Cơ cấu dân số là gì? Cách phân loại cơ cấu dân số – https://ta-ogilvy.vn

1. Khái niệm

Cơ cấu dân số là sự phân loại tổng số dân của một vùng thành các nhóm theo một hay nhiều tiêu thức ( mỗi một tiêu thức là một đặc trưng nhân khẩu học nào đó ) .

2. Cách phân loại cơ cấu dân số .

Tuổi và giới tính là những đặc trưng cơ bản nhất của một dân số. Mỗi dân số có một cơ cấu tuổi và giới tính khác nhau. Ngoài ra có nhiều loại cơ cấu dân số như: Cơ cấu dân số theo tình trạng hôn nhân, trình độ học vấn, trình độ chuyên môn, nghề nghiệp, mức sống, thành thị nông thôn…Việc nghiên cứu cơ cấu dân số cho phép chúng ta nghiên cứu một cách tỷ mỉ và kỹ lưỡng hơn dân số của một địa phương. Trong các loại cơ cấu dân số thì hai cơ cấu quan trọng nhất là cơ cấu tuổi và cơ cấu giới tính. Bởi vì cơ cấu theo tuổi và giới tính là các đặc tính quan trọng của bất kỳ nhóm dân số nào, nó ảnh hưởng đến mức sinh, mức chết, di dân trong nước và quốc tế, tình trạng hôn nhân, lực lượng lao động, thu nhập quốc dân thuần túy, kế hoạch phát triển giáo dục và an sinh xã hội.

Cơ cấu dân số theo tuổi được biểu lộ trải qua sự phân loại dân số theo từng độ tuổi, nhóm 5 độ tuổi hoặc 10 độ tuổi hoặc các nhóm tuổi trẻ em ( 0-14 tuổi ), nhóm tuổi lao động ( 15-59 tuổi ), nhóm tuổi già ( trên 60 tuổi ). Cơ cấu giới tính là sự phân loại dân số thành hai nhóm nam và nữ .

2.1. Cơ cấu theo tuổi

Tuổi là khoảng chừng thời hạn được tính từ lúc một người được sinh ra đến thời gian thống kê. Có thể phân thành 3 loại tuổi :
Tuổi đúng là độ tuổi được tính đúng chuẩn theo ngày, tháng, năm sinh, ví dụ 3 tuổi 2 tháng và 26 ngày. Tuổi tròn là độ tuổi tính theo số lần sinh nhật đã qua, cứ mỗi lần sinh nhật qua đi thì người đó lại được tính thêm một tuổi. Tuổi lịch là độ tuổi được tính bằng cách lấy năm thống kê trừ năm sinh. Trong dân số học, thường thì người ta tính theo tuổi tròn .

+ Tỷ trọng dân số ba nhóm tuổi cơ bản

Tỷ trọng dân số dưới 15 tuổi trong tổng số dân ( t1 ) Tỷ trọng dân số từ 15-64 tuổi trong tổng số dân ( t2 ) Tỷ trọng người già trên 65 tuổi trong tổng số dân ( t3 )
Tỷ trọng dân số ở các nhóm tuổi được giám sát theo công thức sau :

ti = Pi / P *100

Trong đó :

• Pi: Số dân thuộc nhóm tuổi i
• P: Tổng số dân
• ti : Tỷ trọng dân số thuộc nhóm tuổi i trong tổng số dân

Ví dụ : Số liệu Tổng tìm hiểu Dân số và Nhà ở 1/4/2009, Dân số của Tỉnh Nghệ An là 2912 nghìn người, trong đó dân số nhóm từ 0-14 tuổi là 749 nghìn người, dân số nhóm từ 15-64 là 1951 nghìn người, dân số nhóm trên 65 là 212 nghìn người. Vậy tỷ trọng dân số nhóm tuổi 0-14 của dân số Nghệ An là :
t1 = P0-14 / P. * 100 = 749 / 2912 * 100 = 25,7 %
Tương tự, ta tính được tỷ trọng ( t1 ) của nhóm 15-64 tuổi là 67,0 % và tỷ trọng nhóm tuổi trên 65 là 7,3 % .

+ Tỷ số phụ thuộc của dân số

Tỷ số nhờ vào của dân số biểu lộ quan hệ so sánh giữa dân số dưới 15 và trên 65 tuổi với tổng số người trong khoảng chừng 15-64. Công thức để tính tỷ số phụ thuộc vào của dân số như sau :

Trong đó:

• DR: Tỷ số phụ thuộc chung
• P0-14 : Dân số trẻ em từ 0-14 tuổi
• P65+ : Dân số trên 65 tuổi
• P15-64 : Dân số từ 15-64 tuổi

Tỷ số phụ thuộc vào chung của dân số cho biết cứ 100 người trong độ tuổi từ 15 – 64 ( dân số lao động ) có bao nhiêu người dưới 15 tuổi và trên 65 tuổi ( dân số nhờ vào )
Tỷ số nhờ vào chung của dân số hoàn toàn có thể chia ra thành tỷ số nhờ vào trẻ và tỷ số nhờ vào già :– Tỷ số nhờ vào trẻ :

Trong đó :

• DRC: Tỷ số phụ thuộc trẻ
• P0-14 : Dân số trẻ em từ 0-14 tuổi
• P15-64 : Dân số từ 15-64 tuổi

Tỷ số phụ thuộc vào trẻ cho biết cứ 100 người trong độ tuổi từ 15-64 ( dân số lao động ) có bao nhiêu trẻ nhỏ từ 0 đến 14 tuổi .
– Tỷ số phụ thuộc vào già :

Trong đó :

• DRA: Tỷ số phụ thuộc già
• P65+ : Dân số trên 65 tuổi
• P15-64 : Dân số từ 15-64 tuổi

Tỷ số nhờ vào già cho biết cứ 100 người trong độ tuổi từ 15-64 ( dân số lao động ) có bao nhiêu người từ 65 tuổi trở lên .
Ví dụ, với số liệu của dân số Nghệ An nêu trên ta tính được tỷ số nhờ vào của dân số Nghệ An như sau :
DR = ( 749 + 212 ) / 1951 * 100 = 49,3 %
Với cách tính tựa như, ta tính được tỷ số phụ thuộc vào trẻ của dân số Nghệ An là 38,4 và tỷ số phụ thuộc vào già của dân số Nghệ An là 10,9 .
Ở Nước Ta, cơ cấu dân số trẻ nên tỷ số nhờ vào trẻ nhỏ lớn hơn tỷ số phụ thuộc vào người già. Tuy nhiên, tỷ số phụ thuộc vào trẻ nhỏ đang giảm dần vì mức sinh của Nước Ta đã giảm thấp trong những năm gần đây ( bảng 2.4 ) .Bảng 1. Tỷ số phụ thuộc vào của dân số Nước Ta quá trình 1989 – 2010

+ Tuổi trung vị của dân số

Tuổi trung vị của một dân số là độ tuổi chia dân số đó thành hai nửa bằng nhau. Một nửa trẻ hơn và 50% già hơn độ tuổi trung vị. Công thức tính tuổi trung vị như sau :

Trong đó :

• Md: Tuổi trung vị của dân số
• Lmd: Giới hạn dưới của nhóm tuổi có chứa tuổi trung vị
• n: Khoảng cách tuổi của nhóm tuổi có chứa tuổi trung vị
• ∑Pn : Số cộng dồn dân số từ nhóm tuổi nhỏ nhất cho đến nhóm tuổi sát trước nhóm tuổi có chứa tuổi trung vị
• Pmd: Dân số của nhóm tuổi có chứa tuổi trung vị

Ví dụ : Tính tuổi trung vị của dân số tỉnh A năm 2009 với số liệu về cơ cấu dân số theo tuổi như sau :

Áp dụng công thức trên .
Trước hết xác lập P. / 2 ( Một nửa số dân ) = 3758 / 2 = 1879 nghìn người
Xác định ∑ Pn = 1499, do tại ta có 1499 < 1879 < 1902 Nhóm 15 đến 19 tuổi là nhóm có chưa trung vị. Do đó Lmd = 15 N = 5 ( khoảng cách tổ của nhóm có chưa trung vị ) Pmd = 404 Md = 15 + 5 ( 1879 - 1499 ) / 405 = 19,7 Tuổi trung vị của dân số tỉnh A là 19,7. Điều này có nghĩa là có một nửa số dân của tỉnh A có độ tuổi thấp hơn tuổi trung vị và 50% dân số tỉnh A có độ tuổi cao hơn tuổi trung vị .

+ Khái niệm dân số trẻ, dân số già

Một dân số được gọi là dân số trẻ hoặc dân số già nếu có cơ cấu dân số theo tuổi bảo vệ tiêu chuẩn trong bảng 2.5 dưới đây :
Bảng 2 : Tiêu chuẩn được cho phép xác lập cơ cấu dân số là trẻ hay già

Dân số Nước Ta lúc bấy giờ đang trong thời kỳ chuyển từ dân số trung gian giữa trẻ và già sang dân số già. Số liệu bảng 2.6 sau đây cho thấy điều đó :
Bảng 3 : Cơ cấu tuổi của dân số Nước Ta từ 1979 đến 2009 ( % )

Năm 1979, dân số nước ta thuộc loại rất trẻ. Theo số liệu Tổng tìm hiểu dân số 1/10/1979, nhóm 0-14 tuổi chiếm tới 42,5 % tổng dân số. Tổng Điều tra Dân số và Nhà ở ngày 1/4/2009, tỷ trọng nhóm dân số này giảm đi còn 24,5 % và tỷ trọng nhóm dân số trên 65 tuổi đã tăng lên 6,4 %. Như vậy, dân số Nước Ta đã bước vào ngưỡng của dân số già .
Theo Luật Người cao tuổi của Nước Ta năm 2009, người cao tuổi được định nghĩa là những người từ 60 tuổi trở lên. Hiện nay dân số Nước Ta đang già đi với tỷ suất người trên 60 tuổi chiếm gần 10 % tổng dân số. Theo dự báo, đến năm 2035, tỷ trọng người trên 60 tuổi trong dân số Nước Ta sẽ lên đến 20 %, lúc này theo định nghĩa dân số Nước Ta trở thành dân số già. Sau quá trình này là dân số siêu già khi tỷ suất người 60 + chiếm từ 30 % trở lên hoặc khi dân số 65 + chiếm từ 21 % tổng dân số .

+ Cửa sổ cơ hội nhân khẩu học/Lợi tức nhân khẩu học hoặc Dư lợi nhân khẩu học hay thường gọi là cơ cấu “dân số vàng”.

Dư lợi nhân khẩu học / Cửa sổ thời cơ nhân khẩu học là thuật ngữ dùng để phản ánh một dân số có tỷ suất người trong độ tuổi 15-64 đạt tối đa và tỷ suất người nhờ vào đạt ở mức thấp nhất ( người từ 0-14 và trên 65 tuổi ). Tỷ số nhờ vào của dân số đạt giá trị tối thiểu, qua ngưỡng đó thì tỷ số nhờ vào lại tăng lên. Trong quy trình tiến độ dư lợi nhân khẩu học, vương quốc đó có cơ cấu dân số vàng. Điều này có nghĩa là tại quy trình tiến độ dư lợi nhân khẩu học, số người trong độ tuổi lao động ( hoàn toàn có thể tham gia lao động ) là cao nhất. Nếu vương quốc đó có kế hoạch sử dụng hiệu suất cao nguồn lao động sẽ tận dụng được thời cơ để tăng trưởng. Nếu vương quốc đó không tận dụng được thời cơ này, khi tỷ số phụ thuộc vào tăng trở lại, dân số sẽ già đi và gánh nặng về phúc lợi xã hội tăng thêm. Hiện nay, các nhà hoạch định chủ trương, trình độ thường dùng thuật ngữ cơ cấu “ dân số vàng ” thay cho thuật ngữ “ dư lợi nhân khẩu học ” .
Trong cơ cấu “ dân số vàng ”, mỗi người lao động “ gánh ít ” số người ăn theo, tạo điều kiện kèm theo tốt cho kinh tế tài chính mái ấm gia đình và nền kinh tế tài chính quốc dân tăng trưởng .
Các nhà khoa học cho rằng một dân số đạt được cơ cấu “ dân số vàng ” nếu tỷ số phụ thuộc vào chung của dân số ở mức giao động 50. Điều này có nghĩa là cứ 100 người trong độ tuổi 15-64 chỉ có tổng số khoảng chừng 50 người, gồm những người dưới 15 tuổi hoặc trên 65 tuổi. Hay nói một cách khác, cứ 2 người trong độ tuổi 15-64 thì có có 1 người dưới 15 tuổi hoặc trên 65 tuổi. Nếu tỷ số nhờ vào chung của dân số tăng trở lại thì dân số đó đã hết cơ cấu “ dân số vàng ”. Theo các nhà dân số học, tiến trình cơ cấu dân số vàng hoàn toàn có thể lê dài từ 30 năm đến 40 năm. Hiện nay, Nước Ta đã bước vào quy trình tiến độ cơ cấu dân số vàng ( dự báo của TCTK là từ 2007 đến 2042 ) .
Những năm có cơ cấu “ dân số vàng ” là thời cơ để vương quốc có thời cơ tăng trưởng. Tuy nhiên, nếu không có những chủ trương tương thích thì không hề phát huy được lợi thế của dư lợi nhân khẩu học cho tiềm năng tăng trưởng thậm chí còn còn phải đương đầu với yếu tố việc làm cho số người lao động tăng thêm. Trong tiến trình cơ cấu “ dân số vàng ” bên cạnh việc cần có chủ trương giảng dạy, tăng trưởng và sử dụng nguồn nhân lực thì cần tuyên truyền để mái ấm gia đình, hội đồng, xã hội chăm sóc đến người già về các yếu tố : việc làm, đời sống, sức khoẻ … Bên cạnh đó, cần nhân rộng quy mô tốt về chăm nom, tạo việc làm và tạo đời sống sung sướng lành mạnh cho người già .

+ Già hóa dân số và đặc trưng của già hóa dân số

Già hóa dân số là quy trình tăng tỷ trọng người già trên 65 tuổi ( trên 60 tuổi so với Nước Ta ) trong tổng số dân. Đặc trưng của già hóa dân số trên quốc tế biểu lộ rõ nhất là người cao tuổi trên quốc tế ngày càng tăng cả về số tuyệt đối và tỷ trọng trong tổng số dân
Bảng 4 : Số lượng và tỷ trọng dân số già trong tổng số dân trên quốc tế

Số liệu trên cho thấy đến giữa thế kỷ 21 cả quốc tế có tới 21 % người già. Trong đó tỷ trọng người già ở các nước đang tăng trưởng là 19 % và tại các nước tăng trưởng cứ ba người dân thì có một người già ( tỷ trọng người già chiếm 33,5 % ) .
Theo số liệu Tổng tìm hiểu Dân số và Nhà ở ngày 1/4/2009, trong tổng số 63 tỉnh / thành phố của Nước Ta, 20 tỉnh / thành phố có người từ 60 tuổi trở lên chiếm trên 10 %, trong đó cao nhất là tỉnh Tỉnh Thái Bình ( 14,1 % ), tiếp đến là thành phố Hà Tĩnh ( 13,3 % ). Có 6 tỉnh / thành phố có tỷ trọng người từ 60 tuổi trở lên trên 9 % tổng số dân. Số lượng các tỉnh / thành phố có tỷ suất người già dưới 6 % là 7 tỉnh, trong đó tỷ trọng này thấp nhất là ở tỉnh Đăk Nông ( 4,0 % ) và Lai Châu ( 4,8 % ) .
Bảng 5 : Tỷ trọng người già trong tổng số dân ở một số ít tỉnh / thành phố của Nước Ta theo số liệu Tổng tìm hiểu dân số và nhà ở 1/4/2009

+ Tỷ số già hoá dân số

Khi so sánh tỷ trọng dân số nhóm tuổi từ 65 trở lên với tỷ trọng dân số nhóm tuổi từ 0-14 tuổi, ta thấy rất rõ xu thế già hoá dân số. Chỉ báo này được gọi là tỷ số già hoá dân số. Nó được tính theo công thức sau :

Trong đó :

• AR: Tỷ số già hoá dân số
• P65+ : Dân số 65 tuổi trở lên
• P0-14 : Dân số từ 0-14 tuổi

Tỷ số này cho biết cứ 100 trẻ nhỏ từ 0-14 tuổi có bao nhiêu người trên 65 tuổi .
Bảng 6. Biến động tỷ số già hoá dân số ở Nước Ta 1979 – 2013

Nhìn vào số liệu trên, ta thấy vận tốc già hoá của dân số Nước Ta rất lớn. Đây là yếu tố cần chú ý quan tâm trong hoạch định các chủ trương dân số, chủ trương kinh tế-xã hội thời hạn tới .

2.2. Cơ cấu dân số theo giới tính

Cơ cấu dân số theo giới tính là sự phân loại tổng số dân của một vùng thành hai nhóm nam và nữ. Để giám sát cơ cấu dân số theo giới tính, người ta dùng các thước đo sau :

a/ Tỷ số giới tính

Tỷ số giới tính biểu thị quan hệ so sánh giữa bộ phận dân số nam với bộ phận dân số nữ. Công thức tính như sau :
SR = ( Pm / Pf ) * 100
Trong đó :

• SR: Tỷ số giới tính
• Pm : Dân số nam của địa phương
• Pf : Dân số nữ của địa phương

Tỷ số giới tính cho biết cứ 100 nữ trong dân số tương ứng có bao nhiêu nam .
Công thức này hoàn toàn có thể vận dụng để tính tỷ số giới tính chung cho hàng loạt dân số cũng như tính tỷ số giới tính riêng cho từng nhóm tuổi. Tỷ số giới tính do ba yếu tố sau quyết định hành động : Tỷ số giới tính khi sinh, sự độc lạ về mức chết theo giới tính, sự độc lạ về di cư theo giới tính .
Ví dụ, theo số liệu Tổng tìm hiểu Dân số và Nhà ở 2009, nước ta có 85.789.573 người trong đó có 42.483.378 nam và 43.306.195 nữ. Như vậy, cứ 100 nữ ở nước ta có 98,1 nam .
+ Tỷ trọng nam ( nữ ) trong tổng số dân
Tỷ trọng nam hoặc nữ trong tổng số dân là quan hệ so sánh giữa bộ phận dân số nam hoặc nữ với tổng dân số của một vùng, một nước thường bộc lộ bằng %. Công thức tính như sau :

Trong đó :

• pm/ pf: Tỷ trọng dân số nam / nữ
• Pm : Dân số nam của địa phương
• Pf : Dân số nữ của địa phương
• P : Tổng số dân của địa phương

Ví dụ, theo số liệu Tổng tìm hiểu Dân số và Nhà ở 2009, nước ta có 85.789.573 người trong đó có 42.483.378 nam và 43.306.195 nữ. Như vậy, nam chiếm tỷ trọng là 49,5 % và nữ chiếm tỷ trong là 51,5 % .

b/ Tỷ số giới tính khi sinh.

Đối với nhóm trẻ nhỏ mới sinh, ta cũng hoàn toàn có thể vận dụng công thức này để tính tỷ số giới tính khi sinh .
SR0 = Bm / Bf * 100Trong đó :

• SRo: Tỷ số giới tính khi sinh
• Bm : Số bé trai sinh sống ở địa phương trong năm
• Bf : Số bé gái sinh sống ở địa phương trong năm

Công thức trên cho ta thấy cứ 100 bé gái được sinh ra sẽ có bao nhiêu bé trai được sinh ra. Tỷ số giới tính khi sinh ở hầu hết các nước khoảng chừng 105 nam so với 100 nữ. Sau khi sinh tỷ số giới tính khi sinh đổi khác vì tình hình tử trận của trẻ em trai và gái trong một dân số có khác nhau. Thường là trẻ em trai có tỷ suất tử trận cao hơn trẻ em gái .
Tuy nhiên, cần quan tâm khi tính tỷ số giới tính khi sinh, để bảo vệ độ đáng tin cậy và tính đúng mực của hiệu quả thu được, số lượng thống kê tối thiểu cần đạt 10.000 ca sinh. Vì vậy, không nên giám sát chỉ báo này ở cấp huyện ( số ca sinh thường ít hơn 10.000 ca trong một năm ) .
Mất cân đối giới tính khi sinh ở Nước Ta
Ở Nước Ta từ số liệu TĐTDS 1999 cho thấy ở 1 số ít tỉnh đã có khuynh hướng mất cân đối giới tính khi sinh. Năm 2006, với sự tương hỗ của Quĩ Dân số Liên Hiệp Quốc, Tổng cục Thống kê ( TCTK ) đã tích lũy, nghiên cứu và phân tích và xuất bản hàng năm số liệu TSGTKS và hiệu quả thu được cho thấy tỷ số này khá cao và giao động quanh mức 110 ( TSGTKS Nước Ta là 109,8 năm 2006 và đây được coi là năm TSGTKS ở Nước Ta khởi đầu MCBGTKS ) .
Theo số liệu của các Tổng tìm hiểu Dân số và Nhà ở các năm 1979, 1989, 1999, 2009, tỷ số giới tính của trẻ nhỏ khi sinh như sau :

Hình 2.1. Tỷ số giới tính khi sinh của trẻ nhỏ Nước Ta qua các TĐTDS 1979 – 2009. Nguồn : Tổng Điều tra Dân số và Nhà ở 2009 : Tỷ số giới tính khi sinh ở Nước Ta – Các dẫn chứng mới về tình hình, xu thế và sự độc lạ. Tổng cục Thống kê. Tháng 5.2011. Thành Phố Hà Nội, Nước Ta : trang 17 .
Theo số liệu Điều tra mẫu về Biến động DS-KHHGĐ 1/4/2013, tỷ số giới tính khi sinh của Nước Ta là 113,8. Chỉ số này ở mức cao. So với quốc tế, Nước Ta xếp hạng thứ tư ( Armenia 117, Georgia 116, Trung Quốc 114, Nước Ta 113, Albania và Đài Loan 110 ) .
Nguyên nhân làm cho tỷ số giới tính khi sinh cao là do lựa chọn giới tính của thai nhi của các cặp vợ chồng mong ước có con trai do tác động ảnh hưởng của văn hóa truyền thống châu Á. Việc phá thai lựa chọn giới tính của con khi được sinh ra thường độc lạ theo thứ tự lần sinh. Đối với những đứa trẻ được sinh ra lần đầu thì lựa chọn giới tính ít xảy ra. Đối với những đứa trẻ sinh ra lần thứ hai, việc lựa chọn giới tính của thai nhi đã được chú ý quan tâm. Những đứa trẻ sinh lần thứ ba và trên thứ ba thì việc lựa chọn giới tính thai nhi trở nên nghiêm trọng. Ví dụ : ở Đài Loan, tỷ số giới tính khi sinh là 134 so với những đứa trẻ ở lần sinh thứ ba và 159 so với những đứa con ở lần sinh thứ tư. Tỷ số này ở Trung Quốc là 120,9 so với đứa con thứ hai và tại Nước Hàn tỷ số này là 185 so với đứa con thứ ba .

2.3. Cơ cấu dân số theo dân tộc bản địa và tôn giáo

Khi điều tra và nghiên cứu cơ cấu dân số, ngoài tuổi và giới tính, 1 số ít góc nhìn khác nữa cũng cần được chăm sóc. Cùng với tuổi và giới tính, các góc nhìn này trở thành những đặc thù đa phần của dân số. Vì vậy, sau khi xem xét cơ cấu tuổi và giới tính của dân số, tất cả chúng ta sẽ xem xét tiếp các cơ cấu quan trọng khác của dân số. Đó là sự phân loại dân số theo các tiêu chuẩn như dân tộc bản địa, tôn giáo, thực trạng hôn nhân gia đình, trình độ học vấn, giáo dục, trình độ trình độ kỹ thuật, theo các loại hoạt động giải trí và các thành phần kinh tế tài chính. Các loại cơ cấu dân số này thường được nghiên cứu và phân tích phối hợp với cơ cấu dân số theo tuổi và giới tính, được cho phép hiểu sâu hơn về số lượng và chất lượng dân số .
Cơ cấu dân số chia theo dân tộc bản địa là một chỉ báo quan trọng trong điều tra và nghiên cứu dân số học, đặc biệt quan trọng khi dân số Nước Ta có cơ cấu phong phú theo các nhóm dân tộc bản địa. Theo hạng mục chính thức của nhà nước dân số Nước Ta gồm có 54 nhóm dân tộc bản địa. Trong đó nhóm dân tộc bản địa Kinh chiếm đông nhất ( 92,9 % theo TĐTDS 2009 ), còn lại là 53 nhóm các dân tộc bản địa khác. Do cơ cấu của các nhóm dân tộc bản địa rất khác nhau, do vậy cơ cấu dân tộc bản địa thường chỉ được tích lũy và công bố tác dụng trong các cuộc TĐTDS. Trong điều tra và nghiên cứu dân số học ngoài việc điều tra và nghiên cứu cơ cấu dân tộc bản địa của cả nước, việc điều tra và nghiên cứu cơ cấu dân số của từng tỉnh cũng rất quan trọng, đặc biệt quan trọng là với các tỉnh có tỷ suất người dân tộc bản địa cư trú đông và những tỉnh mang truyền thống đa sắc tộc .
Biểu 7. Dân số Tây Nguyên chia theo nhóm dân tộc bản địa, TĐTDS 2009

Ngoài việc nghiên cứu và điều tra dân số theo các nhóm dân tộc bản địa, dân số học cũng nghiên cứu và điều tra dân số chia theo các nhóm tôn giáo. Ở Nước Ta cũng thường nghiên cứu và điều tra dân số chia theo 1 số ít nhóm tôn giáo chính như Phật giáo, Thiên chúa giáo, đạo Cao Đài, …. giống như chỉ tiêu dân tộc bản địa, thường số liệu dân số chia theo tôn giáo cũng chỉ có trong số liệu tổng tìm hiểu dân số .

2.4. Cơ cấu theo thực trạng hôn nhân gia đình

+ Cơ cấu dân số theo tình trạng hôn nhân

Tình trạng hôn nhân gia đình, thường thì thống kê dân số từ 13 tuổi trở lên chia theo các nhóm thực trạng hôn nhân gia đình như sau :

1. Chưa vợ/chồng (những người chưa bao giờ lấy vợ, lấy chồng);
2. Có vợ/chồng (người được pháp luật hoặc phong tục thừa nhận là có vợ, có chồng hoặc sống với người khác giới tính như vợ/ chồng tại thời điểm điều tra);
3. Goá (người có vợ/ chồng đã bị chết mà chưa tái hôn tại thời điểm điều tra);
4. Ly hôn (người trước đây đã kết hôn nhưng nay đã được toà án xử cho ly hôn và hiện vẫn chưa kết hôn lại);
5. Ly thân (người đã kết hôn nhưng vì lý do nào đó đã không còn sống chung như vợ/chồng tại thời điểm điều tra);
6. Không xác định (nhóm người còn lại).

Bảng 8 : Tỷ trọng dân số Việt nam từ 15 tuổi trở lên chia theo thực trạng hôn nhân gia đình và các vùng Kinh tế – Xã hội, 2009

Tỷ lệ có vợ / chồng của dân số Nước Ta ở nông thôn cao hơn thành thị. Tỷ lệ này cao nhất ở vùng Trung du và miền núi phía Bắc và thấp nhất ở vùng Đông Nam Bộ. Ngược lại tỷ suất người chưa vợ / chồng lại cao nhất ở Vùng Đông Nam Bộ và thấp nhất ở vùng Trung du và miền núi phía Bắc .

+ Cơ cấu dân số hoạt động kinh tế và việc làm

Theo loại cơ cấu dân số này, hàng loạt dân số từ 15 tuổi trở lên được chia theo các loại hoạt động giải trí, gồm có : thao tác, nội trợ, đi học, mất năng lực lao động và không thao tác ( có nhu yếu và không có nhu yếu việc làm ). Những người có việc làm lại được chia theo thành phần kinh tế tài chính, gồm có : Nhà nước, tập thể, tư nhân, thành viên, hỗn hợp và quốc tế. Các nhóm dân số này luôn được nghiên cứu và phân tích tích hợp với các tiêu thức tuổi, giới tính, thành thị và nông thôn .

2.5. Cơ cấu theo trình độ học vấn

+ Cơ cấu dân số theo trình độ giáo dục

Toàn bộ dân số từ 5 tuổi trở lên được chia thành số đang đi học, số đã thôi học và số chưa khi nào đi học. Sau đó, dân số 5 tuổi trở lên đã và đang đi học được chia theo các loại trình độ ( cấp học ) đã hoàn thành xong. Trong thống kê cũng thường tính số dân số 10 tuổi trở lên được chia thành số người biết đọc biết viết và số người không biết đọc biết viết hoặc theo lớp đã đạt được. Những phân loại này đều được chia theo giữa nam và nữ, giữa các nhóm tuổi khác nhau và giữa khu vực thành thị và nông thôn .
Bảng 9. Tỷ trọng dân số từ 5 tuổi trở lên chia theo tình hình đi học, thành thị và nông thôn, năm 2009

Bảng 10. Tỷ trọng dân số từ 5 tuổi trở lên chia theo trình độ học vấn đạt được, thành thị và nông thôn, năm 2009

Tỷ lệ biết chữ của dân số Nước Ta khác cao. Theo tác dụng của Tổng tìm hiểu Dân số và nhà ở 1.4.2009, 94,0 % dân số từ 10 tuổi trở lên của Nước Ta biết đọc biết viết. Một số đặc thù chung khi nghiên cứu và phân tích những chỉ báo này trong cơ cấu dân số theo trình độ giáo dục là tỷ suất nam biết chữ cao hơn nữ ; tỷ suất dân số biết chữ ở thành thị cao hơn ở nông thôn ; tỷ suất đi học tăng dần theo độ tuổi ; số năm đi học trung bình của nam dài hơn của nữ ; trình độ học vấn của người dân ở thành thị cao hơn nông thôn ; tỷ suất trẻ nhỏ đã thôi học ở khu vực nông thôn cao hơn thành thị ; tỷ suất chuyển từ lớp dưới lên lớp trên ở thành thị cao hơn nông thôn .
Bảng 11. Tỷ trọng dân số từ 5 tuổi trở lên chia theo trình độ học vấn đạt được, thành thị và nông thôn, năm 2009

Trong cơ cấu dân số theo trình độ, người ta còn chia dân số từ 15 tuổi trở lên theo trình độ trình độ kỹ thuật. Trong Tổng tìm hiểu Dân số và nhà ở ngày 1.4.2009, dân số có trình độ trình độ kỹ thuật được chia thành :

• 1 – Không có trình độ chuyên môn kỹ thuật;
• 2 – Trình độ sơ cấp;
• 3 – Trình độ trung cấp;
• 4 – Trình độ cao đẳng;
• 5 – Trình độ đại học trở lên.

Bảng 12. Tỷ trọng dân số từ 15 tuổi trở lên chia theo trình độ trình độ kỹ thuật, giới tính, thành thị-nông thôn, năm 2009

Tỷ lệ dân số 15 tuổi trở lên có trình độ trình độ kỹ thuật trong dân số Nước Ta còn thấp ( 13,3 % theo Tổng tìm hiểu Dân số và nhà ở ngày 1.4.2009 ). Nhìn chung, trình độ trình độ kỹ thuật của phái mạnh cao hơn phái đẹp. Trình độ trình độ kỹ thuật của dân số thành thị cao hơn nhiều với dân số nông thôn. Sự độc lạ nông thôn – thành thị đặc biệt quan trọng rõ nét ở trình độ học vấn đạt được bậc ĐH .

2.3. Tháp dân số

Tháp dân số là một đồ thị trình diễn cơ cấu tuổi và giới tính của một dân số. Các thanh nằm ngang phản ánh số lượng hoặc tỷ suất nam và nữ trong từng nhóm tuổi. Tổng số tổng thể các nhóm tuổi và giới tính trong tháp dân số bằng 100 % dân số. Tháp dân số ( tháp tuổi ) hoàn toàn có thể được trình diễn theo từng năm tuổi hoặc số liệu từng nhóm tuổi. Tháp dân số được chia thành hai phần bởi đường cao từ đáy tháp, trong đó phần phía bên phải biểu thị dân số nữ và phía bên trái biểu thị dân số nam. Từ gốc tọa độ đường thẳng đứng cho biết độ tuổi hoặc nhóm tuổi, thường thì là nhóm tuổi 5 năm .Hình dạng của tháp dân số không chỉ cung ứng các thông tin khái quát về cơ cấu tuổi và giới tính của dân số tại một thời gian xác lập. Ví dụ, hoàn toàn có thể quan sát xem ở từng nhóm tuổi nam hay nữ chiếm tỷ trọng cao. Mặt khác, tháp tuổi dân số còn hoàn toàn có thể được cho phép nghiên cứu và phân tích các yếu tố ảnh hưởng tác động làm đổi khác quy mô và cơ cấu dân số trong những thời hạn trước đó, đặc biệt quan trọng các yếu tố như cuộc chiến tranh, di dân hàng loạt, nạn đói, bệnh dịch làm chết nhiều người … Các dịch chuyển lớn, bất bình thường luôn để lại những hậu quả lâu dài hơn đến tăng trưởng dân số. Bề rộng của nhóm tuổi trẻ nhất ( đáy tháp ) phản ánh sự tăng hay giảm của mức sinh so với những năm trước. Ví dụ, đáy tháp lan rộng ra chứng tỏ mức sinh của năm vẽ tháp tuổi cao hơn những năm trước và ngược lại, nếu đáy tháp thu hẹp, có nghĩa là mức sinh của năm thấp hơn mức sinh của các năm trước .
Ba dạng tổng quát của tháp dân số
Dân số ở các nước khác nhau hoàn toàn có thể có các kiểu sinh, chết và di cư khác nhau. Tuy nhiên, hoàn toàn có thể tổng kết thành ba dạng cơ bản sau :

• Mở rộng: Tăng trưởng dân số nhanh, tỷ trọng dân số trẻ (dưới 14 tuổi, đặc biệt là nhóm 0-4 tuổi) lớn.
• Co hẹp: Tăng trưởng dân số thấp, tỷ trọng dân số trẻ, (dưới 14 tuổi, đặc biệt là nhóm 0-4 tuổi) nhỏ.
• Dừng: Tăng trưởng dân số bằng 0, tỷ trọng dân số ở tất cả các nhóm tuổi gần bằng nhau và nhỏ dần ở những độ tuổi

 Như hình trên cho thấy, tháp tuổi (tháp dân số) của Việt Nam năm 1979 là tháp dân số mở rộng. Mỗi đoàn hệ sau đều đông hơn đoàn hệ trước. Đây là do tỷ suất sinh ở năm sau cao hơn năm trước. Tháp dân số của Việt Nam theo dự báo dân số năm 2024 là tháp dân số co hẹp, do đây là phương án dự báo với mức sinh giảm, số sinh của năm sau giảm hơn số sinh của năm trước, nên tỷ trọng của nó cũng nhỏ hơn, điều này làm cho tháp dân số của Việt Nam thay đổi từ mở rộng (1979) sang thu hẹp (dự báo 2024). Dân số Đan Mạch có số lượng người ở mọi nhóm tuổi gần xấp xỉ nhau, vì vậy tháp dân số của họ là tháp dân số dừng.

( Nguồn tài liệu : Tài liệu môn Dân số học cơ bản, Tổng cục dân số kế hoạch hóa mái ấm gia đình, năm ngoái )

Source: https://mix166.vn
Category: Cộng Đồng