia.

Phần thứ ba của cuốn sách mô tả cơ chế giám sát việc thực thi Công ước, bao gồm cấu trúc và vận hành của CESCR cũng như các thủ tục và cơ chế báo cáo tại Ủy ban.

Để thực hiện cuốn sách này, các tác giả đã thu thập và tổng hợp nhiều nguồn tài liệu từ hệ thống Liên Hợp Quốc, bao gồm: Kỷ yếu các phiên họp (Summary Records of Meetings) và báo cáo tại các kỳ họp của Ủy ban Nhân quyền và CESCR; Các tài liệu do CESCR ấn hành, bao gồm các Bình luận chung (General Comments), các Tuyên bố (Statements), các Hướng dẫn và tài liệu tham khảo; Tập hợp các báo cáo và tài liệu về việc thực thi công ước tại một số quốc gia cùng với các quyết định và một số tài liệu khác có liên quan của ECOSOC và Đại hội đồng Liên Hợp Quốc. Toàn bộ những văn bản này được thu thập từ tàng thư của Liên Hợp Quốc (Hệ thống Thông tin Thư mục của Liên Hợp Quốc – UNBISnet), Cơ sở dữ liệu các cơ quan giám sát công ước của Liên Hợp Quốc (Treaties Bodies Database) do Văn phòng Cao ủy Liên Hợp Quốc về Nhân quyền quản lý và Cơ sở dữ liệu các công ước của Liên Hợp Quốc (UN Treaties Database). Ngoài ra, các tác giả còn tham khảo một số tài liệu có liên quan không có trong tàng thư Internet của Liên Hợp Quốc, nhưng được tổng hợp trong một số trang web khác, đặc biệt là từ trang www.Bayefsky.com. Những tài liệu bổ sung này cho phép tìm hiểu về quá trình soạn thảo Công ước và quá trình hình thành, cấu trúc và hoạt động của cơ chế giám sát việc thực thi Công ước – hiện nay là Ủy ban về các quyền kinh tế; xã hội và văn hóa.

Xem thêm