Tất tần tật về Bitcoin

Có lẽ chúng ta ai cũng đã ít nhất một lần được nghe đến đồng tiền ảo phổ biến nhất thế giới hiện nay: Bitcoin. Nhưng thực ra nó là cái gì, ai tạo ra nó, nó có giá trị đến đâu, được giao dịch và lưu trữ ra sao, tính pháp lý như thế nào?

Đồng tiền phân trung

Để hiểu về Bitcoin, trước tiên cần biết về tiền ảo. Tiền ảo là các loại tiền do các cơ quan, tổ chức phát hành để những người trong mạng lưới của mình sử dụng một cách thuận tiện mà không gặp rào cản giữa các quốc gia, ngôn ngữ. Ở mức độ thấp và phổ biến, nó có thể là tiền trong các tựa game trực tuyến đa người chơi. 

Trong mỗi hệ thống game đều có các loại tiền riêng, và đôi khi người chơi phải bỏ tiền thật ra để mua tiền ảo của người chơi khác, sau đó dùng tiền ảo mua các trang bị trong game. Điều hạn chế là tiền ảo trong game chỉ có thể sử dụng trong một mạng lưới web của game đó. 

Ở hình thức cao hơn, nó là các loại tiền ảo đã có ở Việt Nam như Ngân Lượng hoặc Bảo Kim, những loại tiền ảo này được chấp nhận rộng rãi hơn ở một số trang web có liên kết với Ngân Lượng hoặc Bảo Kim.

Xuất hiện trên thị trường tài chính thế giới từ năm 2009, Bitcoin cũng là một loại hình tiền ảo, nhưng nó là loại tiền phân bố, phân tán, phi tập trung (tuật ngữ gọi là “phân trung” – decentralized) đầu tiên trên thế giới. 

Bitcoin không được tạo ra bởi bất cứ một định chế, công ty, tổ chức hay nhà nước nào, mà được tạo ra từ một mạng lưới kết nối ngang hàng của các máy tính khắp thế giới. Điều này giúp nó hoàn toàn khác biệt với các loại tiền ảo trước đó như E-gold, Liberty Reserve trên thế giới, hay Ngân Lượng hoặc Bảo Kim ở Việt Nam, vốn do những công ty, định chế cụ thể phát hành và đảm bảo.

Cha đẻ Bitcoin

Bitcoin lần đầu được nhắc đến vào ngày 31-10-2008 trong một bài đăng về giao thức thanh toán ngang hàng của nhân vật/tổ chức ẩn danh Satoshi Nakamoto. Nó bắt đầu được đưa vào sử dụng từ ngày 3-1-2009 với khối Bitcoin khởi thủy được ra đời (genesis block). Giao dịch Bitcoin đầu tiên được thực hiện giữa Satoshi Nakamoto và nhà mật mã học Hal Finney vào ngày 12-1-2009. Vì vậy, đến nay mọi người đều cho rằng bộ não thiên tài đứng sau việc ra đời Bitocin là Satoshi Nakamoto.

Craig Steven Wright, người được cộng đồng mạng hiện giờ cho rằng là cá nhân ưu tú đằng sau biệt danh Satoshi Nakamoto – cha đẻ của Bitcoin.

Tuy nhiên, Satoshi Nakamoto là ai? Điều này vẫn còn là một bí ẩn. Ted Nelson, một nhân vật uy tín trên thế giới web, tiết lộ Nakamoto chính là nhà toán học Nhật Bản Shinichi Mochizuki, nhưng Nelson không có gì để chứng minh điều đó. 

Đến tháng 5-2016, kỹ sư người Úc Craig Steven Wright công bố mình chính là Satoshi Nakamoto. Ông Wright tiết lộ danh tính với ba hãng truyền thông là BBC, Economist và GQ, đồng thời cung cấp những chứng cứ về mặt kỹ thuật để chứng minh rằng ông chính là cha đẻ thật sự của Bitcoin. 

Cộng đồng sử dụng Bitcoin cũng như đội ngũ phát triển chúng đã xác nhận rằng tuyên bố của Wright là sự thật. Satoshi Nakamoto là người đã tạo ra khối khởi thủy (genesis block) của Bitcoin. Khối này có giá trị khoảng 1 triệu Bitcoin, quy ra tiền mặt hiện nay tương đương khoảng 450 triệu USD.

“Đào” Bitcoin

Giống như muốn có vàng, trước tiên người ta phải đào vàng từ dưới lòng đất, thì để có Bitcoin, người ta cũng phải “đào”, nhưng đào trên máy tính. Về cơ bản, việc đào Bitcoin là một quá trình cùng nhau thi đua của các “thợ đào” (miners) đề tìm ra đáp án, đáp số để giải 1 bài toán rất khó. 

Độ khó của bài toán này được tự động chỉnh sửa sao cho trung bình cứ khoảng mỗi 10 phút sẽ có 1 thợ đào (hoặc 1 nhóm hợp lại) rải rác khắp thế giới giải được 1 block (khối). Bài toán này có thể hiểu nôm ta tương tự như vé số, mua càng nhiều số thì cơ may trúng càng cao, công việc của những cỗ máy đào Bitcoin là cố gắng tìm ra được con số trúng đó bằng cách… đoán mò.

Giả sử như chúng ta ví dụ 1 block bằng một ounce vàng (8,3 chỉ), thì cứ khoảng mỗi 10 phút sẽ có 1 block “đào” lên được. Tiền thưởng cho 1 block hiện nay là 25 Bitcoin, vì đã giảm đi phân nửa sau mỗi 4 năm so với con số ban đầu là 50. Và cho tới năm 2140, sẽ có tổng cộng tất cả là 21 triệu Bitcoin. Nói cách khác, sau khi 21 triệu Bitcoin đã đào lên hết vào năm 2140, sẽ không còn Bitcoin để đào nữa.

Và vì tiền thưởng từ việc đào được một block mới là nguồn cung Bitcoin duy nhất cho cả hệ thống thị trường Bitcoin, số tiền ảo lưu hành sẽ được đảm bảo về số lượng theo thời gian. 

Tuy nhiên việc giảm phần thưởng này đã ảnh hưởng rất lớn đến cách thức đào ra Bitcoin. Cùng với việc xác suất gặp block mới ngày càng thấp, các tay đào Bitcoin phải nâng cao dần cơ sở hạ tầng đào Bitcoin của mình mới mong có thể gặt hái được bất cứ lợi nhuận nào từ hệ thống Bitcoin. 

Nếu ngày xưa việc đào Bitcoin sử dụng CPU là điều thường thấy thì hiện nay thậm chí việc sử dụng những bộ card GPU lắp liền vào nhau cũng đã trở nên lỗi thời. Thực tế tiền vốn bỏ ra để hoạt động hệ thống máy tính dạng này sẽ cao hơn là giá trị mà một chiếc block sẽ đem đến cho người dùng.

Vì vậy những thiết bị công nghệ mới được đưa vào hoạt động như card FPGA với hiệu suất giải mã hash tốt hơn GPU hay ASIC những bản mạch đặc chủng được thiết kế hoàn toàn nhằm với mục đích đào Bitcoin.  1 Bitcoin có thể phân chia ra được 100 triệu lần. Đơn vị nhỏ nhất không thể chia nhỏ hơn nữa được gọi là Satoshi, nhân danh người đã sáng tạo ra Bitcoin, tức 1 Bitcoin = 100.000.000 Satoshi.

Cất trữ

Bitcoin không được lưu trữ ở một nơi cố định có thể bị hack hay chịu ảnh hưởng bởi những “nhân tố con người” như tham nhũng, lừa đảo. Thay vào đó, nó được lưu trữ ở “chuỗi khối” (blockchain). Blockchain là một cuốn sổ cái ghi lại tất cả các giao dịch. Dữ liệu trong cuốn sổ cái liên tục được mạng lưới máy tính ngang hàng trên thế giới cập nhật và bảo trì. 

Giao dịch khi A gửi X Bitcoin cho B được ghi lại trên toàn hệ thống, tất cả các máy tính trong mạng này sẽ xác minh và ghi lại giao dịch đó vào cuốn sổ cái rồi cấp phát dữ liệu này tới các máy tính khác. 

Nói một cách dễ hiểu, “sợi xích” blockchain nối những “mắt xích” block được lưu lại cùng một lúc trên nhiều máy khác nhau trong hệ thống máy ngang hàng trên thế giới để đảm bảo an ninh tối đa đối với thông tin được mã hóa và bảo mật tối đa với người dùng. 

Blockchain là một cơ sở dữ liệu phân tán vô chủ; các máy tính liên tục thực hiện việc kiểm toán độc lập bằng cách xác minh dữ liệu nhận tới và so sánh với chữ ký của giao dịch đó.

Sơ đồ giải thích cách lưu trữ và vận hành của Bitcoin qua blockchain.

Về công nghệ, các giao dịch được xác minh bởi thuật toán chữ ký số dựa trên đường cong Elliptic (ECDSA) và được xác nhận bởi chuỗi các quá trình xử lý lần lượt các hàm băm (hash) bởi các thợ đào Bitcoin. 

Mỗi khối trong blockchain chứa tất cả thông tin giao dịch trong khối đó trong 1 cây Merkle – là một cây nhị phân có thứ tự được xây dựng từ một dãy các đối tượng dữ liệu sử dụng hàm băm – để đạt hiệu quả cao trong việc lưu trữ và xác minh với lượng dữ liệu lớn các giao dịch. 

Khi có một giao dịch không hợp lệ, hệ thống sẽ loại bỏ nó bằng cách chọn theo số đông. Càng có nhiều máy tính tham gia vào hệ thống ngang hàng cho blockchain thì sức mạnh xử lý và độ an toàn của hệ thống blockchain đó càng cao. 

Sức tính của mạng lưới Bitcoin hiện nay đã mạnh hơn gấp 256 lần 500 top siêu máy tính trên thế giới cộng lại. Điều này dẫn tới một sự thật khác về Bitcoin: Nếu muốn hack được mạng lưới Bitcoin, bạn phải có được một cỗ máy khổng lồ mạnh hơn 500 top siêu máy tính cộng lại. Điều này hầu như là không có khả năng.

Giá trị

Nhiều người lầm tưởng rằng giá trị của Bitcoin được tính bằng số tiền bạn có thể đổi ra được từ nó, hay nói cách khác là giá một Bitcoin quy ra tiền thực (USD, Yen, Pounds, Euro, VNĐ…). Thực tế đó không phải là giá trị đích thực của Bitcoin, nó chỉ là một mức giá, một hệ quả có được từ quy luật cung cầu. Giá trị thật sự của Bitcoin nằm ở mạng lưới, nơi mà khi bạn muốn tham gia vào thì bạn phải có những đồng xu Bitcoin. 

Tưởng tượng những đồng xu này giống như cổ phiếu của một công ty start-up (chỉ có điều là ở đây không có công ty nào), khi càng nhiều người muốn mua cổ phiếu đó thì tất nhiên giá cổ phiếu phải tăng. Giá trị của nó nằm trong sự hữu dụng, tiện lợi, an toàn, bảo mật trong việc thanh toán, mua bán. Không một ngân hàng, nhà nước, công ty nào can thiệp, một ý tưởng thiên tài đã trở thành sự thật lần đầu tiên trong lịch sử loài người.

Người ta nói rằng nếu ai có thể kết hợp được 4 yếu tố: tính ẩn danh của tiền mặt, sự bảo đảm về tính tin cậy, sự tiện lợi và tính quy mô của giao dịch số, và là nơi lưu trữ giá trị tài sản đáng tin cậy, thì người đó có thể tạo nên một tài sản tài chính phi thường. 

Bitcoin đã thành công trong việc bảo đảm tính ẩn danh và cho phép những người lạ giao dịch mà không cần bên thứ ba như Amex, Visa, Mastercard, hay một ngân hàng chứng thực. Cho tới giờ nó là tốt nhất xét trên quy mô và tính tiện lợi. 

Bitcoin không chịu chi phối của lạm phát, lãi suất và biến động thị trường, giá trị của nó được xác định bằng số lượng Bitcoin trong lưu thông. Tổng số Bitcoin được giới hạn ở mức 21 triệu. Hiện có khoảng 15,5 triệu Bitcoin được lưu hành. Mỗi đồng có giá khoảng 449 USD.

Nhưng giá trị thật sự của Bitcoin nằm ở công nghệ tạo ra nó. Cách mạng mà Blockchain đem lại thể hiện rõ ở nhiều lĩnh vực khác nhau và không chỉ giới hạn ở ngành tai chính tài chính. Với yếu tố linh hoạt đáng kinh ngạc, tiềm năng thật sự của Blockchain mới chỉ được khám phá ở một mức độ hạn hẹp nhất định. Một khi sự thiết thực của Blockchain đươc các chính quyền công nhận và Blockchain được tích hợp vào các công việc chính quy như ngành thu thuế, những dự án “kết nối vạn vật” hay bảo vệ bản quyển trí tuệ v.v.. Khi đó bức tranh tổng thể về Blockchain mới phần nào được trải ra.

Giao dịch

Bất kỳ ai sở hữu Bitcoin đều được gán ít nhất một địa chỉ Bitcoin, nơi lưu trữ và ghi nhận “ví Bitcoin” (wallet). Ví có địa chỉ công khai (public key) và khoá riêng tư (private key). Bất kỳ ai cũng có thể gửi Bitcoin đến một chiếc ví bằng địa chỉ công khai, còn khóa riêng tư phải được nhập khi chủ Ví muốn gửi Bitcoin đi. Vì vậy, việc sở hữu Bitcoin được định nghĩa là sự nắm giữ khóa riêng tư của 1 địa chỉ Bitcoin. 

Một khi khoá riêng tư bị mất, mạng lưới Bitcoin sẽ không thể xác nhận được việc sở hữu số Bitcoin đó, và số Bitcoin trong địa chỉ đó sẽ vĩnh viễn bị mất. Ví cho phép người dùng hoàn tất thanh toán giữa các địa chỉ khác nhau bằng cách cập nhật vào blockchain. Khi thực hiện giao dịch bằng thiết bị di động, người dùng có thể sử dụng mã QR để đơn giản hóa quy trình thanh toán.

Có nhiều loại Ví Bitcoin hiện hành. Điển hình: Ví trên nền tảng Web dễ sử dụng nhất, bao gồm: Coinbase, Blockchain.info, BitGo, Xapo; Ví phần mềm: Armory, Bitcoin Core, Multibit HD; Ví cho thiết bị di động: breadwallet, Mycellium; Ví phần cứng: Trezor; Hoặc bạn có thể tự in ví giấy cho mình để cất trong tủ an toàn từ một trong các ví trên.

Phí thanh toán bằng Bitcoin rẻ hơn rất nhiều so với việc thanh toán thẻ tín dụng hoặc chuyển khoản. Nếu thanh toán quốc tế qua thẻ tín dụng, phía doanh nghiệp sẽ mất 2-3% chi phí thanh toán thẻ và khách hàng sẽ mất khoảng 5% phí chuyển đổi ngoại tệ. Chí phí gửi tiền qua Bitcoin không phụ thuộc số lượng gửi, giúp cho Bitcoin trở nên rất hấp dẫn với những người muốn gửi tiền số lượng lớn.

Đầu tư

Bitcoin thường được giao dịch như một dạng đầu tư. Có một số quỹ đầu tư đã quan tâm đến Bitcoin. Điển hình là: Công ty Bitcoin 21 Inc đã nhận 116 triệu USD đầu tư, Coinbase nhận 106,7 triệu USD, cá nhân Peter Thiel đã đầu tư 3 triệu USD và anh em nhà Winklevoss đã đầu tư 1,5 triệu USD. Những nhà đầu tư bao gồm các tên tuổi lớn như: quỹ Andreessen Horowitz, quỹ Khosla Ventures, quỹ Google Ventures, RRE Ventures, sàn NYSE, quỹ Pantera Capital, ngân hàng Goldman Sachs, sàn Nasdaq, ngân hàng BBVA. Hiện tại, các nhà đầu tư lớn trên thế giới đã đầu tư tổng cộng trên 1 tỷ USD để phát triển các công ty Bitcoin.

Việc đầu tư Bitcoin, cũng như các kênh vàng hay ngoại tệ, chứa đựng nguy cơ rủi ro và những lo ngại về một loại bong bóng tài chính trong lĩnh vực tiền tệ trên internet. Barry Silbert, Giám đốc điều hành Nasdaq Private Market, nhận định Bitcoin là kênh đầu tư có rủi ro và lợi nhuận thuộc loại cao nhất hiện tại. Các nhà kinh tế khuyến cáo các ngân hàng trung ương nên dành từ 0,01% tới 5% dự trữ ngoại hối của mình cho Bitcoin để phòng hộ các rủi ro về tiền tệ thực.

Pháp lý

Vì tính chất ẩn danh trong giao dịch, Bitcoin được tội phạm mạng quan tâm. Tuy nhiên, cũng giống như các loại tiền tệ khác, Bitcoin cũng như vàng hay tiền mặt, đều được dùng như vật trung gian để rửa tiền. Trong phiên điều trần trước Thượng viện Mỹ về Bitcoin ngày 18-11-2013, Cục Phòng Chống Tội Phạm Tài chính Hoa Kỳ (FinCen) đã nói rằng: Tiền mặt vẫn là công cụ rửa tiền chính. Bitcoin không phải là kênh rửa tiền lý tưởng vì tất cả giao dịch đều được công khai. Cũng trong cùng ngày, chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ Ben Bernanke đã nêu ra quan điểm rằng giữ Bitcoin về lâu dài mang lại nhiều hứa hẹn.

Tháng 9-2015, Ủy ban giao dịch hàng hoá tương Mỹ lai công bố, Bitcoin đã chính thức được đưa vào danh sách hàng hóa được phép giao dịch tại Mỹ. Phần lớn các cơ quan trong chính phủ Mỹ đều đã tán thành việc sử dụng Bitcoin. Đơn cử, Ủy ban bầu cử liên bang Mỹ (FEC) muốn chấp nhận quyên góp qua Bitcoin. Theo phán quyết của Tòa án tối cao châu Âu vào tháng 10-2015, Bitcoin sẽ được phép giao dịch như các đơn vị tiền tệ thông thường mà không bị đánh thuế tại châu Âu

Tính tới tháng 1-2016, chỉ có 4 quốc gia đã ra lệnh cấm giao dịch Bitcoin, bao gồm: Bangladesh, Bolivia, Ecuador, Nga. Một số quốc gia như Mỹ, Nhật, Thụy Điển cho phép giao dịch Bitcoin nhưng bắt buộc các sàn giao dịch phải tuân thủ một số quy định trong ngân hàng như KYC/AML và kiểm toán nội bộ. Phần lớn các quốc gia còn lại (bao gồm Việt Nam) đều để Bitcoin ở trạng thái không quản lý hoặc không rõ ràng. Việc thiếu quản lý và không rõ ràng trong luật pháp đã làm cho thông tin về tiền ảo nói chung trở nên mõ hồ, ðể xảy ra tình trạng tồn tại những quan điểm ngờ vực về Bitcoin và tạo ra các lỗ hổng cho những mô hình lừa đảo Ponzi khai thác.

Bảo mật

Các vụ trộm Bitcoin lớn xảy ra trong lịch sử đều do lỗi bảo mật từ phía sàn giao dịch hoặc người sử dụng. Mặc dù giao thức Bitcoin sử dụng các phương pháp mã hoá rất an toàn và chưa thể bị phá vỡ từ lúc Bitcoin tồn tại từ năm 2009, tuy nhiên, việc đó không giúp gì cho việc bảo vệ danh tính cá nhân vì tất cả giao dịch đều được công khai trên chuỗi khối. Mặc dù vậy, cũng như tiền mặt, việc xác định địa chỉ Bitcoin nào gắn với người nào là tương đối khó.

Việc Bitcoin bị mất chủ yếu do người dùng bị mất khóa riêng tư. Các hacker thường nhắm đến điểm yếu này. Họ sẽ xâm nhập hệ thống dữ liệu của người dùng và ăn cắp khóa riêng tư đó, sau đó sẽ dùng nó để chuyển Bitcoin về tài khoản của họ. Đầu tháng 8, Bitfinex, một trong những sàn giao dịch Bitcoin lớn nhất thế giới hiện nay cho biết đã bị hacker tấn công đánh cắp lượng Bitcoin trị giá lên tới 65 triệu USD.

Sự tiến hóa của Bitcoin

Bản thân công nghệ Blockchain ngay từ ngày đầu đã hứa hẹn tiềm năng vượt xa việc lưu trữ hóa đơn và đồng tiền ảo đơn thuần. Và chính Ethereum là sự tiến hóa của Bitcoin trong việc sử dụng công nghệ này. Ethereum đã nhận thấy rõ điều này khi áp dụng tính chất phân trung giải thích ở trên để mã hóa các hợp đồng hay ký kết. Những hợp đồng “ảo” này còn được gọi là Smart Contract hay “hợp đồng thông minh”.

Sự thực có thể coi Bitcoin như một dịch vụ sơ cấp của Blockchain, trong khi Ethereum là một phiên bản nâng cấp toàn diện. Nếu Bitcoin, đồng tiền ảo đầu tiên, giống Captain America vì sự cổ hủ truyền thống của mình, thì có thể nói Ethereum là Iron Man vưới những công nghệ đa năng Iron Man tích hợp trong bộ giáp của mình và tham vọng lan tỏa tầm ảnh hưởng của mình đến nhiều lĩnh vực khác nhau trên toàn thế giới. 

Ngoài ra Ethereum cũng đang gây ra những làn sóng lớn trong thị trường phần mềm kinh doanh. IBM và Microsoft là một trong nhiều công ty công nghệ lớn tích hợp Ethereum vào hệ thống phát triển của mình. Craig Steven Wright, người được cộng đồng mạng hiện giờ cho rằng là cá nhân ưu tú đằng sau biệt danh Satoshi Nakamoto – cha đẻ của Bitcoin.

Ngày phát hành: 3-1-2009

Tiền thưởng cho mỗi block “đào” được hiện nay: 12,5 bitcoin cho đến năm 2020 (cập nhật cái này trong bài giùm em – trong bài là 25 bitcoin). Tiền thưởng này cứ 4 năm giảm 1 nửa cho đến khi tổng số Bitcoin đạt 21 triệu.

Ðơn vị chia: 1 bitcoin = 1.000 millibitcoin = 1.000.000 microbitcoin = 100.000.000 satoshi.

Viết tắt: BTC, hoặc XBT

Tính đến tháng 2-2015, có trên 100.000 công ty/cửa hàng trên thế giới chấp nhận giao dịch bằng Bitcoin.