Sân khấu hóa tác phẩm văn học trong trường học: Cách nào phát huy sáng tạo?

Sân khấu hoá tác phẩm văn học là một chương trình sáng tạo về phương pháp học văn trên ghế nhà trường từ cấp tiểu học cho đến trung học phổ thông đã được áp dụng từ nhiều năm nay. Có rất nhiều tác phẩm văn học trong nước và nước ngoài đã được đưa lên sân khấu một cách linh hoạt, sinh động, mới mẻ.

Tuy nhiên, điều đáng tiếc, có một sự việc xảy ra cách đây ít lâu khi sân khấu hoá tác phẩm văn học “Bỉ vỏ” của nhà văn Nguyên Hồng và “Số đỏ” của vua phóng sự Vũ Trọng Phụng, một thầy giáo đã bị nhà trường xem xét và kỉ luật, khi cho rằng thầy giáo này đã để học sinh của mình đóng những cảnh nhạy cảm. Vậy, đâu là ranh giới giữa mỹ cảm và phản cảm?

Và có nên không khi cho học viên đưa lên sân khấu những cảnh được một số ít người cho là nhạy cảm, phức tạp ?

Các em học sinh lớp 5 thực hành một tác phẩm văn học trên sân khấu.

Dư luận đa chiều

Chương trình sân khấu hoá tác phẩm văn học thực ra đã được vận dụng từ rất lâu qua những giờ học ngoại khoá và đây cũng là một dự án Bất Động Sản được tiến hành từ nhiều năm nay. Ở những trường trung học cơ sở và trung học phổ thông, ta vẫn phát hiện những tác phẩm được đưa lên sân khấu như “ Rừng xà nu ” của Nguyễn Trung Thành hay “ Mẹ vắng nhà ” của nhà văn Nguyễn Thi, “ Chiếc lược ngà ” của nhà văn Nguyễn Quang Sáng, được học viên đưa lên sân khấu như một bài học kinh nghiệm văn sinh động qua hình thức bộc lộ ngôn từ thoại và ngôn từ hành vi …
Sự việc sẽ chẳng có gì là ầm ĩ khi mới gần đây tại Trường trung học phổ thông Võ Trường Toản, Q. 12, thành phố Hồ Chí Minh, giáo viên Phạm Quốc Đạt đã bị nhà trường ra hình thức kỷ luật khi cho rằng thầy giáo này khi sân khấu hoá tác phẩm văn học đã để học viên lớp 11 diễn có cảnh nhân vật Tám Bính trong tác phẩm “ Bỉ vỏ ” bị hãm hiếp .
Ở một tác phẩm khác, những em học viên của lớp thầy Đạt lại có trường đoạn cô Tuyết và Xuân Tóc Đỏ ân ái trong tác phẩm “ Số đỏ ” của Vũ Trọng Phụng. Hai tác phẩm văn học được sân khấu hoá này theo nhà trường là vượt quá sự phát minh sáng tạo trong giảng dạy, và việc cho học viên đóng cảnh nhạy cảm là cảnh quá táo bạo và không tương thích với lứa tuổi của học viên .
Khi được hỏi về yếu tố này, ông Lương Văn Định, Hiệu trưởng Trường trung học phổ thông Võ Trường Toản nói : “ Tôi không biết tôi có lỗi thời không nhưng những cảnh đó nhạy cảm và không nên, hãy để cho những em đủ 18 tuổi ” .
Thầy Phạm Quốc Đạt nguyên giáo viên chủ nhiệm lớp 11 của nhà trường cho rằng : “ Nhìn rộng hơn là giá trị nhân văn của tác phẩm và qua đó học trò học được điều gì khi mang giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật đời sống ” .

Một trích đoạn trong tác phẩm “Chí Phèo” được học sinh đưa lên sân khấu.

Theo những học viên trực tiếp tham gia vở kịch thì việc sân khấu hoá những trường đoạn này là thiết yếu nếu cắt đi thì sẽ không lột tả hết được số phận nhân vật, việc đóng vai cũng không có chuyện dung tục hay đụng chạm giữa học viên nam và nữ mà qua mạng lưới hệ thống giải quyết và xử lý của điện ảnh, đèn hắt bóng .
Một học viên nam tham gia vở kịch cho biết : “ Thay vì phải viết những bài văn nhàm chán thì chúng em được tham gia trực tiếp vào vở để hiểu hơn nhân vật. Thầy đã dùng rất là mình để những em hiểu rõ về bộ môn văn mà lại bị kỉ luật là một điều rất là đáng tiếc, đáng buồn ” .

Cân nhắc những cảnh phức tạp

Nhà giáo Nhân dân, GS Hà Minh Đức, nguyên Viện trưởng Viện Văn học, nguyên Chủ nhiệm khoa Báo chí – Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn cho biết, sân khấu hoá tác phẩm văn học thực ra đã được làm từ rất lâu, có từ hàng chục năm, thậm chí còn có cả trăm năm nay .
Như sân khấu hoá tác phẩm văn học kho tàng cổ tích Nước Ta : “ Thầy bói xem voi ”, hay những tác phẩm cổ : “ Xã trưởng mẹ Đốp ” được nhiều thế hệ học viên bộc lộ. Những cô bé, cậu bé khi còn ở trong ghế nhà trường đã từng đóng thầy bói mù trong “ Thầy bói xem voi ”, hay nhân vật Thị Kính, Thị Mầu trong tác phẩm “ Quan Âm Thị Kính ”, sau này là chị Dậu trong “ Tắt đèn ” …

Có những tác phẩm mà cả ba thế hệ trong gia đình từ ông, bà, rồi thế hệ thứ hai là bố, mẹ, và đến thế hệ thứ ba là con cháu đều tham gia vào những tiểu phẩm hay trích đoạn trong tác phẩm văn học. Vì vậy ta phải khẳng định, việc sân khấu hoá tác phẩm văn học không có gì là mới mẻ, mà có từ rất lâu vì trước đây ông bà ta đã từng làm rồi.

Sân khấu hoá tác phẩm văn học cho nhiều thể loại văn học Nước Ta, văn học quốc tế, văn học dân gian, văn học trung đại, văn học tân tiến. Hoạt động ngoại khoá trong nhà trường nói chung và hoạt động giải trí ngoại khoá văn học nói riêng là một việc làm thiết yếu và hữu dụng, đây cũng là dịp để học viên rèn luyện thêm kĩ năng cảm thụ tác phẩm, mang tính phát minh sáng tạo, được dữ thế chủ động tham gia vào tác phẩm, thức tỉnh sự mê hồn trong những em .
Sứ mệnh nhân văn lớn lao của nhà giáo nói chung, hay thiên chức của giáo viên môn Ngữ văn nói riêng là không phải gieo cấy mà là thức tỉnh, thức tỉnh trí tuệ tâm hồn học viên, thức tỉnh niềm đam mê phát minh sáng tạo, hứng khởi thú vị với môn học .
Để tiếp cận với một tác phẩm văn học việc tiên phong là ta phải đọc nó bằng mắt, cảm nhận bằng trí óc và sân khấu là một hình thức để đưa những em đến một sự tiếp đón thân mật mang tính phát minh sáng tạo. Không chỉ đọc tác phẩm văn học, những em được trực tiếp tham gia vào tác phẩm, được lên sân khấu để cảm nhận, điều này để học viên không riêng gì xâm nhập mà còn sống cùng với tác phẩm. Và đưa tác phẩm lên một hình thức khác rất sinh động, linh động, dễ truyền tải .

Học sinh cùng tham gia sân khấu hoá tác phẩm văn học.

Học sinh là một lứa tuổi mà người ta bảo “ nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò ”, những em rất nghịch, rất ham vui, và cũng rất giàu phát minh sáng tạo. Nhiều khi có những em học viên không chịu đọc tác phẩm văn học, mà tác dụng là tất cả chúng ta đã thấy ở những kì thi vương quốc, hoặc những bài kiểm tra kiến thức và kỹ năng về tác phẩm văn học đã được học, những em học viên không làm được bài hoặc để giấy trắng .
Việc sân khấu hoá tác phẩm văn học cũng là một thành tố kích thích sự ham đọc, ham học, và dễ tiếp cận tác phẩm dù dưới hình thức nào, những em được thoả sức phát minh sáng tạo và thể hiện đậm chất ngầu của mình. Nhưng, đưa nguyên một tác phẩm văn học hoặc một trích đoạn văn học trong tác phẩm lên sân khấu cần có sự xem xét kĩ càng, nhất là có những cảnh mà người ta gọi là cảnh phức tạp .

Phát huy tính sáng tạo

Đạo diễn, Nghệ sĩ Nhân dân Doãn Hoàng Giang, nguyên quản trị Hội đồng Nghệ thuật Hội Nghệ sĩ sân khấu Nước Ta : “ Sân khấu là một mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật nghe nhìn phong phú có nhiều mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật khác hỗ trợ, diễn xuất, âm thanh, ánh sáng, hội hoạ … Khác với sự tiếp cận kịch bản văn học là người ta chỉ tư duy bằng việc đọc, còn sân khấu thì phải vận dụng cả thị giác và thính giác. Có những tác phẩm văn học rất hay nhưng khi lên sân khấu lại bị hỏng là do kĩ năng, năng lượng của người dàn dựng và diễn viên hiểu ngữ cảnh để nhập tâm như thế nào ? !
Các em học viên tuy chưa có kĩ năng diễn xuất nhưng lại ở lứa tuổi rất hồn nhiên, và giàu cảm hứng. Một tác phẩm văn học lên sân khấu do diễn viên chuyên nghiệp rất khác với những em học viên diễn xuất. Các em học viên có sự ngây thơ, hồn nhiên, trong trẻo để tiếp cận tác phẩm, và những em có sự phát minh sáng tạo .
Đưa tác phẩm văn học lên sân khấu cũng rất cần có sự phát minh sáng tạo, mà đây là sự phát minh sáng tạo của tập thể trong môi trường tự nhiên nhà trường giúp những em biết đoàn kết, lắng nghe, trân trọng nhau hơn. Tuy nhiên, không phải tác phẩm văn học nào cũng dễ lên sân khấu một cách xuôi chèo mát mái, cũng sẽ có những tác phẩm văn học có những trích đoạn để lên sân khấu yên cầu tính phát minh sáng tạo cao, ví dụ như những trích đoạn được coi là phức tạp. Vậy ta cần phải giải quyết và xử lý việc đó như thế nào ? Có những tác phẩm bỏ trích đoạn được cho là phức tạp ấy đi thì sẽ hỏng cả tác phẩm .
Đạo diễn Doãn Hoàng Giang san sẻ, trong tác phẩm văn học cổ nổi tiếng “ Quan Âm Thị Kính ”, nếu cắt cảnh nhân vật Thị Mầu đến chùa gặp Thị Kính đem lòng thương nhớ, và diễn cảnh lẳng lơ của Thị Mầu : “ Chàng như táo rụng sân đình, em như gái dở đi rình của chua ” thì diễn viên phải diễn cho ra cái cảnh lẳng lơ. Cảnh lẳng lơ này không phải là ăn mặc hở hang, lộ liễu mà nét đa tình ở đây là đầu mày, cuối mắt, miệng cười, mắt cười … Hay trong tác phẩm văn học có đoạn Thị Mầu với Nô thì phải diễn như thế nào ?
Không thể cắt không đưa lên sân khấu, không đưa lên sân khấu có nghĩa là không trung thực với tác phẩm. Thật ra ở đoạn trích này, rất nhiều diễn viên những thế hệ có sự phát minh sáng tạo độc lạ, đó cũng là nét độc lạ trong quy trình diễn xuất sân khấu qua động tác hình thể. Sân khấu tân tiến thì ngày càng đi lên, lúc bấy giờ, trên quốc tế và Nước Ta có kịch thể nghiệm là để người ta thoả thuê phát minh sáng tạo .

Hình ảnh gây tranh cãi trong chương trình sân khấu hoá tác phẩm văn học vừa qua.

“Trong tác phẩm văn học “Chí Phèo” có cảnh Chí Phèo qua vườn chuối thấy Thị Nở nằm ngủ dưới ánh trăng và Chí đã bị cuốn vào thì khi lên trên sân khấu cũng không thể cắt đoạn này đi. Đây là một trích đoạn hay của tác phẩm, vậy thì phải diễn tả ra sao? Tôi đã từng đi chấm thi ở một trường học, các em học sinh đã cho Chí và Nở ở sau cây chuối, và khán giả ở dưới chỉ thấy lá chuối rung lên rất thật, rất sinh động, rất tình, rất sáng tạo” – nghệ sỹ Doãn Hoàng Giang kể lại.

Ông cũng cho rằng, việc có nên diễn cảnh được cho là phức tạp ở lứa tuổi học viên hay không thì cần mạnh dạn để nhìn thẳng vào yếu tố và không nên tránh mặt. Vì dù sao ở tuổi đó những em đã có tri thức để nghiên cứu và phân tích một tác phẩm văn học, không chỉ có vậy tác phẩm văn học đó cũng là những tác phẩm tiêu biểu vượt trội cho một tiến trình lịch sử dân tộc, hay một tác phẩm tiêu biểu vượt trội của một nhà văn tên tuổi. Có điều ta sẽ xử lí trích đoạn ấy thế nào ? Có những tác phẩm sân khấu với người này là hay thì với người kia lại là phản cảm, với người này là cái đẹp thì với người kia lại là xấu .
Theo cách nhìn của nghệ sỹ Doãn Hoàng Giang, những em học viên đang ở độ tuổi hồn nhiên, đã và đang được tiếp cận với nền văn minh quả đât, có lối tâm lý và hành vi văn minh. Việc sử dụng những hình thức tương hỗ như đèn hắt bóng hay động tác hình thể sau tấm màn thì sân khấu đã làm nhiều và vẫn đủ để người xem cảm nhận hình ảnh đó muốn truyền tải thông điệp gì .
Tư duy của một cụ già khác với một người trung niên, tư duy của trung niên lại rất khác người trẻ tuổi, tư duy người trẻ tuổi lại khác với thiếu niên, thiếu niên lại khác với nhi đồng. Nên đừng khi nào vận dụng tư duy của một ông già mà bắt lớp trẻ phải nghe theo, như vậy có nghĩa là bóp chết sự phát minh sáng tạo .

Source: https://mix166.vn
Category: Giải Trí