Khám phá những di sản văn hóa biển của tỉnh Quảng Ngãi
Qua nhiều lần khai quật, các nhà khảo cổ đã phát hiện nhiều hiện vật như chum, nồi, khuyên tai, vòng đeo… Điều này cho thấy từ thời tiền sử, cư dân ven biển Quảng Ngãi đã sáng tạo được nhiều vật dụng phục vụ đời sống, mà hiện hữu là khu di sản văn hóa Sa Huỳnh nằm dọc ven biển Long Thạnh (Sa Huỳnh), Bình Châu, Bình Đông (Bình Sơn), Dương Quang (Mộ Đức) và Suối Chình, Xóm Ốc (Lý Sơn).
Quảng Ngãi hiện sở hữu những vùng biển có tàu cổ bị đắm như vùng biển Vũng Tàu (Bình Châu – Bình Sơn), qua những lần khai quật, trục vớt đã phát hiện nhiều hiện vật có giá trị. Cùng với đó, dọc chiều dài bờ biển còn có nhiều đền, đình, miếu mạo biểu hiện tín ngưỡng dân gian và sinh hoạt cộng đồng của cư dân. Có nhiều di tích đền thờ cá ông – một vị phúc thần của ngư dân làm nghề đánh bắt hải sản. Các đình làng, đền miếu, âm linh tự thờ các vị thần thành hoàng, tiền hiền, hậu hiền… những người có công lập làng.
Các di tích này đều có giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật kiến trúc. Đặc biệt là hệ thống di tích liên quan đến đội Hoàng Sa – Bắc Hải trên đảo Lý Sơn và các làng chài ven biển, như đình làng An Vĩnh, An Hải, nhà thờ các cai đội Phạm Quang Ảnh, Phạm Hữu Nhật… gắn liền với các di tích tín ngưỡng là Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa. Đây là một di sản văn hóa có giá trị lịch sử, khẳng định chủ quyền biển đảo Hoàng Sa, Trường Sa của Việt Nam…
Quảng Ngãi còn sở hữu và lưu giữ cả kho tàng văn hóa phi vật thể phong phú, phản ánh một cách sinh động cuộc sống của cư dân vùng biển đảo. Hằng năm, nhân dân ở các làng vạn đều tổ chức hàng loạt các lễ hội đua thuyền tứ linh truyền thống; lễ hội ra quân đánh bắt thủy sản, lễ hội nghinh ông kết hợp hát bá trạo… thu hút nhân dân và du khách du lịch Lý Sơn đến thưởng ngoạn.
Trong các lễ hội, các dạng thức văn hóa phi vật thể của di sản văn hóa biển đảo được lồng ghép làm cho lễ hội sinh động, như hội bài chòi, hát múa bá trạo, hát sắc bùa, hát hò, hát hố…
Lễ Khao lề tế lính Hoàng Sa-một nghi thức văn hóa đặc sắc của người dân đảo Lý Sơn
Đặc trưng di sản văn hóa biển, đảo Quảng Ngãi còn là những thắng cảnh thiên nhiên được kiến tạo nên bởi hệ thống sinh thái biển- núi lửa trên đảo mảnh đất này và các miệng núi lửa dưới đáy biển từ Lý Sơn đến Bình Châu khá hấp dẫn đối với du khách.
Thời gian qua, Quảng Ngãi đã tiến hành đầu tư, tôn tạo một số di tích lịch sử, văn hóa trong tỉnh để phát huy giá trị, góp phần trong việc thu hút du khách đến Quảng Ngãi. Tuy nhiên, theo nhìn nhận của ông Phan Đình Độ – Trưởng Phòng Quản lý Di sản (Sở VH-TT&DL) thì trong thời gian qua, sự kết hợp giữa văn hóa và du lịch còn nhiều hạn chế, chưa có sự phối hợp giữa địa phương và ngành chức năng để khai thác các giá trị văn hóa phục vụ phát triển kinh tế du lịch. Ngoài quần thể di tích lịch sử về Đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải đang được khai thác tương đối có hiệu quả. Các lễ hội ra quân đánh bắt, đua thuyền truyền thống mặc dù đã hình thành từ lâu, nhưng chưa gắn kết được với các tuyến du lịch để thu hút du khách. Những hiện vật của nền văn hóa Sa Huỳnh chỉ giới thiệu trong Bảo tàng Tổng hợp tỉnh còn Bảo tàng Văn hóa Sa Huỳnh mặc dù xây dựng đã lâu, nhưng vẫn chưa đưa vào sử dụng.
Lễ hội các làng chài cùng các điệu hò chỉ xuất hiện trong các kỳ hội diễn chứ chưa thành sản phẩm hành trình . Nếu ngành VH-TT&DL làm tốt việc phục dựng và tổ chức các loại hình lễ hội truyền thống tiêu biểu cho từng làng xã, gắn với di tích lịch sử văn hóa, với làng nghề thì không những làm cho đời sống văn hóa của người dân vùng biển thêm phong phú, mà còn góp phần bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống và phát triển du lịch.
