Những nét đặc sắc trong văn hóa dân gian ở Bến Tre
Số lượng hơn 15 nghìn đơn vị tác phẩm của cả hai đợt thực tập đã không nằm ngoài dự đoán của chúng tôi khi quyết định đưa sinh viên xuống thực tập tại vùng đất vốn giàu truyền thống văn hóa và có trữ lượng tác phẩm văn học dân gian hết sức dồi dào. Cũng như kho tàng văn học dân gian ở các tỉnh thuộc vùng đất miền Tây Nam Bộ chằng chịt kênh rạch, văn học dân gian Bến Tre hội tụ đầy đủ các thể loại cơ bản của nền văn học dân gian cả nước như truyền thuyết, thần thoại, cổ tích, ca dao, hò, vè,… nhưng bên cạnh đó còn có một trữ lượng hết sức dồi dào các thể loại đặc trưng của văn hóa Nam Bộ như thơ ca kháng chiến, nói thơ và đặc biệt là hát sắc bùa Phú Lễ – một “đặc sản” văn học dân gian của Bến Tre. Tuy cũng có tên trong kết quả sưu tầm của điền dã ở Bến Tre, nhưng các thể loại như thần thoại, truyền thuyết, truyện ngụ ngôn,… chiếm số lượng tương đối ít so với các thể loại khác như truyện cổ tích, hay ca dao, dân ca, vè, thơ ca kháng chiến…
Kho tàng ca dao của Bến Tre, nhất là những câu ca dao mang nội dung ca ngợi tình yêu quê hương đất nước, lòng tự hào về những cảnh đẹp của quê hương hay sự trù phú của những sản vật của địa phương chiếm số lượng dồi dào, là bằng chứng về lòng say mê nhiệt thành của người dân Bến Tre khi bày tỏ tình yêu của họ đối với nơi chôn nhau cắt rốn : “Bến Tre biển rộng sông dài – Ao trong nuôi cá, bãi ngoài thả nghêu – Bến Tre ruộng đất phì nhiêu – Nơi đây giàu lúa lại nhiều dừa khô”, hay: “Bến Tre giàu mía Mỏ Cày – Giàu nghêu Thạnh Phú, giàu xoài Cái Mơn – Bình Ðại biển cá, sông tôm – Ba Tri ruộng muối, Giồng Trôm lúa vàng”. Không chỉ tự hào về sản vật trù phú của quê hương, về sự phì nhiêu, màu mỡ của đất đai mà người dân Bến Tre còn tự hào về bàn tay khéo léo của những con người chăm chỉ lao động trên quê hương mình. Từ sự ưu đãi của thiên nhiên, sự cần cù lao động họ đã tạo ra những đặc sản mang dấu ấn địa phương. Nói tới Bến Tre, ai mà không biết đó là xứ sở của dừa và kẹo dừa: “Bến Tre dừa ngọt sông dài – Nơi chợ Mỏ Cày có kẹo nổi danh – Kẹo Mỏ Cày vừa thơm vừa béo…”. Và miếng kẹo dừa vừa thơm vừa béo ấy được tạo ra từ đôi bàn tay của những cô gái Mỏ Cày: “Gái Mỏ Cày vừa khéo vừa ngoan – Anh đây muốn hỏi thiệt nàng – Là trai Thạnh Phú cưới nàng được chăng?…”.
Bên cạnh đó, lịch sử đấu tranh anh dũng của vùng đất này cũng được ghi lại không ít trong các thể loại văn học dân gian. Người dân nơi đây tất thảy đều tự hào khi nhắc đến truyền thống đấu tranh bất khuất của cha ông: “Quê hương Ðồ Chiểu rạng ngời – Tinh thần cách mạng đỏ trời vàng sao”. Ðặc biệt, trong nội dung của rất nhiều bài vè, những sự kiện đấu tranh chống giặc ngoại xâm của nhân dân Bến Tre đã được ghi chép lại rất cụ thể. Có những sự kiện dù đã xảy ra từ rất lâu trong quá khứ, nhưng khi được nhân dân kể lại bằng vè, chúng ta vẫn có cảm giác như được chứng kiến những cuộc đấu tranh quyết liệt hào hùng và đầy sống động: “Xuống bút ít lời phân giải – Vệ quốc đoàn đánh trận Phú Ngãi thật hay – Ðường Ba Tri xuống bến Dừa hàng ngày… Quân đội bắn đạn vô đồn, đạn bay lác đác – ở trong đồn giặc rút tận vào hang – Phụ nữ mình cũng rất có gan – Vây chặt lấy đánh tan quân Pháp…”.
Trong tổng số đơn vị tác phẩm văn học dân gian Bến Tre mà chúng tôi sưu tầm trong chuyến điền dã, có không ít những bài hát sắc bùa – một thể loại văn học dân gian đặc sắc của xã Phú Lễ, huyện Ba Tri. Tuy tên gọi thể loại đã chỉ rõ nơi khai sinh ra thể loại này là ở huyện Ba Tri, nhưng những bài hát sắc bùa mà chúng tôi thu thập được lại xuất phát từ nhiều huyện khác nhau trong tỉnh. Có thể coi đây là thể loại văn học dân gian hết sức độc đáo của địa phương, phản ánh nhiều mặt văn hóa tâm linh của nhân dân, và là nội dung của một nghi lễ không thiếu được trong ngày tết lớn của dân tộc: “Mở cửa, mở cửa – Khoen trên cài xỏ – Ngõ dưới còn gài – Chả phụ đứng ngoài – Thần tài sát quỷ – Thầy quỷ lại xao…”.
Ðiểm qua một số đơn vị văn học dân gian tỉnh Bến Tre đã có thể phần nào hình dung được sự dồi dào về số lượng cũng như phong phú về mặt nội dung và thể loại của kho tàng văn học dân gian vùng đất này. Hy vọng sẽ có dịp giới thiệu toàn bộ kho tàng văn học dân gian Bến Tre để bạn đọc cả nước thưởng thức và cũng là lưu giữ một góc tâm hồn cho con cháu mai sau.
