Văn hóa – Văn nghệ – Văn hóa ứng xử trong gia đình

Từ xa xưa, ông cha ta đặc biệt coi trọng vấn đề gia
giáo, gia lễ, gia pháp, gia phong mà mỗi người trong gia đình phải tuân
thủ một cách nghiêm ngặt. Trong kho tàng tục ngữ, ca dao Việt Nam có rất
nhiều câu thể hiện điều này. Từ lúc mới sinh ra, con người đã được đặt
trong sự gắn bó thiêng liêng của tình mẫu tử, phụ tử: “Phụ tử tình
thâm”, “Xương cha, da mẹ”, “Cá chuối đắm đuối vì con”. Khi khôn lớn mỗi
người không thể quên công ơn dưỡng dục của cha mẹ:

“Công cha như núi Thái Sơn

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra

Một lòng thờ mẹ, kính cha

Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con”.

Chữ “hiếu” luôn được đề cao trong quan hệ ứng xử với cha mẹ và được
thể hiện bằng tục báo hiếu. Mối quan hệ giữa cha mẹ với con cái, con cái
đối với cha mẹ đã được ông cha ta nâng lên thành đạo làm cha mẹ, đạo
làm con. Từ mối quan hệ chủ đạo này đã hình thành nên đạo thờ ông bà tổ
tiên, đạo thờ cha mẹ, góp phần nuôi dưỡng đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”.

Trong
quan hệ ứng xử, người xưa cũng đặc biệt coi trọng tình nghĩa giữa anh
chị em trong một gia đình: “Anh em như thể tay, chân. Như chim liền
cánh, như cây liền cành”, “Em thuận, anh hòa là nhà có phúc”… Mối liên
hệ ruột thịt là mối liên hệ thiêng liêng không thể chia cắt: “Cắt dây
bầu dây bí/ Chẳng ai cắt dây chị dây em”. Vì lẽ đó, ông cha ta cũng lên
án nghiêm khắc những ai không giữ được tình cảm anh em: “Người dưng có
nghĩa thì đãi người dưng/ Anh em vô nghĩa thì đừng anh em”…

Đối
với quan hệ vợ chồng, sự hòa thuận và tình nghĩa thủy chung luôn mang ý
nghĩa thiêng liêng, sâu nặng, là mối ràng buộc trách nhiệm cao suốt đời
người: “Thuận vợ thuận chồng tát Biển Đông cũng cạn”, “Đốn cây ai nỡ dứt
chồi/ Đạo chồng nghĩa vợ giận rồi lại thương”…

Giáo dục văn hóa
giao tiếp trong gia đình ảnh hưởng rất lớn đến nhân cách của trẻ. Từ
nhỏ, nếu trẻ được giáo dục trong một gia đình hạnh phúc, nền nếp thì lớn
lên trẻ dễ dàng trở thành một công dân có văn hóa, phẩm chất đạo đức
tốt đẹp. Do vậy, những cử chỉ, lời nói, hành vi của ông bà, cha mẹ,
người thân phải là những tấm gương sáng để trẻ noi theo một cách tự
nhiên, không khiên cưỡng. Khi chồng nóng thì vợ bớt lời, khi cha mẹ già
ốm đau, bệnh tật thì con cháu quan tâm, động viên, chăm sóc. Con cháu
trong gia đình luôn đối xử với ông bà, cha mẹ bằng tấm lòng hiếu kính,
ứng xử với hàng xóm, xã hội bằng thái độ hòa nhã, lịch sự.

Chính
gia lễ, gia phong ấy là cái gốc của gia đình, giữ cho con người, gia
đình và xã hội Việt Nam một sức sống mãnh liệt và sự trong sáng với cội
nguồn qua bao đời nay.

Thời nay, dù văn hóa ứng xử trong gia đình
có thay đổi rất nhiều so với ngày xưa, nhưng những khuôn phép của mỗi
gia đình vẫn không thể thiếu được. Từ thực tế những gia đình vẫn giữ
được cái cốt cách văn hóa ứng xử thanh lịch cho thấy, ứng xử trong gia
đình chính là phương châm trong giáo dục, dạy dỗ con cái từ nhỏ. Đó là
biết yêu thương, quan tâm tới nhau và sống có trách nhiệm: Trách nhiệm
với gia đình, với người thân, bạn bè… Đặc biệt, những người bà, người
mẹ, ngay từ khi con còn nhỏ đã giúp con hình thành khung văn hóa thể
hiện ở cách đi đứng, ăn nói và điều này giúp hình thành nhân cách và đây
cũng chính là những khuôn phép không thể thiếu.

Thế nhưng, trong
vòng quay của cuộc sống hiện đại, rất nhiều những sai lệch các chuẩn
mực trong quan hệ cha mẹ, con cái đã xuất hiện. Một thực tế đáng buồn là
sự xuống cấp của những nguyên tắc, chuẩn mực trong gia đình, sự vi phạm
cũng như việc chấp nhận những sai lệch chuẩn mực xã hội trong gia đình
đã diễn ra một cách dễ dàng và khá phổ biến. Những giá trị đạo đức
truyền thống đang bị xói mòn mạnh mẽ. Một phần của nguyên nhân này là do
các gia đình chưa quan tâm đúng mức đến việc giáo dục các giá trị
truyền thống cho con em mình; là sự gia tăng các vụ ly hôn, ngoại tình…

Chúng
ta sẽ còn phải tiếp tục chung sống với những hiện tượng “nhiễu loạn giá
trị gia đình” nhưng không có nghĩa là chúng ta sẽ quy phục nó như là
những kẻ bị động. Cần phải dựa trên những chuẩn mực cao nhất về tính
nhân đạo trong việc định hướng sự phát triển của gia đình và các mối
quan hệ gia đình. Chỉ như vậy, chúng ta mới có thể không chỉ phát huy
được vị trí và vai trò của gia đình đối với công cuộc xây dựng và phát
triển đất nước mà còn chủ động xây dựng những chuẩn mực và giá trị gia
đình mới phù hợp với xã hội hiện đại, làm cho văn hóa ứng xử trong gia
đình mãi là nét đẹp của người dân đất Việt, góp phần cho văn hóa dân tộc
thăng hoa.

Nguyễn Đăng Giai