Khang Hi – Wikipedia tiếng Việt

Thanh Thánh Tổ (chữ Hán: 清聖祖; 4 tháng 5 năm 1654 – 20 tháng 12 năm 1722), Hãn hiệu Ân Hách A Mộc Cổ Lãng hãn (恩赫阿木古朗汗), Tây Tạng tôn vị Văn Thù Hoàng đế (文殊皇帝), là vị hoàng đế thứ tư của nhà Thanh[1][2] và cũng là hoàng đế nhà Thanh thứ hai trị vì toàn cõi Trung Quốc (từ năm 1661 đến năm 1722), tổng cộng 61 năm. Trong thời gian trị vì, ông dùng niên hiệu Khang Hi (康熙), nên thường được gọi là Khang Hi Đế (康熙帝).

Trong lịch sử nhà Thanh, Khang Hi được đánh giá là vị hoàng đế tài ba lỗi lạc nhất, là người đã thiết lập sự thịnh trị kéo dài 134 năm của nhà Thanh sau một loạt các cuộc chiến tranh và những chính sách tích cực khiến dòng họ Ái Tân Giác La giữ vững ngôi vị hoàng đế Trung nguyên. Ông được đánh giá là một trong những vị hoàng đế vĩ đại nhất lịch sử Trung Quốc và được xưng tụng là Khang Hi Đại đế. Dưới thời cai trị của ông, Đế quốc Đại Thanh đã hoàn thành thống nhất và kiểm soát toàn bộ lãnh thổ Trung Hoa, Mãn Châu, Đài Loan, nhiều phần của vùng Cận Đông nước Nga, bảo hộ Mông Cổ và Triều Tiên.

Những năm cuối đời, với việc Nhị A Ca Dận Nhưng liên tục gặp vấn đề về nhân cách, đã hai lần bị phế ngôi thái tử, Khang Hi còn phải đau đầu khi các con của ông chia bè kéo cánh hòng chiếm đoạt hoàng vị, sử gọi là Cửu tử đoạt đích (九子夺嫡) và phần thắng thuộc về Tứ A Ca Dận Chân, tức Ung Chính Đế. Tuy nhiên, việc Khang Hi băng hà tại Sướng Xuân viên và việc Dận Chân kế thừa di mệnh lên ngôi đến nay vẫn còn gây tranh cãi. Tuy nhiên, Ung Chính sau khi lên ngôi đã chứng minh mình là một hoàng đế tài giỏi và siêng năng, đã kế tục và duy trì sự cường thịnh của Đại Thanh, do vậy vấn đề chính thống của ông dần trở thành một câu chuyện bên lề được đưa ra bàn luận.

Khang Hi là hoàng đế ngồi trên ngai vàng lâu nhất trong lịch sử Trung Quốc (61 năm) và là một trong những nhà cai trị tại vị lâu nhất trong lịch sử thế giới. Thời gian tại vị của ông được xem là mở đầu của Khang Càn thịnh thế (康乾盛世) kéo dài 134 năm. Cháu nội của ông, Càn Long Đế rất ngưỡng mộ ông, không dám vượt quá số năm trị vì của tổ phụ, nên đã thoái vị sau 60 năm cầm quyền để nhường ngôi cho Gia Khánh Đế.

Chân dung của Hoàng đế Khang Hi lúc trẻ

Khang Hi tên thật là Huyền Diệp (玄燁; tiếng Mãn: ᡥᡳᠣᠸᠠᠨ
ᠶᡝᡳ, Möllendorff: hiowan yei, Abkai: hiuwan yei), họ Ái Tân Giác La, sinh vào ngày 18 tháng 3 năm Thuận Trị thứ 11 (1654) tại Cảnh Nhân cung, Tử Cấm Thành, Bắc Kinh. Ông là con trai thứ ba của Thanh Thế Tổ Thuận Trị Hoàng đế, mẹ ông là Hiếu Khang Chương hoàng hậu Đông Giai thị, vốn là Hán Quân Chính Lam kỳ, sau được nhập vào Mãn Châu Tương Hoàng kỳ.

Từ nhỏ, Huyền Diệp đã được chú ý quan tâm dạy dỗ chu đáo và tỏ ra mưu trí ham học, lên 5 tuổi khởi đầu học tập [ 3 ] [ 4 ]. Khoảng lúc này, ông bị mắc bệnh đậu mùa. Lúc đó được coi như điềm báo tử, thế nhưng ông ở đầu cuối lại sống sót qua khỏi, điều này đã khiến Thuận Trị ấn tượng và quan tâm ông hơn. Nhà Hán học Herbert Giles ghi chép lúc đương thời, diễn đạt ông là một người tương đối cao và có thân hình cân đối, ông rất thích những môn thể dục hay rèn luyện của phái nam và dành hẳn 3 tháng mỗi năm để thực thi săn bắn, một mô hình hoạt động truyền thống lịch sử của những Hoàng đế thời cổ đại. Mắt ông to và sáng bừng cả mặt, hoàn toàn có thể thấy vài đốm nhỏ do di chứng của căn bệnh đậu mùa .

Năm Thuận Trị thứ 18 (1661), ngày 2 tháng 1 (âm lịch), Huyền Diệp mới 8 tuổi. Thuận Trị Đế mắc bệnh đậu mùa nằm liệt giường. Mẹ của Thuận Trị, cũng là bà nội của Huyền Diệp là Hiếu Trang Hoàng thái hậu ủng hộ việc lập Huyền Diệp lên kế vị. Thuận Trị tuyên bố lấy cớ Huyền Diệp từng mắc đậu mùa mà khỏi, nên cho là điềm lành, ra chỉ bố cáo lập [Tam A Ca Huyền Diệp trở thành Hoàng thái tử], đồng thời bổ nhiệm 4 đại thần làm phụ chính là Sách Ni, Tô Khắc Tát Cáp, Át Tất Long và Ngao Bái[6]. Ngày 6 tháng 1 (tức ngày 4 tháng 2 dương lịch) cùng năm, Thuận Trị Đế băng hà. Ngày 7 tháng 1 (tức ngày 5 tháng 2 dương lịch), Huyền Diệp đăng cơ, sang năm sau (1662) đổi niên hiệu thành Khang Hi (康熙).

Trừ Ngao Bái[sửa|sửa mã nguồn]

Vì Khang Hi mới 8 tuổi, chính sự do 4 đại thần phụ chính lo liệu [ 7 ]. Trong số 4 đại thần, Ngao Bái là người có nhiều chiến công nhất và được phong thưởng nhiều, nên tỏ ra ngang tàng, coi thường vua nhỏ. Sách Ni tuổi già lắm bệnh nên ngại việc, ít tham gia chính sự ; Át Tất Long tính tình mềm mỏng, ngại va chạm, không muốn gây xung đột ; chỉ có Tô Khắc Tát Cáp tuy ít lời nói nhất nhưng thẳng thắn cương trực, thường hay tranh luận với Ngao Bái .Năm 1666, Ngao Bái giết hại Tổng đốc Trực Khang – Sơn Đông là Chu Xương Tô, Tuần phủ Vương Đăng Liên. Trước sự chuyên quyền của Ngao Bái, Tô Khắc Táp Cáp tức giận, hai người trở thành cạnh tranh đối đầu. Tô Khắc Táp Cáp ít kinh nghiệm tay nghề, lại một mình một chủ trương, không riêng gì cạnh tranh đối đầu với Ngao Bái mà còn xích míc với Sách Ni, do đó bị cô lập. Ngao Bái tìm cách vu cáo Tô Khắc Táp Cáp để buộc tội, và thúc ép Khang Hi ban lệnh xử tử. Sau khi 3 đại thần qua đời, không còn ai phản đối Ngao Bái, thế cho nên ngày càng chuyên quyền. Những ai muốn tâu việc lên vua đều phải tâu qua Ngao Bái và đút lót mới được cất nhắc, bổ dụng [ 8 ]. Ngao Bái muốn liên tục duy trì đường lối chỉ dùng người Mãn làm quan, hạn chế người Hán vào triều [ 9 ]. Sự chuyên quyền của Ngao Bái khiến Khang Hi không hài lòng .Năm 1667, Khang Hi 14 tuổi, tự mình đứng ra xem xét việc triều chính và muốn trừ bỏ Ngao Bái. Do Ngao Bái đang là phụ chính, bè đảng lại đông, chưa thể trừ bỏ ngay, nên Khang Hi vẻ bên ngoài vẫn tỏ ra kính trọng Ngao Bái, khiến ông ta càng được thể làm càn, thường cáo bệnh ốm không vào triều, khiến vua phải đến tận nhà thăm hỏi động viên. Một lần Khang Hi tới thăm, thấy Ngao Bái không hề ốm yếu. Bỗng nhà vua phát hiện dưới đệm có con dao. Ngao Bái rất lo ngại nhưng Khang Hi lại không tỏ thái độ gì, cho rằng việc mang dao bên người là tập quán thông thường của người Mãn. Do đó Ngao Bái yên tâm không bị Khang Hi hoài nghi [ 8 ] .Lấy nguyên do thích đánh cờ, Khang Hi triệu con của Sách Ni là Sách Ngạch Đồ vào cung để bàn kế trừ Ngao Bái. Ông phong cho Ngao Bái làm Nhất đẳng công để ông ta lơ là mất cẩn trọng, mặt khác lấy cớ thích học võ nghệ để tuyển chọn nhiều người trong hàng ngũ con em của mình thân vương làm thị vệ cho Ngao Bái. Sau đó, ông lấy cớ điều bớt những vây cánh của Ngao Bái đi làm quan ở nơi xa .Năm 1669, khi Ngao Bái vào cung yết kiến, Khang Hi ra lệnh cho đội thị vệ thân tín bắt giữ. Ông hạ chỉ không bổ nhiệm Ngao Bái, hạch ra hơn 30 đại tội. Nhưng vì Ngao Bái là Nguyên lão Tam triều, công trạng rất lớn, nhất là công cứu sống Hoàng Thái Cực và phò tá Thuận Trị lên ngôi, Khang Hi tha chết cho Ngao Bái, giam suốt đời trong ngục. Toàn bộ vây cánh của Ngao Bái bị bắt giữ, những kẻ thân tín bị xử trảm. Ngao Bái sau khi bị tống vào ngục trở nên u uất, không lâu sau lâm bệnh chết trong ngục. Khang Hi chính thức nắm quyền quản lý triều chính, khi đó ông 16 tuổi .

Hoàn thành thống nhất vương quốc[sửa|sửa mã nguồn]

Dẹp loạn Tam phiên[sửa|sửa mã nguồn]

Khang Hi Đế năm 40 tuổi . Khang Hi Đế khi thành niên .Việc Khang Hi trừ bỏ Ngao Bái khiến nhiều quan lại chính trực rất vui mừng và khâm phục. Tuy trong triều đã yên nhưng tình hình bên ngoài còn nhiều việc. Lãnh thổ Trung Quốc chưa trọn vẹn được thống nhất, vẫn còn rủi ro tiềm ẩn để lại từ cuối thời Minh : đó là ” tam phiên ” tức 3 vị vương từng là hàng tướng của nhà Minh gồm Bình Tây vương Ngô Tam Quế ở Vân Nam, Bình Nam vương Thượng Khả Hỷ ở Quảng Đông và Tĩnh Nam vương Cảnh Tinh Trung ở Phúc Kiến ; Trịnh Thành Công vẫn chiếm giữ Đài Loan, Nga Hoàng nhiều lần gây chiến ở biên giới. Vì vậy từ khi chính thức trực tiếp nắm quyền hành, Khang Hi đã tự mình viết tấm biển ” tam phiên, hà vụ, tào vận ” để đặt ra trách nhiệm xử lý những mối lo của triều đình .Tam phiên có địa phận quản lý to lớn, thế lực ngày càng mạnh, lại là tướng cũ của nhà Minh, trở thành mối lo với nhà Thanh, do đó Khang Hi quyết tâm trừ bỏ. Tháng 3 năm 1673, Bình Nam vương Thượng Khả Hỷ tuổi cao sức yếu dâng thư lên triều đình xin được về hưu dưỡng lão và xin cho con là Thượng Chi Tín kế chức. Khang Hi nắm được thời cơ trừ bỏ, đồng ý chấp thuận với thỉnh cầu từ chức của Khả Hỷ, nhưng không cho Chi Tín kế vị .Lúc đó con trai Ngô Tam Quế là Ngô Ứng Hùng đang ở Bắc Kinh đã nhanh gọn đưa tin về Vân Nam. Tháng 7 năm đó, tin tức đưa tới miền nam. Ngô Tam Quế và Cảnh Tinh Trung thấy Khang Hi chấp thuận đồng ý với ý kiến đề nghị rút lui của Thượng Khả Hỷ, lấy làm lo ngại, hàng loạt viết thư xin cáo lão. Các đại thần cho rằng Ngô Tam Quế và Cảnh Tinh Trung không thực lòng rút lui, khuyên ông không nên phê chuẩn vì sẽ gây biến loạn [ 10 ] .Trong khi đó, chỉ có số ít đại thần đống ý với dự tính triệt phiên của Khang Hi như Thượng thư Bộ Hộ Mễ Tư Hàn, Thượng thư Bộ Hình Mạc Lạc, Thượng thư Bộ Binh Minh Châu. Khang Hi muốn nhân thời cơ này trừ bỏ tam phiên nên đồng ý chấp thuận luôn, và sai Bác Nhĩ Khẳng, Chiết Mại Lễ tới Vân Nam, sai Lương Thanh Tiêu tới Quảng Đông, Trần Nhất Bỉnh tới Phúc Kiến để thi hành mệnh lệnh, thúc giục tam vương rời bỏ ngôi vị .
Khang Hi Đế năm 45 tuổi .Thấy rõ dự tính của Khang Hi muốn trừ bỏ mình, Ngô Tam Quế bèn đứng đầu tam vương khởi sự chống lại nhà Thanh. Tam Quế viết thư cho Phúc Kiến và Quảng Đông đề xuất cùng khởi binh với danh nghĩa ” phục Minh diệt giặc “, tự xưng là ” thiên hạ đô chiêu thảo binh mã đại nguyên soái “. Thượng Chi Tín và Cảnh Tinh Trung đều hưởng ứng. Con Trịnh Thành Công là Trịnh Tuyền cũng nhân ngày đó mang quân từ hòn đảo Đài Loan vào đất liền đánh chiếm Ôn châu, Tuyền châu, Chương châu … [ 11 ] .Quân nổi dậy của Ngô Tam Quế nhanh gọn chiếm giữ Nguyên châu, Thường Đức rồi tiến vào Tứ Xuyên. Tam Quế đích thân tới Thường Đức, Lễ châu chỉ huy chiến trận .Trước thế mạnh của Tam vương, 1 số ít đại thần nhà Thanh khuyên Khang Hi theo nếp cũ của Hán Cảnh Đế từng chém Triều Thố để yên lòng Ngô vương Lưu Tỵ khi mới xảy ra loạn bảy nước, vì thế nên chém những người đống ý triệt phiên như Mễ Tư Hàn, Mạc Lạc và Minh Châu để làm thỏa mãn nhu cầu Tam phiên. Nhưng Khang Hi nhất quyết phản đối chủ trương đó, vì ông đã thấy trong quá khứ sau khi Hán Cảnh Đế chém Triều Thố, Lưu Tỵ vẫn không giải binh. Vì vậy ông công bố một mình chịu nghĩa vụ và trách nhiệm việc triệt phiên, và lệnh bắt giam con cháu Ngô Tam Quế ở Bắc Kinh là Ngô Ưng Hùng, Ngô Thế Lâm .Giữa lúc đó Ngô Tam Quế trải qua Đạt Lai Lạt Ma gửi thư tới Khang Hi nhu yếu cho mình được cát cứ phía nam Trường Giang .Khang Hi bác bỏ đề xuất cát cứ nam Trường Giang của Tam Quế, ra lệnh chém Ngô Ưng Hùng và Ngô Thế Lâm. Ngô Tam Quế thúc quân tiến công 30 thành trì vùng Giang Tây. Thủ hạ của Tam Quế là Vương Bỉnh Phiên tiến công vào Thiểm Cam – hậu phương nhà Thanh. Tháng 1 năm 1675, con nuôi Ngô Tam Quế là Vương Phụ Thần đang làm Đề đốc Thiểm Tây mang quân chiếm Bình Lương. Được Vương Bính Phiên trợ giúp, Vương Phụ Thần chiếm được Thái châu, Lan Châu, Củng Xương, Định Biên. Ngô Tam Quế công bố sẽ chiếm Kinh châu để tiến vào Bắc Kinh .Trong lúc đó, Cảnh Tinh Trung và Thượng Chi Tín cũng ra quân hưởng ứng Ngô Tam Quế .Trước tình hình biến loạn, Khang Hi vẫn bình tĩnh chỉ huy đại chiến. Ông xác lập Ngô Tam Quế đứng đầu cuộc nổi dậy, chỉ cần tập trung chuyên sâu lực lượng diệt Ngô Tam Quế. Vì vậy ông tận dụng xích míc giữa Cảnh Tinh Trung và Trịnh Kinh, ra chiếu gửi Quảng Đông và Phúc Kiến, chấp thuận đồng ý cho Thượng Chi Tín và Cảnh Tinh Trung liên tục làm vương. Đồng thời, ông điều quân Thanh đánh bật quân Đài Loan bị cô lập ra khỏi đại lục .Năm 1677, Thượng Khả Hy vì xích míc với Ngô Tam Quế, buồn chán lâm bệnh qua đời. Quân hai xứ Phúc Kiến, Quảng Đông sau khi gặp 1 số ít bất lợi bèn đồng ý nhu yếu của Khang Hi, dâng sớ gật đầu bãi binh. Yên được hai phía, Khang Hi tập trung chuyên sâu lực lượng đối phó với Ngô Tam Quế [ 12 ]. Tuy đồng ý chấp thuận trên sách vở, hai xứ này vẫn chưa chịu trọn vẹn thần phục .Thấy vai trò quan trọng của Vương Phụ Thần trong việc giúp lực lượng Ngô Tam Quế tăng trưởng, Khang Hi dùng sách lược vừa đánh vừa dụ. Ông sai con Phụ Thần tới hàng quân Vân Nam, rồi sai Đồ Hải mang quân tới chống Phụ Thần. Phụ Thần trúng kế điệu hổ ly sơn của Đồ Hải, bị hao binh tổn tướng. Bị quân Thanh vây hãm lâu ngày, Vương Phụ Thần hết lương phải ra hàng triều đình .Quân Thanh chiếm lại trọng điểm Bình Lương khiến Ngô Tam Quế ở Thiểm Tây bị thất thế. Sang năm 1678, quân Thanh giành thắng lợi, đánh chiếm lại Thiểm Tây. Một số tướng lĩnh của Tam Quế là Lâm Hưng Chu, Hàn Đại Nhiệm xin hàng nhà Thanh. Cùng lúc Vương Kiệt Thư đánh bại quân Ngô ở Giang Tây và Chiết Giang khiến Cảnh Tinh Trung không còn ngoại viện, thế cùng phải xin hàng .Thế cục đã đổi khác, Ngô Tam Quế phải rút về chỉ còn giữ được Vân Nam. Nhưng đầu năm 1678 Ngô Tam Quế vẫn cố xưng đế hiệu ở Hành Dương, đặt quốc hiệu là Chu. Chỉ 5 tháng sau Tam Quế già yếu mắc bệnh qua đời. Cháu Tam Quế là Ngô Thế Phan kế vị .Năm 1680, Khang Hi điều 3 cánh quân tiến công Vân Nam. Ngô Thế Phan thất bại liên tục, quân Thanh chiếm được Côn Minh. Thế Phan bị dồn vào đường cùng, phải uống thuốc độc tự sát. Sang năm 1681, Khang Hi trọn vẹn dẹp được Vân Nam, chấm hết loạn Tam phiên .

Chiếm Đài Loan[sửa|sửa mã nguồn]

Sau khi dẹp xong Tam vương, Khang Hi tính tới việc tịch thu Đài Loan bị dòng họ Trịnh Thành Công chiếm trong nhiều năm .Cha Thành Công là Trịnh Chi Long đã hàng nhà Thanh nhưng Thành Công vẫn một lòng thờ nhà Minh, không thần phục nhà Thanh. Năm 1662, Trịnh Thành Công được sự giúp sức của Hà Đình Bân ( phiên dịch cho người Hà Lan ), đánh đuổi người Hà Lan trên hòn đảo, chiếm hàng loạt Đài Loan .Sau khi Trịnh Thành Công chết, họ Trịnh truyền 3 thế hệ qua Trịnh Kinh tới Trịnh Khắc Xương vẫn giữ Đài Loan. Theo đề xuất của Tổng đốc Phúc Kiến là Diêu Khải Thánh, Khang Hi quyết định hành động tiến công Đài Loan nhân có tranh chấp trong nội tộc họ Trịnh. Ông sai Diêu Khải Thánh đánh Đài Loan. Khải Thánh thi hành chủ trương vừa đánh vừa dụ của Khang Hi, hiệu quả dụ được 13 vạn dân Đài Loan quy phục [ 13 ] .Theo sự tiến cử của Diêu Khải Thánh, Khang Hi bất chấp sự phản đối của nhiều người, sai thủ hạ cũ của Trịnh Thành Công là Thi Lang làm đề đốc thủy sư Phúc Kiến đảm nhiệm việc đánh Đài Loan. Nhưng sau khi nhận chức, Thi Lang lại sự không tương đồng quan điểm với Diêu Khải Thánh về việc tiến quân. Khang Hi cho Thi Lang toàn quyền quyết định hành động việc chiến dịch đánh Đài Loan. Mùa hè năm 1683, Thi Lang ra quân một trận đánh bại quân nòng cốt họ Trịnh, chiếm được Bành Hồ. Thế cùng, tháng 8 năm đó họ Trịnh xin đầu hàng .Theo đề xuất của Thi Lang, Khang Hi xóa bỏ chủ trương bỏ Đài Loan để trao cho người Hà Lan. Ông điều quân và dân tới sống tại hòn đảo, thiết kế xây dựng những huyện Phượng Sơn, Đài Loan, Chư La trên hòn đảo trở thành đơn vị chức năng hành chính của Trung Quốc .

Xung đột biên giới phía bắc[sửa|sửa mã nguồn]

Khang Hi Đế mặc quân phục .

Xung đột với nước Nga[sửa|sửa mã nguồn]

Trong lúc Khang Hi còn phải đánh dẹp trong nước thì quân Nga liên tiếp tấn công vùng Hắc Long Giang của Trung Quốc. Sa hoàng Nga Ivan V còn xây dựng căn cứ Yaksa để dễ bề tấn công Trung Quốc.

Đầu năm 1682, Hoàng đế Khang Hi lên biên giới xem xét tình hình để tổ chức triển khai kháng cự. Vào năm 1683, ông chỉ định Tát Bố Tố làm tướng quân Hắc Long Giang tới Ái Huy tiến hành phòng ngự .Vào năm 1685, ông sai đô đốc Bành Xuân và Tát Bố Tố chia hai đường thủy bộ tiến công Yaksa, hạ được thành này và rút về Ái Huy .Quân Nga điều đại bác từ kinh thành Moskva tới, kéo thêm viện binh hỗ trợ từ Nerchinsk tiến công trở lại. Khang Hi lại sai Tát Bố Tố tiến công Yaksa lần thứ 2 vào năm 1686. Sau 3 tháng giao tranh ác liệt, sau cuối hai bên đều cầm cự. Tới năm 1689, hai bên ký kết hòa ước Nerchinsk xác lập biên giới 2 nước. Hòa ước này bảo vệ độc lập cho biên giới Nga – Trung trong hơn 100 năm [ 14 ] [ 15 ] .

Chiến tranh với người Mông Cổ[sửa|sửa mã nguồn]

Một mặt tiến công chính diện, mặt khác Sa hoàng còn giúp cho những tộc Mông Cổ phía bắc tiến công nhà Thanh. Do Sa hoàng ủng hộ, Cát Nhĩ Đan ( Galdan, 1670 – 1697 ) – hãn của Chuẩn Cát Nhĩ, ngày càng vững mạnh, thống nhất những bộ lạc Mông và năm 1690 mang quân tiến công vào Nội Mông, chỉ còn cách Bắc Kinh 90 km .Khang Hi bèn thân chinh đi đánh Cát Nhĩ Đan, bất chấp sự phản đối của nhiều đại thần muốn cầu hòa. Hai bên giao chiến ác liệt tại Ô Lan Bố Thông. Cát Nhĩ Đan sắp xếp phòng thủ ” thành lạc đà “, dùng hàng ngàn con lạc đà trói chân nằm dưới đất, trên sống lưng xếp đầy hòm gỗ đựng chăn đệm ướt tạo ra bức thành dài [ 16 ]. Nhưng sau đó thành lạc đà bị quân Thanh dùng đại bác bắn vỡ. Cát Nhĩ Đan phải phá vây bỏ chạy .Năm 1696, Cát Nhĩ Đan lại link với Sa hoàng, mang 3 vạn quân [ 16 ] tiến công Trung Quốc lần thứ 2. Khang Hi lại thân chinh mang 10 vạn quân [ 16 ] đi đánh, chia làm 3 cánh : Tát Bố Tố phía đông, Phí Dương Cổ chỉ huy phía tây và ông tự mình đi trung quân. Kết quả quân Thanh thắng trận, đuổi được Cát Nhĩ Đan .Sang năm 1697, Cát Nhĩ Đan tiến công lần thứ 3. Khang Hi lại phải thân chinh một lần nữa. Lần này Cát Nhĩ Đan thất bại nặng, phải chạy về địa thế căn cứ Y Lợi, nhưng Y Lợi đã bị cháu là Sách Vọng A Na Bố Thản làm phản chiếm giữ. Cát Nhĩ Đan định chạy sang Tây Tạng nhưng đường đi bị quân Thanh ngăn trở. Nhiều thủ hạ đầu hàng quân Thanh, Cát Nhĩ Đan bèn tự vẫn chết trong vô vọng [ 16 ] [ 17 ] .Sau này Sách Vọng A Na Bố Thản ( Tsewang Rabtan ) lại mang quân chiếm Tây Tạng. Năm 1720 Khang Hi điều binh đánh đuổi Sách Vọng, hộ tống vị Đạt Lai Lạt Ma VII của Tây Tạng về nước. Từ đó nhà Thanh cử sứ thần và quân sĩ tới sở hữu vùng Tây Tạng [ 18 ]. Từ năm 1722, Khang Hi phái quân tiến vào Urumqi, khởi đầu việc chiếm giữ Tân Cương sau này [ 4 ] .

Xây dựng quốc gia[sửa|sửa mã nguồn]

Thời kỳ Khang Hi quản lý, chủ quyền lãnh thổ Trung Quốc phía đông giáp biển, phía nam giáp Đại Việt, phía tây vượt Thông Lãnh, phía bắc đến Siberi. Từ trước đến thời Khang Hi, Trung Quốc chưa từng có thời kỳ nào chủ quyền lãnh thổ to lớn, thống nhất, đa sắc tộc và được quản trị hiệu suất cao, vĩnh viễn như vậy [ 4 ] .

Chế độ quan lại[sửa|sửa mã nguồn]

Sau khi thống nhất vương quốc, Khang Hi bắt tay vào chỉnh đốn cỗ máy quan lại. Ông thực thi thưởng phạt nghiêm minh, chiêu nạp nhân tài trong toàn nước để thu dụng [ 17 ] .Khang Hi luôn dậy sớm từ 3 giờ sáng thao tác [ 19 ]. Ông không hài lòng về thực trạng quan lại tham ô, ức hiếp dân chúng. Trong những lần đi tuần thú, ông được những quan lại địa phương dâng mỹ nữ nhưng ông nhất quyết phủ nhận và còn trách phạt viên quan đó. Điều này được xem là hiếm có trong những vị vua Trung Quốc [ 19 ] .Ông rất chú trọng chỉnh đốn cỗ máy chính quyền sở tại. Ông nghiêm trị những viên quan đục khoét dân như Tuần phủ Sơn Tây là Mục Nhĩ Trại, Tổng đốc Hồ Quảng là Sái Dục Vinh, Tri phủ Thái Nguyên là Triệu Phương Chiếu, Tổng đốc Lưỡng Giang là Cát Lễ giáng chức nhiều người có tội khác. Nhiều vị quan thanh liêm được ông cất nhắc [ 17 ] [ 20 ] .

Phát triển kinh tế tài chính[sửa|sửa mã nguồn]

Nhằm tăng cường trấn áp Giang Nam sau khi dẹp loạn Tam phiên, từ năm 1684 Khang Hi nhiều lần đi tuần thú vùng này. Việc đi tuần thú của Khang Hi góp thêm phần không thay đổi xã hội Giang Nam và thôi thúc kinh tế tài chính nơi đây tăng trưởng .
Khang Hi Đế trở về sau một chuyến tuần thú năm 1689 .

• Xóa bỏ chế độ khoanh đất sản xuất: Năm 1669, Khang Hi hạ lệnh xóa bỏ chế độ khoanh đất sản xuất theo kiểu nông nô, song bị Ngao Bái ngăn trở nên không thực thi được hiệu quả. Năm 1685, ông cho thi hành lệnh này một lần nữa, nhờ vậy đất đai được trả về tay nông dân[17].
• Xây dựng các công trình thủy lợi: công trình thủy lợi nổi bật nhất thời Khang Hi là đê sông Hoàng Hà. Ông đã dồn tâm huyết suốt 30 năm để trị thủy dòng sông này. Ban đầu ông sai đại thần Cận Phụ vốn nổi tiếng về nghề nông lo việc này. Sau khi Cận Phụ mất, ông trực tiếp tham gia vào việc này[21]. Trong 6 lần ông đi tuần sát xuống phía nam, lần nào cũng quan tâm tới thủy lợi sông Hoàng Hà. Việc làm thủy lợi sông Hoàng Hà đảm bảo sự thông suốt của Đại Vận Hà (kênh đào lớn từ thời Tùy), giúp vận chuyển hàng triệu tấn lương thực trong nước.
• Khuyến khích khẩn hoang: Khang Hi cho thi hành chính sách khuyến khích khai khẩn, ai có công khai khẩn thì được hưởng. Ông yêu cầu các quan lại phải thực thi, trong 5 năm phải khẩn hoang hết vùng đất do mình cai trị[21]. Ông ra lệnh kêu gọi lưu dân tham gia sản xuất nông nghiệp, bất kể ai dù là người bản địa hay di cư đều xếp vào Bảo, Giáp để tham gia khẩn hoang. Lưu dân tham gia khẩn hoang được sở hữu một phần đất đai, do đó họ được đảm bảo chỗ ở và nguồn kiếm sống. Nhờ chính sách này, sản lượng lương thực trong nước tăng từ 527 vạn tấn lên 581 vạn tấn[17].
• Giảm nhẹ thuế khóa: Thấy rõ bài học mất nước của triều Minh do chính sách thuế khóa nặng nề, ông cho thi hành cải cách thuế. Trong thời gian làm vua, ông cho hủy bỏ 3 lần miễn thuế cho các địa phương, miễn thu lương thực 2 lần cho phía nam[22]. Khi có mất mùa hoặc có chiến tranh, ông đều hạ lệnh giảm thu tiền mặt và thu lương thực. Trước đây, thuế thu theo đầu người (“đinh ngân”), nhiều người không đủ tiền nộp. Năm 1712, ông tuyên bố lấy năm trước (1711) làm năm chuẩn để tính số đinh toàn quốc, về sau nếu số đinh gia tăng cũng không phải nộp thêm. Việc này gọi là “thịnh thế tư đinh, vĩnh bất gia phú” (Thêm tráng đinh thời thịnh, mãi không tăng thuế). Chính sách này làm giảm gánh nặng cho dân, góp phần ổn định xã hội.

Cùng nhiều góp phần tích cực, Khang Hi vẫn còn hạn chế về việc duy trì quyền lợi thái quá cho những người quý tộc Mãn châu [ 23 ] .

Với yếu tố văn hóa truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]

Khang Hi nổi tiếng là một vị hoàng đế hiền triết, văn võ song toàn, tài trí cao rộng. Vì thế ông rất chú trọng tới văn hóa truyền thống. Say mê đọc sách, ham học từ nhỏ, Khang Hi liên tục học tập suốt đời. Mặc dù là người Mãn Châu, nhưng ông thông thuộc những ngôn từ của những dân tộc bản địa Mãn Châu, Mông Cổ, Hán. Ông rất chăm sóc tới truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống cổ xưa của người Hán, đã học qua những sách Tứ Thư, Ngũ Kinh, Sử ký, Hán thư, Tư trị thông giám … và rất giỏi về thư pháp, thơ ca, văn học. Bản thân Khang Hi đặc biệt quan trọng thích làm thơ, ông đã để lại cho đời hơn 1.100 bài thơ, được coi là nhà thơ có sản lượng tương đối lớn. Đa số những bài thơ của ông đều là thơ cung đình, hơn thế nữa còn cần mẫn và chăm sóc đến dân chúng, vì thế mà thơ của ông có một vị trí duy nhất trong văn học triều Thanh .Ông cũng biết cách dùng văn hóa truyền thống Hán để tận dụng năng lực của những tri thức người Hán giúp việc trong cỗ máy chính quyền sở tại [ 4 ] .Khang Hi xem những tư tưởng cơ bản của Nho giáo như Tam cương ngũ thường, trung hiếu tiết nghĩa là nền tảng trị quốc. Việc vận dụng mạnh tư tưởng đó là một nguyên do giúp ông thống nhất vương quốc, khiến xích míc dân tộc bản địa tương đối hòa dịu [ 4 ]. Ngoài việc giữ thông lệ khoa cử cũ, ông còn mở ra chính sách khoa cử mới, có tên là ” bác học hồng từ khoa “. Ông cũng lôi cuốn những nhân tài cũ của nhà Minh vào cỗ máy [ 19 ] .

Năm 1716, ông ban lệnh soạn bộ Khang Hi tự điển gồm 42 quyển, 47.035 chữ Hán, có giá trị rất lớn[18]. Bên cạnh đó, ông còn ra lệnh soạn “Toàn Đường thi”, “Bội văn vận phủ”. Ông tổ chức đo đạc trên toàn quốc và ban hành cuốn bản đồ “Hoàng dư toàn lãm đồ”.

Khác với triều đình nhà Minh và những đời vua Thanh tiên phong luôn cẩn trọng với người phương Tây, Khang Hi tỏ ra cởi mở tiếp thu những thành tựu văn hóa truyền thống của họ. Nhà Minh và những vua Thanh trước chỉ tận dụng những giáo sĩ, cho vào truyền giáo nhằm mục đích học cách soạn lịch pháp và chế súng ống, ngoài những rất dè dặt với lớp người này. Khang Hi tiếp cận sâu hơn với người phương Tây để tiếp đón nhiều học thuật từ họ trong những nghành nghề dịch vụ : toán học, y học, địa lý học, thiên văn học [ 24 ] .Trong triều đình, ông trọng dụng hai người Tây Dương. Người thứ nhất là Adam Schall von Bell ( Thang Nhược Vọng ), quốc tịch Đức, Giám đốc Đài thiên văn Bắc Kinh, được Khang Hi gọi là Thông Minh Giáo sư. Người thứ hai là Ferdinand Verbiest ( Nam Hoài Nhân ), người Bỉ, có năng lực luyện kim, đúc súng. Cả hai đều có những góp phần lớn lao trong công cuộc bình định Trung Quốc của Khang Hi. Johann Adam Schall von Bell bị nhóm người Dương Quang Tiên vu cáo và bị sát hại. Sau này ông ân hận, giải oan cho giáo sĩ Johann Adam Schall và công khai minh bạch thừa nhận lịch pháp phương Tây đúng chuẩn hơn lịch truyền thống cuội nguồn của Trung Quốc [ 25 ] .Năm 1713, ông gửi 1 số ít người trẻ tuổi Trung Quốc sang Pháp du học. Ông biết chơi viôlông, thích sử dụng đồng hồ đeo tay Tây phương. Khang Hi chân thành học hỏi những giáo sĩ phương Tây về những ngành kỷ hà học, thiên văn học. Ông tổ chức triển khai cho những nhà khoa học Trung Quốc và phương Tây cùng hợp tác biên soạn những bộ sách kiến thức và kỹ năng hỗn hợp đông – tây về thiên văn học, số học, âm nhạc như Lịch Tượng khảo thành, Số lý tinh uẩn, Luật lữ chính nghĩa … Ông hấp thu tri thức địa đồ học phương Tây để vẽ địa đồ toàn nước ; ông so sánh y học phương Tây và với học thuật Trung Quốc. Ngoài ra ông còn tìm hiểu và khám phá triết học phương Tây [ 23 ] .
Tuy có những góp phần tích cực, Khang Hi cũng có những tì vết so với văn hóa truyền thống Trung Hoa đương thời. Nhằm bảo vệ quyền lợi và nghĩa vụ riêng của quý tộc Mãn Thanh, ông đã ra tay đàn áp nhiều tri thức người Hán trong những vụ án văn chương ( ” văn tự ngục ” ) khi ông cho rằng họ có lời lẽ và câu văn ảnh hưởng tác động tới quyền lợi của Đại Thanh, đã xử họ rất nặng [ 19 ] [ 26 ] .Sau này, do có sự can thiệp của Giáo hội Công giáo Rôma vào phương pháp truyền giáo của những giáo sĩ khiến Khang Hi sự không tương đồng, ông bèn ra lệnh ” bế quan tỏa quốc “, cấm họ không được phép truyền giáo tại Trung Quốc nữa [ 27 ] .

Cửu tử đoạt đích[sửa|sửa mã nguồn]

Khang Hi Đế vốn đã lập con lớn Dận Nhưng làm Thái tử, song Dận Nhưng đạo đức kém, tính tình xấu xa[28] nên ông liền phế truất. Trước ngôi thái tử bỏ trống, các hoàng tử kéo bè cánh để tranh giành ngôi thừa kế, trong đó những người có ý định tranh ngôi là Đại A ca Dận Thì, Tam A ca Dận Chỉ, Tứ A ca Dận Chân, Bát A ca Dận Tự và Thập tứ A ca Dận Trinh. Trong đó, Đại A ca vì bị tội nên bị tước đoạt vương vị, Tam A ca là người bác học không thông hiểu việc chính sự, Bát A ca uy vọng trong triều quá lớn khiến Khang Hi cảm thấy bị uy hiếp nên những người này đều bị bỏ qua. Cuộc chạy đua đến ngai vàng chỉ còn là cuộc đua giữa Dận Chân và Dận Trinh. Đây được gọi là [Cửu tử đoạt đích; 九子夺嫡].

Năm Khang Hi thứ 61 ( 1722 ), ngày 13 tháng 11 ( tức ngày 20 tháng 12 dương lịch ), Khang Hi Hoàng đế băng hà tại Sướng Xuân viên, Thuận Thiên phủ. Hưởng thọ 69 tuổi, ở ngôi 61 năm, là nhà vua ở ngôi lâu nhất trong lịch sử Trung Quốc [ 19 ] [ 29 ] [ 30 ] .
Vãn niên Khang Hi Đế .

Các sử gia ghi nhận có nhiều ghi chép khác nhau về việc qua đời và truyền ngôi của Khang Hi Đế. Có ý kiến cho rằng ông bị Hoàng tử thứ tư Dận Chân đầu độc sát hại để lên nối ngôi[31]. Có ý kiến cho rằng Khang Hi Đế không bị giết; ông vốn có ý định truyền ngôi cho Hoàng tử thứ 14 là Dận Trinh[32] – trong di chiếu ông đã viết “truyền ngôi cho con trai thứ 14“. Khi ông qua đời, hoàng tử thứ tư là Dận Chân đã liên kết với Tổng đốc Xuyên Thiểm Niên Canh Nghiêu và Cửu Môn Đề Đốc Long Khoa Đa sửa chữ “thập” (十 – mười) thành chữ “vu” (于 – cho), vì vậy nghĩa di chiếu hiểu là “truyền ngôi cho con trai thứ 4”[33].

Theo Dịch Trung Thiên, cách nói trên chỉ là chuyện truyền miệng trong dân gian. Người tạo ra cách nói trên không hiểu được quy chế vương triều Thanh, khi nói di chiếu “Truyền vị Thập tứ tử Dận Trinh” mà bị Ung Chính và Long Khoa Đa sửa chữ “thập” thành chữ “vu” như trên thành “Truyền vị vu (cho) Tứ tử Dận Chân”. Theo quy chế nhà Thanh, đàng trước số thứ tự phải có chữ “hoàng” và Dận Chân phải viết là hoàng tứ tử, Dận Trinh là hoàng thập tứ tử. Như vậy di chiếu theo đúng quy chế nhưng theo cách nói trên phải viết là “Truyền vị Hoàng thập tứ tử Dận Trinh” bị sửa thành “Truyền vị Hoàng vu tứ tử Dận Chân”, thế này thì làm sao hiểu được?[34] Hơn nữa đây là triều Thanh, không phải triều Minh, di chiếu truyền ngôi phải được viết bằng cả tiếng Hán và tiếng Mãn. Dận Chân có thể sửa được văn bản tiếng Hán nhưng chẳng thể sửa văn bản tiếng Mãn được.[34]

Dịch Trung Thiên cũng cho rằng Khang Hi Đế vốn đã chọn Dận Chân làm người nối nghiệp. Có những dẫn chứng sau: vào đại lễ đăng cơ 60 năm (1721), Dận Chân được cha cử đi tế Tam đại lăng – những lăng mộ tổ tiên vương thất Đại Thanh ở Thịnh Kinh. Năm thứ 61 (1722), Dận Chân thay cha tế trời ở đàn Nam Giao, ngày Đông chí. Đây là ngày lễ lớn của đất nước, một hoàng tử thay cha đi tế trời đất tổ tông thì gần như được ngầm chỉ định là người kế vị[35]. Mùa xuân năm thứ 61, Khang Hi đi xem hoa ở vườn Viên Minh, thấy được Hoằng Lịch, con thứ tư của Dận Chân thông minh nhanh nhẹn thì mừng lắm, đem cháu về cung nuôi và tự dạy dỗ. Mọi người đều ngầm hiểu Khang Hi muốn truyền ngôi cho Dận Chân vì:“Để Hoằng Lịch làm hoàng đế thì trước hết phải để cha hắn làm hoàng đế”[36].

Khi thái tử Dận Nhưng bị phế, ai cũng muốn dồn vào chỗ chết, Đại A ca hận Dận Nhưng tận xương, Bát A ca ở thế cạnh tranh đối đầu với Dận Nhưng, hai người này ai làm nhà vua thì Dận Nhưng cũng chắc như đinh phải chết. Chỉ có Dận Chân đứng ra bảo vệ anh. Khang Hi không muốn mình mất đi mà Dận Nhưng bị bạn bè giết hại nên nhìn nhận cao hành vi của Dận Chân, cho rằng dưới tay người này thì bạn bè của y sẽ không bị khổ. Thực tế thì Dận Chân sau khi làm vua đối xứ rất tốt với Dận Nhưng và mái ấm gia đình y. Đây hoàn toàn có thể là một trong những nguyên do làm Khang Hi muốn truyền ngôi cho Dận Chân [ 37 ] .Việc Khang Hi Đế không lập Thái tử rất hoàn toàn có thể là để bảo vệ Dận Chân khỏi sự công kích của đám đồng đội cũng như muốn an hưởng tuổi già những năm cuối đời [ 38 ]. Khang Hi đã sắp xếp xong : năm thứ 57 ( 1718 ), phong Dận Trinh làm Đại tướng quân vương, ra trấn thủ Tây Bắc, tách xa khỏi bè đảng Dận Tự, Dận Đường. Chức ” Đại tướng quân vương ” này xem thì hay, nhưng thực ra chẳng là gì : nói là tướng quân nhưng lại là vương, là vương nhưng không có phong hiệu, chỉ là vương ” giả ” [ 39 ]. Đây là cách sắp xếp rất tinh xảo : Dận Trinh muốn ngôi báu nhưng ở xa nên chẳng thể làm gì ; Dận Chân có đối thủ cạnh tranh nên không hề kiêu ngạo ; bọn Dận Tự có kỳ vọng nên sẽ không mạo hiểm [ 38 ]. Và Khang Hi cũng đã để lại đường rút : nếu Dận Chân không được như nguyện thì triệu Dận Trinh về là xong. Dận Trinh là Đại tướng quân vương, nối ngôi chẳng có gì là đường đột. Dận Chân được suôn sẻ thì cũng dễ nói với Dận Trinh, dù sao cũng chỉ là vương ” giả ” [ 40 ]. Hơn nữa một nhà vua mưu sâu chí xa như Khang Hi đã sắp xếp nhân sự hết : Niên Canh Nghiêu, nô tài của Dận Chân nắm giữ lương thảo của đại quân và khống chế đường về của Dận Trinh. Có họ Niên ở đó, Dận Trinh không hề bức cung đình, không hề mưu phản [ 41 ] [ 41 ] .
Đương thời, một giáo sĩ người phương Tây từng thao tác cạnh Khang Hi diễn đạt ông như sau [ 42 ] :

Hoàng đế là người tầm thước, hiền từ, chín chắn, cử chỉ đoan trang. Ông có vẻ bề ngoài uy nghiêm bất kể nhìn từ phương diện nào… Ông là người … hiểu biết rất nhiều lĩnh vực khoa học, hàng ngày đều dốc sức tìm tòi nghiên cứu, lại phải giải quyết công việc trong nước, vì thế buổi sáng và buổi tối ông đều định ra một thời gian nhất định để học tập

Khang Hi là vị vua mưu trí, tài hoa, cẩn trọng, siêng năng, sống đơn giản và giản dị, tính tình khoan hòa, nhưng can đảm và mạnh mẽ và cầm quân giỏi, biết lo cho dân. Hàng ngày, ông thường tự tay giải quyết và xử lý 300 – 400 bản tấu, sớ, nhiều đêm thao tác tới tận canh ba [ 43 ]. Các sử gia Trung Hoa ví ông với Đường Thái Tông, còn những học giả phương Tây cho rằng triều đại ông tỏa nắng rực rỡ như triều Sa hoàng Pyotr Đại đế ( 1682 – 1725 ) của nước Nga dưới Vương triều Romanov và vua Louis XIV ( 1638 – 1715 ) của nước Pháp dưới vương triều Bourbon đương thời [ 9 ] .

Dù còn một số hạn chế, Khang Hi được đánh giá là vị Hoàng đế có nhiều thành tích chính trị và có nhiều ảnh hưởng trong lịch sử vương triều Thanh[44]. Dưới thời cai trị của Khang Hi, vương triều Thanh mới thành lập đi vào con đường cường thịnh. Thời kỳ ông cai trị có cả thành tích văn và võ, củng cố cơ sở thống trị cho nhà Thanh một cách vững chắc. Ông đã để lại sự khai sáng cho đường lối cai trị đất nước vững vàng sang thế kỷ 18 cho người cháu nội là Càn Long, được các sử gia gọi là “Khang Càn thịnh thế“[45].

Trong văn hóa truyền thống đại chúng[sửa|sửa mã nguồn]

Trong tiểu thuyết võ hiệp Lộc đỉnh ký của nhà văn Kim Dung viết năm 1972, Khang Hi đã được kiến thiết xây dựng khá sát với hình tượng lịch sử, là một Hoàng đế kiệt xuất, văn võ song toàn bên cạnh nhân vật hư cấu Vi Tiểu Bảo. Tuy nhiên tác phẩm cũng có những chi tiết thực như diệt trừ Ngao Bái, dẹp Loạn tam phiên, thu phục Đài Loan và cuộc chiến tranh với Nga, Mông Cổ .

• Thương Thánh (2011), Chính sử Trung Quốc qua các triều đại, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin
• Nguyễn Khắc Thuần (2003), Các đời đế vương Trung Quốc, Nhà xuất bản Giáo dục
• Đặng Huy Phúc (2001), Các hoàng đế Trung Hoa, Nhà xuất bản Hà Nội
• Cát Kiếm Hùng chủ biên (2006), Bước thịnh suy của các triều đại phong kiến Trung Quốc, tập 3, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin
• Tiêu Lê (2000), Những ông vua nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc, Nhà xuất bản Đà Nẵng
• Tiêu Lê, Mã Ngọc Chu, Lã Diên Đào (2004), 100 người đàn ông có ảnh hưởng đến lịch sử Trung Quốc, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia
• Jonathan, Spence. Emperor of China: Self-Portrait of K’ang-hsi. Jonathan Cape (1974) ISBN 0-224-00940-0
• Dịch Trung Thiên (2012), Luận anh hùng, Nhà xuất bản văn học

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://mix166.vn
Category: Bản Tin TA