Tìm hiểu tục ăn trầu có từ nghìn năm của người Việt Nam

Tục ăn trầu của người Việt Nam có từ bao giờ?

Ăn trầu là một tập tục phổ biến ở vùng nhiệt đới châu Á và châu Đại Dương. Người ta nhai một hỗn hợp gồm lá trầu không và cau trong miệng cho tiết ra nước. Đây được coi là cách để làm thơm miệng và là nghi thức xã giao ở một số nước Đông Nam Á.

Ăn trầu được coi là cách để làm thơm miệng và là nghi thức xã giao ở một số nước Đông Nam Á. Ảnh: @thanhluong_2812

Nhai trầu từ rất lâu rồi đến nay là thói quen của một bộ phận phụ nữ người Việt. Thông thường, đó là những người ở độ tuổi trung niên, những cụ già. Ngoài ra, ăn trầu cau còn bộc lộ văn hóa truyền thống tiếp xúc ở nông thôn. Phụ nữ khi đến thăm nhà bạn đều được mời miếng trầu, sau đó họ mới hàn huyên, đàm đạo .

Ngày nay, những người ăn trầu dần ít đi, đa số chỉ còn những cụ già ở nông thôn là còn giữ phong tục này. Ảnh : laodongbinhduong
Ngày nay, những người ăn trầu dần ít đi, phần lớn chỉ còn những cụ già ở nông thôn là còn giữ phong tục này. Nếu về miền quê Nước Ta, bạn sẽ thuận tiện phát hiện hình ảnh những cụ già móm mém vừa ngồi nhai trầu, vừa kể chuyện cho con cháu nghe một cách rất bình dị .

Sự tích thú vị về tục ăn trầu ở Việt Nam

Nhiều tài liệu cho rằng tục ăn trầu đã có từ thời vua Hùng ( 2879 – 258 trước Công Nguyên ). Theo như cuốn sách “ Lĩnh nam chích quái ” được biên soạn vào khoảng chừng năm 1370 – 1400 của Trần Thế Pháp, nguồn gốc của tục nhai trầu câu bắt nguồn từ một câu truyện như sau :
Ngày xưa, có một chàng trai tên gọi Quang Lang. Chàng có tướng mạo to lớn nên được nhà vua ban cho họ Cao. Sau khi lấy vợ, Quang Lang có hai người con trai đặt tên là Tân và Lang. Hai bạn bè lớn lên theo học đạo sĩ họ Lưu. Lúc đó, nhà họ Lưu có người con gái đến tuổi lấy chồng nên đã gả cho người anh. Từ khi Tân có vợ, hai đồng đội nhà họ Cao không còn thân thiện như trước. Một hôm, người em vì quá buồn tủi nên đã bỏ đi. Giữa đường, người em gặp một con suối lớn không vượt qua được, chàng vừa đói, vừa mệt, vừa khát và cứ thế lả đi rồi chết. Sau khi mất, chàng hóa thành phiến đá vôi .

Minh họa về sự tích trầu cau. Ảnh : twitter
Người anh vì mãi không thấy em trở lại nên đã lên đường đi tìm. Khi chàng đến bờ suối vì quá thương nhớ em nên đã chết và hóa thành cây cau mọc bên cạnh tảng đá vôi – hiện thân của người em. Vợ người anh đi tìm chồng cũng chết bên bờ suối đó và hóa thành cây trầu leo vấn vít trên cây cau. Lại liên tục đến cha mẹ đi tìm con gái, con rể, đến bờ suối nghe dân trong vùng kể chuyện, đau lòng nên lập đền thờ ba người .

Ảnh minh họa cảnh nhà vua bảo cận thần hái một quả trên cây cau, ngắt một lá trầu rồi lấy ít vôi từ tảng đá. Ảnh : blogsocnhi
Một hôm nọ, vua Hùng đi tuần dừng chân bên bờ suối và nghe được câu truyện của mái ấm gia đình nọ. Nhà vua đã bảo cận thần hái một quả trên cây cau, ngắt một lá trầu rồi lấy ít vôi từ tảng đá. Vua nhai ba thứ đó thì thấy người nóng bừng như có hơi men, môi đỏ tươi sắc mặt hồng hào. Lúc ấy, ông đã thốt lên rằng “ Thật là linh dị ! Đúng là họ rồi ! Tình yêu thương của họ thật là nồng nàn, thắm đỏ ”. Vua bèn sai người lấy ba thứ ấy về rồi dạy dân lấy lửa nung đá cho xốp thành vôi rồi lấy trái cây, lá dây leo, cuộn chung lại mà ăn. Vua cũng ban chiếu chỉ rằng những lễ cưới, tiệc lớn nhỏ đều phải lấy những món này làm vật phẩm để tượng trưng cho tình nghĩa kết nối. Kể từ đó, phong tục nhai trầu của người Việt sinh ra và sống sót cho đến thời nay .

Trầu cau Open trong rất nhiều dịp lễ quan trọng. Ảnh : @ vietnamesegod
Xét trên góc nhìn khoa học, người ta đã chứng tỏ tục ăn trầu ở Nước Ta có từ thời văn hóa truyền thống Đông Sơn ( khoảng chừng 800 năm TCN ). Trong một ngôi mộ thuộc thời kỳ Đông Sơn khai thác ở núi Nấp thuộc tỉnh Thanh Hóa, những nhà khảo cổ đã điều tra và nghiên cứu vài bộ răng có niên đại 1.700 đến 3.000 năm. Qua kính hiển vị, họ phát hiện trên những bộ răng này có nhiều vết cọ xát và chứng tích phẩm màu đỏ. Khi đem đi nghiên cứu và phân tích hóa chất nhận thấy vết màu đỏ giống chất của cau nên hoàn toàn có thể đoán rằng người cổ đại thời văn hóa truyền thống Đông Sơn đã có tục ăn trầu .

Có thể người cổ đại thời văn hóa truyền thống Đông Sơn đã có tục ăn trầu. Ảnh : @ thanphuongdung

Cách ăn trầu cau của người Việt Nam

Cách ăn trầu của người Việt Nam

Nguyên liệu ăn trầu cau gồm lá trầu ( loại lá có màu xanh sẫm bóng và có những gân nổi rõ ở mặt bên dưới ), quả cau ( có màu xanh ánh vàng, hình nón, size giao động cỡ quả trứng gà, bên trong lốm đốm ) và ít vôi ( loại vôi tôi để lâu, nhão, màu trắng hoặc màu hồng, thường bán chung ở nơi mua trầu cau ). Lá trầu và cau sẽ được cất trong cơi trầu làm bằng đồng, vôi được đặt trong bình vôi. Đầu tiên, người ta sẽ bổ cau làm sáu miếng nhỏ. Cau được chọn phải là cau tươi hoặc cau khô. Nếu là cau khô cần ngâm nước trước khi ăn khoảng chừng 20 phút cho mềm ra. Tiếp đến, người ta dùng chìa vôi để quét vôi lên lá trầu, gấp lại rồi lấy một miếng cau vào miệng nhai nát hỗn hợp 3 món này .

Hỗn hợp gồm vôi, trầu và cau. Ảnh : @ thichhuyenminh

Những người lớn tuổi hoặc những người răng yếu thường cho hỗn hợp trầu cau và vôi vào ống giã trầu. Đây là dụng cụ có hình dáng tương tự như chum uống rượu với kích thước to nhỏ khác nhau tùy vào nhu cầu người dùng. Tiếp đến, người ta dùng ống ngoáy trầu (một cái que bằng kim loại) để nghiền nhỏ lá trầu và quả cau ra rồi mới cho vào miệng nhai.

Ống giã trầu. Ảnh : @ cuong. traveler

Trầu cau khi ăn sẽ có vị ngọt của hạt cau, vị cay của lá trầu, cảm giác chát nóng từ vôi,… Tất cả như tạo nên sự kích thích, làm cho thơm miệng, đỏ môi… Trong lúc nhai, để tẩy cổ trầu (dung dịch tạo thành do nước bọt hòa cùng hỗn hợp trầu-cau-vôi) và xác trầu người ta có thể dùng một nhúm nhỏ thuốc lào hoặc thuốc lá để chà răng (gọi là thuốc xỉa). Tác động này lên răng gọi là xỉa thuốc. Sau khi nhai khoảng 30-60 phút hoặc lâu hơn tùy theo thói quen, người ăn sẽ nhả bỏ những phần bã trầu cùng nhúm thuốc xỉa. Tiếp đến, họ uống nước lọc để súc miệng.

Trầu cau sẽ ăn cùng thuốc xỉa ( bên trái ). Ảnh : @ kb. duy

Các cụ già nhai trầu để răng đen, môi đỏ, mặt hồng hào. Ảnh : @ d0tha0

Trầu têm cánh phượng gắn với sự tích về tình yêu

Trong đời sống hằng ngày, người ta ăn trầu theo một cách đơn thuần. Thế nhưng, vào những dịp quan trọng như đám cưới, đám cưới, liên hoan, miếng trầu sẽ được xếp cầu kỳ hơn và cách têm đó gọi là têm trầu cánh phượng. Cách têm trầu này xuất phát từ vùng Kinh Bắc khi xưa ( một địa điểm cũ ở phía Bắc của Nước Ta, nay gồm có hàng loạt ranh giới 2 tỉnh Bắc Giang, TP Bắc Ninh và một phần nhỏ những tỉnh thành lân cận là Thành Phố Lạng Sơn, Hưng Yên và Thành Phố Hà Nội ) .

Trầu cau têm cánh phượng. Ảnh : @ tuyetphan15
Nguồn gốc của trầu têm cánh phượng còn gắn liền với sự tích Tấm Cám. Rằng xưa kia có hai chị em là Tấm và Cám cùng cha khác mẹ, Tấm là con vợ cả, Cám là con vợ lẽ. Vì ghanh tỵ với nhan sắc của Tấm nên mẹ con Cám thường bắt Tấm làm những việc làm nặng nhọc. Trong một lần đi dự dạ hội của nhà vua, với sự trợ giúp của bụt mà Tấm trở nên xinh đẹp với váy áo lộng lẫy. Sau đó vua đem lòng yêu và cưới Tấm làm hoàng hậu. Do ghanh tỵ nên mẹ con Cám lập mưu giết Tấm rồi đưa Cám thế chỗ Tấm làm vợ vua. Dù bị hãm hại nhưng Tấm hóa thành cây thị mọc ra quả thị to thơm nức. Một bà lão bán nước thấy quả thị to bèn hái thị đem về nhà và sau đó phát hiện trong quả thị có nàng Tấm xinh đẹp nên từ đó nàng ở cùng bà. Một lần nhà vua đi ngang qua quán nước của bà lão, chợt thấy miếng trầu têm cánh phượng giống với của Tấm từng têm trước kia nên hỏi và muốn gặp người têm trầu. Sau đó vua nhận ra Tấm và rước nàng về cung, trừng trị mẹ con Cám gian ác .

Trầu têm cánh phượng biểu lộ sự khôn khéo của người têm ( Ảnh : @ tamnhinrong. org )
Khi têm trầu cánh phượng, người ta vẫn sử dụng những nguyên vật liệu là lá trầu, cau và vôi nhưng được sắp xếp với hình dáng cầu kỳ, phong thái. Điều này vừa biểu lộ sự sang trọng và quý phái của trầu cau trong những dịp lễ, lại vừa nói lên sự khôn khéo của những người phụ nữ Kinh Bắc. Những miếng trầu câu này mê hoặc ngay từ cái nhìn tiên phong và để lại ấn tượng thâm thúy cho người được mời .

Ý nghĩa văn hóa của phong tục nhai trầu

Trầu cau thể hiện sự giao tiếp của người Việt

Nhai trầu không chỉ là thói quen mà đã trở thành tập tục mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam. Nó thể hiện cho nét giao tiếp đặc sắc của người Việt. Chính vì vậy mà dân gian Việt Nam có câu “Miếng trầu là đầu câu chuyện”.

Ăn trầu là một nét văn hóa truyền thống tiếp xúc của người Việt. Ảnh : @ pnmttt
Trong những lễ cưới, lễ hỏi của người Việt, bên cạnh mâm bánh trái, chè, rượu, nhà trai nhất định phải có mâm trầu cau khi mang sính lễ đến nhà gái. Cau được chọn phải là cau nguyên buồng, to đều, tròn, bóng. Lá trầu phải là loại to và xanh xếp lớp lên nhau. Trầu cau sẽ được đặt lên một cái tráp màu đỏ, phủ tấm khăn đỏ để biểu lộ sự như mong muốn. Vị trưởng bối đại diện thay mặt nhà trai trước khi thưa chuyện sẽ têm vài miếng trầu cau mời nhà gái như lời chào hỏi và xin được bàn chuyện cưới xin. Sau khi tan tiệc, nhà gái thường sẽ mời bà con, hàng xóm, bè bạn ăn trầu cau như một sự chung vui với gia chủ .

Trầu cau là lễ vật không hề thiếu trong cưới hỏi. Ảnh : @ honeybees. dichvudamcuoi
Không những vậy, dù trong bất kể ngày giỗ, dịp nghỉ lễ, thậm chí còn là ngày Tết, đĩa trầu cau cũng là vật không hề thiếu trên bàn thờ cúng tổ tiên. Trong đám hiếu, khay trầu được đặt ở những bàn đón khách như lời cảm ơn những người đến đưa đám .

Tục ăn trầu thể hiện quan niệm thẩm mỹ xưa

Bên cạnh đó, việc ăn trầu cũng từng tương quan đến ý niệm thẩm mỹ và nghệ thuật của phụ nữ Nước Ta thời xưa. Điều đó biểu lộ qua tục nhuộm răng đen. Xưa kia, cô gái nào có hàm răng càng đen, càng bóng, nước da càng trắng sẽ càng được nhiều đấng đàn ông theo đuổi. Và để có được hàm răng đen đều họ thường nhai trầu và vận dụng nhuộm răng bằng nhựa cánh kiến và nước cốt chanh .

Phụ nữ Nước Ta xưa thường ăn trầu để nhuộm răng đen. Ảnh : dantri
Ngoài ý nghĩa trong tiếp xúc, thẩm mỹ và nghệ thuật, trầu cau còn là những vật gửi gắm thông điệp và biểu lộ tình yêu đôi lứa một cách tinh xảo. Người Việt có nhiều câu ca dao, bài hát dân ca nói về tình yêu nam nữ qua hình tượng trầu cau :
” Yêu nhau cau sáu bổ ba / Ghét nhau cau sáu bổ ra làm mười ”
” Miếng trầu ăn kết làm đôi / Lá trầu là vợ, cau tươi là chồng .
Trầu xanh, cau trắng, chay hồng / Vôi pha với nghĩa, thuốc nồng với duyên ” .

Tục ăn trầu liên quan đến tín ngưỡng

Tục nhai trầu cau không chỉ là văn hóa truyền thống mà nó còn đi vào cả tín ngưỡng của người Việt. Điều đó bộc lộ qua tập tục thờ ông Bình vôi. Chiếc bình vôi được xem như một người bạn tri kỷ của những ai ăn trầu bởi nếu thiếu vôi không hề tạo ra sự cái màu thắm đỏ và sự say nồng thơm tho của miếng trầu cau. Chính thế cho nên, những chiếc bình vôi luôn được phong cách thiết kế với những đường nét cầu kỳ điểm xuyết hoa văn thích mắt .

Chiếc bình đựng vôi thích mắt. Ảnh : laodong.vn
Sau khi sử dụng lâu ngày, lớp vôi cũ bám vào thành bình phía trong, cứng dần và khiến lòng bình bị hẹp lại rồi không dùng nữa. Theo tục lệ, thay vì vứt bỏ bình vôi đó đi, người ta sẽ mang bình đến bỏ dưới gốc cây cổ thụ hoặc ở đình làng. Vào những dịp lễ, Tết, người dân đến nơi đó thắp hương cúng ông Bình vôi như một cách bộc lộ lòng kính trọng .

Dù thời gian có trôi đi khiến cho tục nhai trầu ít nhiều bị thay đổi, thế nhưng trầu cau vẫn được gìn giữ một cách trân trọng. Điều đó đã ăn sâu vào tiềm thức của người Việt như một nét văn hóa tốt đẹp được lưu truyền cho thế hệ sau.

Source: https://mix166.vn
Category: Văn Hóa