Văn hóa người Hoa trong dòng chảy văn hóa Nam Bộ(*)

Những đóng góp, ảnh hưởng của văn hóa Hoa đối với văn hóa của các cư dân ở Nam Bộ cũng thể hiện khá rõ nét và khá đa dạng, trước hết là trên phương diện văn hóa vật chất như ăn, ở, mặc, có thể kể ra rất nhiều yếu tố văn hóa Hoa trong văn hóa Nam Bộ. Đó là những phố cổ của người Hoa hiện đang tồn tại ở TPHCM trên địa bàn quận 5, quận 6. Những khu phố của người Hoa với những sắc màu riêng trong không gian của TPHCM giống như các “China Town” ở nhiều quốc gia trên thế giới. Đó là những kiến trúc các miếu đền của người Hoa với một phong cách riêng ở TPHCM và nhiều tỉnh Nam Bộ. Những kiến trúc tôn giáo của người Hoa cũng đã ảnh hưởng không ít đến kiến trúc các tín ngưỡng, tôn giáo của người Việt và người Khmer. Có thể thấy kiểu kiến trúc mái đình ở Cai Lậy (Mỹ Tho) với kiểu các mái chồng xếp lên nhau “thiềm trùng điệp ốc”, hoặc kiến trúc kiểu chữ Tam của đình Bình Thủy ở Cần Thơ là những phong cách kiến trúc đền miếu phổ biến của người Hoa. Không ít chùa Khmer ở Nam Bộ như chùa Khleng ở thị xã Sóc Trăng, là ngôi chùa cổ, nhưng những cột chùa được sơn mài với những trang trí rút từ các chuyện tích của người Hoa…
Người Hoa đã đến Nam Bộ với một hành trang của các sinh hoạt tín ngưỡng, tôn giáo, nếp sống truyền thống của văn hóa Trung Hoa, và đã có những ảnh hưởng nhất định đến đời sống của văn hóa các cộng đồng cư dân ở Nam Bộ. Tuy nhiên, cũng phải thấy rằng việc truyền bá Nho giáo như kiểu của họ Mạc ở Hà Tiên là một thí dụ, đó là một thứ Nho giáo đã địa phương hóa, hoặc Nam Bộ hóa. Đó là văn hóa truyền thống của một số địa phương vốn từ Trung Hoa đã có những thay đổi và chọn lựa cho thích ứng với vùng đất và cư dân Nam Bộ. Cũng vậy, người Hoa đã đem đến vùng đất Nam Bộ tín ngưỡng thờ bà Thiên Hậu, Ngũ Hành nương nương, v.v… đã được các cộng đồng cư dân Việt, Khmer, Chăm dễ dàng chấp nhận và bổ sung vào các vị nữ thần vốn có của mình như bà Chúa Xứ, Bà Đen, v.v… Những thương nhân người Việt cũng đã chấp nhận việc thờ cúng thần tài, ông địa của người Hoa, với niềm hy vọng cho công cuộc kinh doanh, sản xuất của mình. Bàn thờ Thiên của người Hoa, nay đã phổ biến trong các gia đình của người Việt ở đồng bằng sông Cửu Long…
Quá trình cộng cư với các cộng đồng các dân tộc trên vùng đất Nam Bộ, văn hóa Hoa đã có sự thẩm thấu, hội nhập, tiếp nhận và giao lưu với các văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt, Khmer và các dân tộc anh em khác. Quá trình đó đã giúp các dân tộc hiểu hơn về người Hoa và người Hoa hiểu thêm về các cộng đồng cộng cư. Từ đó mối quan hệ đoàn kết gắn bó giữa người Hoa với các dân tộc ở Nam Bộ ngày càng mật thiết, bền chặt hơn. Văn hóa của người Hoa ở Nam Bộ là một phần trong tài sản văn hóa của cộng đồng các dân tộc ở Việt Nam.

Hiện nay, người Hoa ở Việt Nam tập trung sinh sống ở TPHCM và các tỉnh Nam Bộ. Về mặt lịch sử, những lưu dân Trung Hoa tìm đến Việt Nam từ khá sớm, ít nhất cũng từ đầu Công nguyên. Cộng đồng người Hoa ở Nam Bộ mới được hình thành cách nay hơn ba thế kỷ, đa số người Hoa đến Nam Bộ là những cư dân Trung Hoa có nguồn gốc cư trú ở duyên hải phía Nam Trung Quốc và quá trình nhập cư vào Nam Bộ kéo dài nhiều thế kỷ. Người Hoa ở Nam Bộ, cùng với người Khmer, người Việt là những cộng đồng cư dân đã tham dự công cuộc khai khẩn vùng đất Nam Bộ từ rất sớm, khi vùng đất này hãy còn hoang hóa. Hơn ba thế kỷ qua, cũng là thời gian để định hình một văn hóa của người Hoa ở Nam Bộ. Đất Nam Bộ cũng là quê hương của người Hoa, và những cộng đồng cư dân các dân tộc cùng cộng cư với người Hoa là những anh em bà con ruột thịt. Quả thật, không chỉ là một cách nói hình tượng, mà thực tế ở Nam Bộ là như vậy, người Hoa đã trải qua bao đời chung sống với người Việt trong các thị trấn, thị tứ, xóm ấp, với người Khmer trong các phum, sóc, ruộng vườn, đã có quan hệ hôn nhân với nhau và những thế hệ con lai đã ra đời. Ở đây, nhiều người Hoa, Khmer, Việt có thể sử dụng khá thành thạo hai hoặc ba ngôn ngữ trong số các ngôn ngữ Hoa (các nhóm địa phương), Việt, Khmer… Trong quá trình giao lưu văn hóa với các cộng đồng cư dân Việt, Khmer ở Nam Bộ, người Hoa không chỉ nhận, mà còn góp vào sự phong phú và đa dạng của văn hóa Việt, Khmer…, hình thành những đặc điểm của vùng văn hóa Nam Bộ của Việt Nam. Những cư dân người Hoa đến Nam Bộ đã trực tiếp ảnh hưởng đối với văn hóa của cư dân đang sinh sống ở đây. … Trong số những lưu dân người Hoa đến Nam Bộ, có không ít thợ thủ công và cả những nghệ nhân tài giỏi. Những thợ thủ công người Hoa này đã góp vào sự hình thành các trung tâm sản xuất gốm sứ ở Biên Hòa, Bình Dương, Chợ Lớn, các làng nghề như Xóm Vôi, Chợ Thiếc, Xóm Cải, v.v… Những hoạt động sản xuất thủ công này không đơn thuần mang tính kinh tế mà còn cả những yếu tố văn hóa như các cơ sở gốm sứ của người Hoa. Gốm sứ của người Hoa đã góp phần làm cho gốm sứ của Nam Bộ phát triển và mang những nét riêng so với các vùng ở Việt Nam. Không chỉ nghề gốm sứ mà nhiều nghề thủ công khác như thuộc da, thủy tinh, kim hoàn, nhất là ngành đông y dược,… cũng đã góp phần vào sự đa dạng của văn hóa, kinh tế của vùng đất Nam Bộ xưa và nay.Những đóng góp, ảnh hưởng của văn hóa Hoa đối với văn hóa của các cư dân ở Nam Bộ cũng thể hiện khá rõ nét và khá đa dạng, trước hết là trên phương diện văn hóa vật chất như ăn, ở, mặc, có thể kể ra rất nhiều yếu tố văn hóa Hoa trong văn hóa Nam Bộ. Đó là những phố cổ của người Hoa hiện đang tồn tại ở TPHCM trên địa bàn quận 5, quận 6. Những khu phố của người Hoa với những sắc màu riêng trong không gian của TPHCM giống như các “China Town” ở nhiều quốc gia trên thế giới. Đó là những kiến trúc các miếu đền của người Hoa với một phong cách riêng ở TPHCM và nhiều tỉnh Nam Bộ. Những kiến trúc tôn giáo của người Hoa cũng đã ảnh hưởng không ít đến kiến trúc các tín ngưỡng, tôn giáo của người Việt và người Khmer. Có thể thấy kiểu kiến trúc mái đình ở Cai Lậy (Mỹ Tho) với kiểu các mái chồng xếp lên nhau “thiềm trùng điệp ốc”, hoặc kiến trúc kiểu chữ Tam của đình Bình Thủy ở Cần Thơ là những phong cách kiến trúc đền miếu phổ biến của người Hoa. Không ít chùa Khmer ở Nam Bộ như chùa Khleng ở thị xã Sóc Trăng, là ngôi chùa cổ, nhưng những cột chùa được sơn mài với những trang trí rút từ các chuyện tích của người Hoa… Người Hoa đã đến Nam Bộ với một hành trang của các sinh hoạt tín ngưỡng, tôn giáo, nếp sống truyền thống của văn hóa Trung Hoa, và đã có những ảnh hưởng nhất định đến đời sống của văn hóa các cộng đồng cư dân ở Nam Bộ. Tuy nhiên, cũng phải thấy rằng việc truyền bá Nho giáo như kiểu của họ Mạc ở Hà Tiên là một thí dụ, đó là một thứ Nho giáo đã địa phương hóa, hoặc Nam Bộ hóa. Đó là văn hóa truyền thống của một số địa phương vốn từ Trung Hoa đã có những thay đổi và chọn lựa cho thích ứng với vùng đất và cư dân Nam Bộ. Cũng vậy, người Hoa đã đem đến vùng đất Nam Bộ tín ngưỡng thờ bà Thiên Hậu, Ngũ Hành nương nương, v.v… đã được các cộng đồng cư dân Việt, Khmer, Chăm dễ dàng chấp nhận và bổ sung vào các vị nữ thần vốn có của mình như bà Chúa Xứ, Bà Đen, v.v… Những thương nhân người Việt cũng đã chấp nhận việc thờ cúng thần tài, ông địa của người Hoa, với niềm hy vọng cho công cuộc kinh doanh, sản xuất của mình. Bàn thờ Thiên của người Hoa, nay đã phổ biến trong các gia đình của người Việt ở đồng bằng sông Cửu Long… Quá trình cộng cư với các cộng đồng các dân tộc trên vùng đất Nam Bộ, văn hóa Hoa đã có sự thẩm thấu, hội nhập, tiếp nhận và giao lưu với các văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt, Khmer và các dân tộc anh em khác. Quá trình đó đã giúp các dân tộc hiểu hơn về người Hoa và người Hoa hiểu thêm về các cộng đồng cộng cư. Từ đó mối quan hệ đoàn kết gắn bó giữa người Hoa với các dân tộc ở Nam Bộ ngày càng mật thiết, bền chặt hơn. Văn hóa của người Hoa ở Nam Bộ là một phần trong tài sản văn hóa của cộng đồng các dân tộc ở Việt Nam.

Ngày nay, bà con người Hoa cùng các dân tộc anh em trong cộng đồng các dân tộc chung sống trên đất nước Việt Nam Xã hội Chủ nghĩa đang bước vào một thời kỳ lịch sử mới, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Văn hóa của người Hoa đang được bảo tồn và phát huy, là sự góp vào nguồn lực phát triển vùng đất Nam Bộ trong hiện tại cũng như trong tương lai.