Thức ăn được tiêu hóa ở khoang miệng như thế nào?

Thức ăn được biến đổi bởi quá trình tiêu hóa cơ học và hóa học, để từ đó cơ thể có thể sử dụng hoặc lưu trữ các chất dinh dưỡng. Bài viết sau sẽ giúp bạn tìm hiểu sâu về quá trình tiêu hóa thức ăn ở khoang miệng và tầm quan trọng của hoạt động nhai kỹ thức ăn.

15/07/2021 | Cảnh giác trước các bệnh lý khoang miệng do trào ngược dạ dày
07/12/2019 | Tầm soát ung thư khoang miệng giúp phát hiện bệnh sớm

1. Tìm hiểu về các quá trình tiêu hóa của cơ thể 

Tiêu hóa là quá trình biến đổi thức ăn bên trong đường tiêu hóa thành các chất hóa học có trọng lượng phân tử thấp, có khả năng đi vào tuần hoàn. Do đó, hoạt động này cho phép cơ thể tiếp cận với tất cả các chất dinh dưỡng từ thực phẩm mà chúng ta ăn. Quá trình này diễn ra trong hệ thống tiêu hóa, từ miệng đến đại tràng và với sự trợ giúp của các tuyến phụ như gan, tuyến tụy và tuyến nước bọt. Quá trình tiêu hóa có thể kéo dài vài giờ, tùy thuộc vào thành phần, số lượng và phương pháp chuẩn bị bữa ăn.

Khi bữa ăn đến gần, giác quan được đánh thức, tín hiệu bắt đầu quá trình tiêu hóa

Tiêu hóa được thực hiện với sự kết hợp của 2 quá trình tiêu hóa bao gồm: cơ học và hóa học.

• Tiêu hóa cơ học chỉ diễn ra ở miệng và dạ dày, với hoạt động chính là nghiền và phân mảnh thức ăn thành những mảnh nhỏ.

• Quá trình tiêu hóa hóa học diễn ra trong toàn bộ đường tiêu hóa nhờ các enzym và dịch tiêu hóa như nước bọt, axit clohydric do dạ dày hoặc mật do gan tiết ra. Quá trình tiêu hóa hóa học hòa tan các chất dinh dưỡng và phân chia chúng thành các nguyên tố có thể đồng hóa được.

2. Thức ăn được tiêu hóa ở khoang miệng như thế nào?

Khoang miệng được cấu tạo bao gồm: răng, lưỡi, khẩu cái cứng và khẩu cái mềm. Những cấu trúc này tạo nên khoang miệng và đóng vai trò chính trong giai đoạn đầu tiên của quá trình tiêu hóa: tiêu hóa ở khoang miệng. Tại đây, răng và lưỡi phối hợp với các tuyến nước bọt để phân hủy thức ăn thành những khối nhỏ có thể nuốt được.

Quá trình tiêu hóa cơ học bắt đầu khi răng nghiền thức ăn

Chuyển động của các cơ cho phép răng nghiền thức ăn thành những mảnh nhỏ. Hàm dưới là xương duy nhất trong đầu có thể di chuyển, các điểm mà xương thái dương nối với hàm dưới là hai khớp cử động duy nhất của đầu. Đây là nhai – bước đầu tiên trong quá trình tiêu hóa cơ học. Lúc này hàm dưới và lưỡi cử động. Lưỡi giữ thức ăn và răng nghiền thức ăn thành từng mảnh nhỏ. Răng nanh và răng cửa sẽ cho phép bạn cắt thức ăn, trong khi răng hàm sẽ nghiền thức ăn.

Sự vận động của lưỡi và sự nghiền nát thức ăn do răng thực hiện khi đó sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình tiêu hóa hóa học thức ăn diễn ra nhờ quá trình tiết nước bọt.

Nước bọt làm ẩm thức ăn và bắt đầu quá trình tiêu hóa hóa học

Khi thức ăn được đưa và miệng, tuyến nước bọt bắt đầu tiết ra nước bọt để thúc đẩy quá trình tiêu hóa cơ học và hóa học. Nước bọt làm ẩm thức ăn, giúp dễ nghiền hơn vì có 99% là nước. Nhưng trên hết, nước bọt cung cấp một loại enzyme làm nổi bật quá trình tiêu hóa ở khoang miệng: amylase nước bọt. Enzyme này giúp phân tách carbohydrate, và đặc biệt là tinh bột, thành các phân tử nhỏ hơn. Nước bọt cũng chứa chất nhầy giúp duy trì độ pH trong miệng ở độ pH trung tính.

Các tuyến nước bọt trong miệng hỗ trợ tiêu hóa

Có ba cặp tuyến nước bọt: đó là tuyến mang tai, tuyến dưới lưỡi và tuyến dưới hàm. Và có hai loại nước bọt: loại tiết ra ở phía trước miệng giúp làm ẩm miệng và thức ăn, còn loại tiết ra ở phía sau miệng, nhớt hơn, nhằm bôi trơn đường đi của thức ăn. Nước bọt cho phép nén chặt thức ăn, tiếp theo lưỡi đẩy chúng ra phía sau miệng, sau đó nơi là hoạt động nuốt vào thực quản và đưa xuống dạ dày.

Nước bọt được kích hoạt bởi một số cơ chế. Khi ăn thức ăn, các thụ thể nằm trong miệng sẽ kích hoạt sự gia tăng sản xuất nước bọt giàu nước và enzyme. Nhưng sự tiết nước bọt cũng có thể được kiểm soát bởi sự kích thích cảm xúc, chẳng hạn như khi bị căng thẳng. Nước bọt sau đó đặc hơn và giàu chất nhầy.

Lưỡi tạo ra một khối thức ăn  và hành động nuốt – đẩy viên thức ăn về phía thực quản

Lưỡi đóng một vai trò quan trọng trong quá trình tiêu hóa ở khoang miệng, chuyển động lưỡi giúp liên tục thay thế thức ăn giữa các răng và trộn thức ăn với nước bọt, do đó tạo thành viên thức ăn. Lưỡi thu thập thức ăn đã nhai thành một khối nhỏ, sau đó hành động nuốt được diễn ra. Đó là một chuỗi các cơn co cơ rất phức tạp diễn ra trong ba giai đoạn:

• Đầu tiên viên thức ăn được đẩy về phía yết hầu (phần nằm ở phía sau miệng). Sau đó, sự tiếp xúc giữa viên thức ăn và hầu họng sẽ gây ra tình trạng đóng đường thở (nơi không khí đi qua).

Nuốt là một hành động có ý thức và tự nguyện

• Khi viên thức ăn đến hầu họng, vòm miệng mềm nâng lên và do đó đóng các khoang mũi nằm ở trên. Nắp thanh quản hạ thấp và đóng các đường hô hấp dưới. Hơi thở sau đó bị chặn. Sau đó, các cơ sẽ đẩy viên thức ăn đến cơ vòng thực quản trên đang mở. 

• Khi viên thức ăn đã trôi qua, cơ vòng này đóng lại, các cơ quan trở lại vị trí của chúng và hơi thở có thể tiếp tục.

Khối thức ăn di chuyển dọc theo thực quản để đến dạ dày, nhờ sự co bóp của các cơ.

3. Tầm quan trọng của việc nhai kỹ thức ăn

Khoa học đã chứng minh rằng việc nhai kỹ thức ăn sẽ làm giảm chứng trào ngược dạ dày, đầy hơi, thậm chí là táo bón. Thật vậy, nếu nhai – thực hiện không tốt sẽ khiến các cơ quan khác phải làm việc quá tải, từ đó có thể gây rối loạn tiêu hóa (đau bụng, chướng bụng,…), dẫn đến kém hấp thu các chất dinh dưỡng. Vì vậy việc nghiền nhuyễn thức ăn khi nhai sẽ giúp tránh được tình trạng khó tiêu hóa.

Nhai cũng đóng một vai trò trong hành vi ăn uống và đặc biệt là trong việc kiểm soát cân nặng. Nhai có tác động tích cực đến cảm giác no (kéo dài cảm giác no) và giảm lượng thức ăn ăn vào (giảm cảm giác thèm ăn). 

Số lần nhai càng nhiều thì hiệu ứng no càng kéo dài

Tương tự, nhai chậm và/hoặc tăng số lần nhai trong bữa ăn đã được chứng minh là có liên quan đến chỉ số khối cơ thể (BMI) thấp hơn. Thật vậy, trong một nhóm người trưởng thành, người ta đã chứng minh rằng ăn nhanh có liên quan đến sự gia tăng chỉ số BMI và tỷ lệ béo phì cao hơn. Loại kết quả tương tự cũng được tìm thấy ở thanh thiếu niên thừa cân có thời gian nhai ngắn hơn có tương quan nghịch với BMI. Do đó, chỉ số BMI càng cao thì thời gian nhai càng ngắn. Những kết quả này cho thấy những người thừa cân là những người không nhai kỹ.

Vì vậy, nhai kỹ thức ăn có thể là một cách hiệu quả và dễ dàng, một mặt giúp giảm kích thước khẩu phần ăn và mặt khác, góp phần giảm nguy cơ béo phì. 

Trên đây là những thông tin liên quan đến quá trình tiêu hóa, đặc biệt là tiêu hóa ở khoang miệng và tầm quan trọng của việc nhai kỹ thức ăn.

Ngoài ra, nếu bạn nhận thấy những biểu hiện sức khỏe bất thường liên quan đến các hoạt động của hệ tiêu hóa, hãy đến Chuyên khoa Tiêu hóa tại các Bệnh viện, Phòng khám thuộc Hệ thống Y tế MEDLATEC để được các bác sĩ thăm khám,  thực hiện xét nghiệm liên quan để tìm ra nguyên nhân gây bệnh sớm và có hướng xử lý kịp thời. Hoặc bạn có thể gọi đến số tổng đài chăm sóc khách hàng của MEDLATEC theo số: 1900 56 56 56 để được tư vấn và giải đáp các thắc mắc.