Việt Nam thời tiền sử – Wikipedia tiếng Việt

Hậu kỳ Thời đại đồ đá cũ[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Tràng An[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Tràng An là một trong những nền văn hóa cổ nhất ở Việt Nam, hình thành từ thời kỳ đồ đá cũ khoảng 25 Ka BP (Kilo annum before present, ngàn năm trước).

Tràng An là tên một khu vực ở Tỉnh Ninh Bình, nơi tiên phong tìm ra những di chỉ của nền văn hóa truyền thống này. Đến nay đã có khoảng chừng 30 khu vực thuộc nền văn hóa truyền thống Tràng An đã được phát hiện, tác dụng nhiều cuộc điều tra và nghiên cứu của những chuyên viên khảo cổ học cho thấy dấu ấn của người tiền sử thích nghi với biến cố lớn về môi trường tự nhiên, cảnh sắc tối thiểu là từ khoảng chừng 25 Ka BP, 1 số ít nền văn hóa truyền thống tiền sử đã tiến hóa liên tục ở khu vực này, từ thời kỳ đồ đá cũ qua thời kỳ đồ đá mới đến thời kỳ đồ đồng và thời kỳ đồ sắt như nền văn hóa truyền thống Tràng An, Hòa Bình và Đa Bút … Với những giá trị về văn hóa truyền thống và vạn vật thiên nhiên mang tính điển hình nổi bật toàn thế giới, Tràng An, Tỉnh Ninh Bình được UNESCO vinh danh trở thành khu di sản quốc tế kép tiên phong ở Việt Nam và khu vực Khu vực Đông Nam Á. [ 2 ]

Văn hóa Tràng An kéo dài từ thời kỳ đồ đá cũ sang thời kỳ đồ đá mới, 25 Ka BP. Trên vùng đất xen núi đá vôi, thuộc phía nam châu thổ sông Hồng. Căn cứ vào kết quả khai quật, nghiên cứu khảo cổ học hang động Tràng An đã xác nhận rằng, các di tích tiền sử mang trong mình những đặc thù riêng biệt, xác lập sự hiện diện của một nền văn hóa khảo cổ – Văn hóa Tràng An. Nó rất khác so với Văn hóa Hòa Bình, Cái Bèo, Đa Bút, Quỳnh Văn, Hạ Long, Hoa Lộc cả về không gian cư trú, về chất liệu công cụ đá, kỹ thuật gia công công cụ, có sự giao thoa, tiếp xúc và diễn biến văn hóa để bước từ nguyên thủy sang văn minh ở một địa bàn hết sức đặc trưng của thung lũng karst lầy trũng. Truyền thống khai thác nhuyễn thể, ở hang động Tràng An còn được lưu truyền cho tới những người Việt sau này.[3]

Qua nghiên cứu và phân tích, đối sánh tương quan giữa nền văn hóa truyền thống Tràng An với những văn hóa truyền thống khảo cổ học đã biết, thì ở Tràng An : Về vị trí địa lý là thung lũng đá vôi đầm lầy chứ không phải đá vôi vùng núi khác ; Công cụ lao động không sử dụng đá cuội mà sử dụng bằng đá vôi ; Phổ biến sử dụng đồ gốm hoa văn dấu thừng thô chứ không phải là dấu thừng mịn ; Khai thác những loài nhuyễn thể có vỏ ( như vỏ ốc, trai, hàu ) là nước ngọt và biển ( đồng thời ) ; Con người cư trú phần đông chỉ ở trong hang động, không ở ngoài trời và những hang động đó được sử dụng đến ngày này ( khởi đầu là nơi cư trú, sinh sống sau này được sử dụng làm chùa, nơi hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống của dân cư địa phương ) ; Niên đại lê dài từ 25 đến 3 Ka BP .Trong điều kiện kèm theo tự nhiên đặc biệt quan trọng, phần nhiều chỉ có đá vôi là vật liệu đá duy nhất, người Tràng An đã biết sử dụng nó làm công cụ lao động tối thiểu cho đến khoảng chừng 3 Ka BP, trong quy trình đó đã nhận ra được rằng đá vôi đô-lô-mít thuộc loại vật liệu tốt nhất hoàn toàn có thể có. Đồng thời với quy trình tiến độ biển tiến lớn nhất sau cuối ( khoảng chừng 7-4 Ka BP ) người tiền sử Tràng An đã biết tới thẩm mỹ và nghệ thuật làm đồ gốm. Những chứng cứ sớm nhất được cho là tương tự với gốm Đa Bút ( 6 Ka BP ), nhưng trong thực tiễn đã được làm ra ở đây sớm hơn nhiều ( khoảng chừng 9 Ka BP ) và tiến hóa liên tục qua thời đại Kim khí đến tận sau này. Việc sử dụng đồ gốm từ sớm và liên tục ở Tràng An chứng tỏ rằng một TT gốm sứ rất độc lạ so với nhiều TT gốm sứ khác ở Việt Nam đã từng sống sót ở đây .TS. Masanari Nishimura ( Nhật Bản ) qua nghiên cứu và điều tra khảo cổ học tiền sử Quần thể Danh thắng Tràng An đã khẳng định chắc chắn : Cách đây 5-6 Ka BP, có một trận động đất lớn ở Tràng An và người Việt cổ ở Tràng An đã trải qua nhiều sự đổi khác của vạn vật thiên nhiên để thích ứng và tăng trưởng cho đến thời nay, tạo nên một giá trị về một nền văn hóa truyền thống Tràng An. [ 4 ]

Văn hóa Sơn Vi[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Sơn Vi, Vĩnh Phú thuộc hậu kỳ thời đại đồ đá cũ, có niên đại cách đây 14-22 Ka BP, phân bổ rất rộng trong những hang động và thềm sông cổ từ Lào Cai đến Nghệ An. Những nhóm dân cư nguyên thủy này sinh sống bằng săn bắt và hái lượm trong một hệ sinh thái miền nhiệt đới gió mùa – ẩm với một quốc tế động vật hoang dã và thực vật đa dạng và phong phú, phong phú .Vào khoảng chừng 20 đến 12 Ka BP những dân cư Việt cổ đã tụ cư đông đúc tại khu vực trung du Bắc Bộ Việt Nam, tăng trưởng sinh sôi bằng săn bắt hái lượm trên một vùng bán sơn địa dồi dào sản vật : muông thú, những loài chim, những sản vật động thực vật của những vùng sông nước lưu vực sông Hồng ngập nước và rút khô, theo những mùa trong năm .

Văn hóa Soi Nhụ[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Soi Nhụ gọi theo tên địa điểm khảo cổ học Soi Nhụ thuộc vịnh Bái Tử Long, là nền văn hóa của người tiền sử được các nhà khảo cổ học Việt Nam phát hiện năm 1964 và khai quật năm 1967. Khái niệm và đặc điểm của nền văn hóa này đầu tiên được Ts. Hà Hữu Nga, Viện Khảo cổ học đề xuất trong Hội nghị thông báo “Những phát hiện mới về khảo cổ học năm 1996” (Nhà Xuất bản KHXH, Hà Nội năm 1997).

Theo Ts. Hà Hữu Nga, văn hóa truyền thống Soi Nhụ có niên đại tương tự với văn hóa truyền thống Hòa Bình cũng như văn hóa truyền thống Bắc Sơn của Việt Nam, và hoàn toàn có thể có nguồn gốc từ 25.000 năm trước, ngang với văn hóa truyền thống Ngườm khu vực Võ Nhai, Thái Nguyên. Văn hóa Soi Nhụ phân bổ trong khu vực những hòn đảo đá vôi của Vịnh Hạ Long và Bái Tử Long, gồm có cả Cát Bà TP. Hải Phòng, những huyện Vân Đồn, Cẩm Phả, Hoành Bồ, khu vực Hòn Gai, Yên Hưng, Kinh Môn, Đông Triều thuộc Quảng Ninh và Hải Dương .

Thời đại đồ đá mới[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Hòa Bình[sửa|sửa mã nguồn]

Những di chỉ khảo cổ phát hiện ở những hang động Hòa Bình rất nhiều mẫu mã và khá sum sê tạo thành thuật ngữ ” Văn hóa Hòa Bình “. [ 5 ] Hòa Bình, một địa điểm bên dòng sông Đà, là nơi tiên phong những nhà khảo cổ học khám phá ra một nền văn hóa truyền thống thuộc cuối thời kỳ đồ đá cũ đến thời kỳ đồ đá mới trên một vùng tác động ảnh hưởng to lớn thuộc Khu vực Đông Nam Á và Nam Trung Hoa .

Cụm từ “Văn hóa Hòa Bình” được giới khảo cổ học chính thức công nhận từ ngày 30 tháng 1 năm 1932, do đề xuất của bà Madeleine Colani, sau khi đã được Đại hội các nhà Tiền sử Viễn Đông họp tại Hà Nội thông qua. Khởi thủy, cụm từ này được dùng để nói đến nền văn hóa cuội(?) được ghè đẽo trên khắp chu vi hòn cuội để tạo ra những dụng cụ từ thời kỳ đồ đá cũ đến thời kỳ đồ đá mới. Qua thời gian, tất nhiên, cụm từ này đã được đề nghị mang những tên khác nhau và có những ý nghĩa cũng khác nhau. Lúc đầu, nó chỉ nói về nền văn hóa có khoảng không gian là miền Bắc Việt Nam, và khoảng thời gian không quá 5 Ka BP.

Nhưng khoảng không gian lẫn thời gian trên được nới rộng dần. T. M. Matthews có lẽ là người đầu tiên đã đem “Văn hóa Hòa Bình” vượt khỏi lãnh thổ Việt Nam đến các vùng Đông Nam Á, và rồi người ta nói đến Văn hóa Hòa Bình ở Miến Điện, Campuchia, Lào, Malaysia, Sumatra, Thái Lan, Ấn Độ, Tứ Xuyên… Nhưng có lẽ không ai mở rộng ảnh hưởng của Văn hóa Hòa Bình bằng Gs. Wilhelm G. Solheim II. Về không gian, ông đã đưa Văn hóa Hòa Bình, phía Đông Bắc đến Philippines, Nhật Bản, phía Tây đến Thái Lan, phía Nam đến tận Úc và phía Bắc bao trùm cả hai nền văn hóa cổ của Trung Hoa là Văn hóa Ngưỡng Thiều (仰韶, Yangshao) và Văn hóa Long Sơn (龍山, Longshan). Về thời gian, ông không định rõ, nhưng tuyên bố không ngạc nhiên nếu thấy việc thuần hóa cây lúa nước đã có tại Hòa Bình từ 15 Ka BP, và những dụng cụ đá mài có lưỡi bén tìm thấy ở Bắc Úc có tuổi khoảng 20 Ka BP xác định bằng đồng vị cacbon C-14[cần dẫn nguồn] [note 1] có nguồn gốc từ nền Văn hóa Hòa Bình (?). Đấy là chưa kể đến dự phóng của ông về niên đại Hòa Bình lên đến 50 Ka BP khi ông viết “Đông Nam Á và tiền sử học thế giới” đăng trong Viễn Cảnh châu Á, tập XIII năm 1970.

Riêng trong khoanh vùng phạm vi nước Việt Nam thời nay, Văn hóa Hòa Bình được khoa học khảo cổ phân loại thành ba thời kỳ :

• Hòa Bình sớm, hay Tiền Hòa Bình, có niên đại tiêu biểu là Di chỉ Thẩm Khuyên (32,1 ± 0,15 Ka BP), Mái Đá Điều, Mái Đá Ngầm (25,10 ± 0,3 Ka BP).
• Hòa Bình giữa, hay Hòa Bình chính thống, tiêu biểu bởi Di chỉ Xóm Trại (20,0 ± 0,15 Ka BP), Làng Vành (18,47 ± 0,08 Ka BP).
• Hòa Bình muộn, tiêu biểu bằng Di chỉ Thẩm Hoi (12,875 ± 0,175 Ka BP), Sũng Sàm (11,365 ± 0,08 Ka BP, BLn – 1541/I).

Văn hóa Bắc Sơn[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Bắc Sơn là tên gọi một nền văn hóa truyền thống ở Việt Nam vào sơ kỳ thời đại đồ đá mới có niên đại sau nền văn hóa truyền thống Hòa Bình, cách ngày này từ 10 đến 8 Ka BP. Bắc Sơn là đặt theo tên huyện Bắc Sơn ( tỉnh Lạng Sơn ), nơi phát hiện tiên phong những di vật của nền văn hóa truyền thống này. Các bộ lạc gia chủ của văn hóa truyền thống Hòa Bình đã tạo ra nền văn hóa truyền thống Đông Sơn .

Không gian của văn hóa Bắc Sơn là các miền đất thuộc các tỉnh Lạng Sơn, Thái Nguyên, Hòa Bình, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An… ngày nay. Tính đến năm 1997, đã có 51 điểm văn hóa Bắc Sơn được tìm thấy và khai quật. Trong số đó, có 8 địa điểm tìm thấy di cốt người.

Văn hóa Quỳnh Văn[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Quỳnh Văn (thời đại đồ đá mới, khoảng 6.000 – 3.500 năm cách ngày nay) được phát hiện từ những năm 1930 bởi các học giả người Pháp. Cho đến nay đã có hơn 70 năm nghiên cứu với 21 di tích, phân bố ở ven biển Nghệ An và Hà Tĩnh, chủ yếu tập trung xung quanh vịnh biển cổ Quỳnh Lưu. Đây là các di tích “đống rác bếp” (Kjökkenmodding), thành phần chủ yếu là các loại điệp. Trong các lớp điệp còn có xương cốt động vật, di vật đá, gốm và bếp lửa. Công cụ đá Quỳnh Văn ít về số lượng, nghèo nàn về loại hình, kỹ thuật ghè đẽo thô sơ, chủ yếu được tạo từ đá gốc. Loại hình thường thấy là các công cụ không xác định, công cụ hình đĩa, công cụ hình múi bưởi, công cụ hình rìu dài và công cụ hình rìu ngắn. Đồ gốm thô, hầu hết là đồ đun nấu với kích thước lớn, được tạo hình bằng tay kết hợp với bàn đập hòn kê. Đồ gốm có bốn loại chủ yếu: gốm đáy tròn văn in đập, gốm đáy tròn văn thừng, gốm đáy tròn văn thừng ở mặt ngoài và văn chải ở mặt trong, gốm đáy nhọn văn chải 2 mặt. Gốm đáy nhọn, văn chải 2 mặt là đặc trưng tiêu biểu nhất của văn hóa Quỳnh Văn. Các loại hình hiện vật khác như xương, đồ trang sức có số lượng ít.

Văn hóa Cái Bèo[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Cái Bèo có niên đại trước nền văn hóa Hạ Long. Di chỉ Cái Bèo được phát hiện vào năm 1938 trong lần tiến hành thám sát khảo cổ học ven biển khu vực liên quan thuộc vùng vịnh Hạ Long ngày nay. Di chỉ Cái Bèo khai quật được hơn 479 công cụ như chày, bàn nghiền, bàn mài, hòn kê, rìu bôn, đục, chì lưới … bằng đá cuội. Đồ gốm thô cứng làm từ đất sét và cát hạt khô, bếp, di cốt người; các xương răng động vật, xương thú như lợn rừng, nai, dê núi. Theo các nhà khảo cổ học, di chỉ Cái Bèo thuộc nền văn hóa Hạ Long, bởi phân tích rõ ra là cư dân Cái Bèo cùng với thời gian và xu hướng chuyển cư của người Hòa Bình – Bắc Sơn từ vùng núi xuống biển. Sau đợt biển tiến Haloxen Trung làm nảy sinh các hoạt động kinh tế riêng biệt của từng vùng. Riêng cư dân đảo Cát Bà, trong đó có người cổ Cái Bèo làm nghề đánh cá là chủ yếu.

Văn hóa Đa Bút[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Đa Bút thuộc sơ kỳ thời đại đồ đá mới, cách đây từ 5.000 đến 6.000 năm. Không gian của văn hóa truyền thống Đa Bút là dải đất nằm từ hữu ngạn sông Đáy đến lưu vực sông Mã thuộc những tỉnh Tỉnh Ninh Bình và Thanh Hóa thời nay. Tính đến năm 2010, đã có hơn 10 điểm văn hóa truyền thống Đa Bút được phát hiện và khai thác. [ 6 ]

Thời đại đồ đá – đồng[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Phùng Nguyên[sửa|sửa mã nguồn]

Di chỉ đá muộn Phùng Nguyên .

Việc phát hiện ra Di chỉ Phùng Nguyên thuộc về các nhà khảo cổ học Việt Nam vào năm 1959. Giai đoạn này các nhà khảo cổ học chưa tìm thấy nhiều các hiện vật bằng đồng. Di vật ở lớp Văn hóa Phùng Nguyên chủ yếu là các công cụ đá mài sắc sảo, có vai và đặc biệt khá nhiều đồ trang sức bằng đá. Có thể liệt kê số di vật tìm thấy ở các lần khai quật Di chỉ Phùng Nguyên là: 1.138 rìu, 59 đục, 3 giáo, 2 mũi nhọn, 7 mũi tên, 1 cưa, 189 bàn mài; 540 vòng tay, 8 khuyên tai, 34 hạt chuỗi, 3 đồ trang sức và hàng chục vạn mảnh đồ gốm.

Theo nhìn nhận của giới khoa học, dân cư Phùng Nguyên là những người đã định cư không thay đổi và sống theo từng cụm dân cư làng xã ngặt nghèo và đã thực sự có những khu vực sản xuất bằng tay thủ công, mỹ nghệ .

Văn hóa Phùng Nguyên đã phát triển liên tục vào khoảng thiên niên kỷ thứ 2 TCN tức cách đây khoảng từ 3.000 đến 4.000 năm. Những kết quả định tuổi bằng đồng vị cacbon C-14 đã xác định là những truyền thuyết về kỷ Hồng Bàng khoảng 4000 năm xưa là có cơ sở.[7]

Thời đại đồ đồng[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Đồng Đậu[sửa|sửa mã nguồn]

Giai đoạn Đồng Đậu, địa thế căn cứ vào Di chỉ khảo cổ Đồng Đậu, Vĩnh Phúc phát hiện năm 1964, có niên đại cách thời nay là 3070 ± 100 năm ( nửa sau thế kỷ 11 trước Tây lịch ) .

Văn hóa Gò Mun[sửa|sửa mã nguồn]

Giai đoạn Văn hóa Gò Mun, căn cứ vào Di chỉ Gò Mun thuộc Phú Thọ, phát hiện năm 1961, tồn tại vào nửa đầu thiên niên kỷ I TCN, có niên đại C-14 là 3045 ± 120 năm cách năm 1950[8] thuộc Văn hóa Gò Mun. Đặc điểm của giai đoạn này là kỹ thuật luyện kim khá phát triển, công cụ bằng đồng thau chiếm ưu thế (52%).

Thời đại đồ đồng – sắt[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Đông Sơn[sửa|sửa mã nguồn]

Giai đoạn Đông Sơn địa thế căn cứ vào hiện vật thuộc Di chỉ Đông Sơn Thanh Hóa có niên đại sớm là 2820 ± 120 năm [ 9 ]. Ngoài ra còn nhiều di chỉ thuộc quy trình tiến độ Văn hóa Đông Sơn có niên đại tiếp nối nhau như Việt Khuê, Làng Vạc, Châu Can đã được phát hiện .Đây là tiến trình chuyển tiếp từ sự tăng trưởng bùng cháy rực rỡ của đồ đồng, đạt đến mức tuyệt vời cả về mặt kỹ thuật và mỹ thuật, sang sơ kỳ đồ sắt. Giai đoạn cuối của Văn hóa Đông Sơn lê dài đến vài ba thế kỷ sau Công nguyên .Văn hóa Đông Sơn là một quá trình trong nền Văn minh sông Hồng, thừa kế và tăng trưởng từ Văn hóa Hòa Bình, Phùng Nguyên, Đồng Đậu và Gò Mun. Văn hóa Đông Sơn có những nét độc lạ riêng đồng thời vẫn mang nhiều điểm đặc trưng của văn hóa truyền thống vùng Khu vực Đông Nam Á và nền văn minh lúa nước. Đây cũng là thời kỳ sinh ra nhà nước phôi thai tiên phong của Việt Nam dưới hình thức hội đồng làng và siêu làng .

Các nhà khảo cổ học đã khám phá ra một nền văn hóa gồm nhiều di vật rất sớm. Các vật dụng bằng đồng, bằng đồ gốm cùng với di chỉ những khu luyện đúc đồng thời xa xưa trên đất Việt cổ. Thời kỳ đầu của Văn hóa Đông Sơn, các cư dân người Việt cổ phát triển và giao lưu trong phạm vi hạn chế do đặc điểm rừng rậm nhiệt đới, sản vật và thức ăn dồi dào nên chưa chịu ảnh hưởng nhiều của các nền văn hóa ngoài. Việc khai phá đồng bằng sông Hồng chưa đặt ra cấp thiết do dân cư chưa đông đúc và nhu cầu kiếm sống và sinh hoạt chưa ra khỏi vùng trung du Bắc Bộ. Chính yếu tố đó đã giúp người Việt hình thành một cộng đồng có tính thuần nhất, họ chính là tổ tiên của người Việt hiện đại.

Văn hóa Sa Huỳnh[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Sa Huỳnh là một nền văn hóa được xác định ở vào khoảng năm 1000 TCN đến cuối thế kỷ thứ 2, tên gọi Sa Huỳnh là một địa danh thuộc huyện Đức Phổ phía nam tỉnh Quảng Ngãi. Nền Văn hóa Sa Huỳnh là một trong ba cái nôi cổ xưa về văn minh trên lãnh thổ Việt Nam, cùng với Văn hóa Đông Sơn, Văn hóa Óc Eo tạo thành tam giác văn hóa của Việt Nam.

Văn hóa Óc Eo[sửa|sửa mã nguồn]

Văn hóa Óc Eo là một nền văn hóa truyền thống cổ hình thành và tăng trưởng ở Nam Bộ Việt Nam từ thế kỷ 1 đến thế kỷ 7 sau Công Nguyên. Đây là một nền văn hóa truyền thống lớn trong lịch sử Việt Nam, gắn liền với quốc gia, con người ở vùng châu thổ hạ lưu sông Mê Kông và có quan hệ mật thiết với lịch sử Khu vực Đông Nam Á cổ đại. [ 10 ]Óc Eo ( tiếng Khmer : អ ូ រក ែ វ, Ou Kaev ) vốn là tên một gò đất trên cánh đồng phía đông nam núi Ba Thê ( nay thuộc thị xã Óc Eo, huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang ), là nơi tiên phong tìm thấy những di chỉ quan trọng của nền văn minh này vào năm 1944. [ 11 ] [ 12 ]

1. ^ có chứa cacbon, không dùng cho những dụng cụ đá mài. Đoạn này có thể là phóng tác của người viết wiki.Định tuổi bằng đồng vị cacbon C-14 là phương pháp định tuổi dành cho tàn dư chất hữu cơ, không dùng cho. Đoạn này có thể là phóng tác của người viết wiki.

• Hà Văn Tấn, Văn hóa Phùng Nguyên, nhận thức mới và vấn đề. Khảo cổ học số 1 – 1978.
• Wilhelm G. Solheim II, New Light on a forgetten past. National Geographic. No 3 – Vol.139 – March 1971.

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://mix166.vn
Category: Bản Tin TA