Hội họa dân gian Việt Nam – Wikipedia tiếng Việt

Hội họa dân gian Việt Nam là thuật ngữ mô tả một loại hình mỹ thuật đã hiện diện từ rất lâu đời tại Việt Nam và thường được sáng tác bởi các họa sĩ khuyết danh.

Tranh dân gian Nước Ta có lịch sử dân tộc rất truyền kiếp, đã từng có thời hạn tăng trưởng rất can đảm và mạnh mẽ, thời nay nó có phần giảm sút nhưng vẫn còn được giữ gìn bảo tồn trong một số ít làng nghề và một số ít mái ấm gia đình làm tranh. Về cơ bản có hai loại tranh chính là tranh Tết và tranh thờ. Sở dĩ chúng Open rất sớm là chính bới nó với hai loại chính là tranh tết và tranh thờ Open gần như cùng lúc với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt và việc thần thánh hóa những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên .Vào thời nhà Lý ( thế kỷ 12 ) đã mở màn Open những mái ấm gia đình hay thậm chí còn là cả một làng chuyên làm khắc ván, làm tranh. Đến cuối đời nhà Trần nhiều nơi đã in được tiền giấy ( là một cách bộc lộ của tranh dân gian ) và sang đời nhà Hồ tiền giấy đã được tăng trưởng mạnh .

Tời thời kỳ Lê sơ việc in khắc tranh đã được tiếp thu thêm kỹ thuật khắc ván in của Trung Quốc và sau khi vào Việt Nam đã được cải tiến thêm cho phù hợp. Cùng với đó là sự phân hoá của tranh dân gian xuất hiện ngày càng rõ nét.

Đến đời nhà Mạc ( thế kỷ 16 ) một đổi khác đặc biệt quan trọng đã xảy ra, tranh dân gian không còn là mẫu sản phẩm riêng của những người nông dân nghèo khó nữa, mà đã được cả những tầng lớp quý tộc ở kinh thành Thăng Long ưa thích, thường sử dụng vào dịp Tết Nguyên Đán .Sang thế kỷ 18 – 19, tranh dân gian đã dần đi vào tiến trình không thay đổi và tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ. Nghề làm tranh đã Viral thoáng rộng hầu khắp cả nước. Cùng với đó là sự phân hóa, những dòng tranh mới Open, được gọi tên theo địa điểm nơi sản xuất, đã có những phong thái riêng của mình. Nét riêng của mỗi dòng tranh được bộc lộ ngay từ tiến trình làm tranh cũng như trong mỗi đường nét của tranh. Đó là sự độc lạ giữa kỹ thuật khắc ván in, kỹ thuật vẽ, nguyên vật liệu làm tranh, cách pha sản xuất sắc tố riêng …
Tranh dân gian Nước Ta dù có nhiều dòng tranh khác nhau nhưng nhìn chung đều được dựng hình theo kiểu lấy những nét khoanh, lấy những mảng màu và bao lại toàn hình. Các thành phần trong tranh không có một điểm nhìn cố định và thắt chặt mà hầu hết được phong cách thiết kế để hoàn toàn có thể quan sát di động, từ nhiều góc nhìn khác nhau. Cách tạo màu cũng vậy, toàn bộ đều nhằm mục đích làm cho bức tranh thật dễ nhìn .

Cách vẽ, in ấn[sửa|sửa mã nguồn]

Do đặc thù của tranh dân gian là để Giao hàng đời sống văn hóa truyền thống ý thức của nhân dân, phục vụ việc thờ cúng, trang hoàng cho ngày Tết vì vậy cần phải có số lượng lớn mà giá thành không được đắt. Vì thế mà người làm tranh đã sử dụng chiêu thức khắc ván rồi từ đó sao in ra nhiều bức tranh .Nhìn chung cách in tranh đa phần là sử dụng ván khắc. Các bản ván khắc hầu hết làm từ gỗ. Đầu tiên nghệ nhân sẽ khắc lên bản gỗ đường nổi bộc lộ những đường nét chính của tranh, sau này khi in tranh ra giấy, người làm tranh lại liên tục tô vẽ để hoàn thành xong bức tranh đó, còn so với 1 số ít tranh đơn thuần thì người thợ không cần tô vẽ thêm nữa mà tranh được đưa ra khi in xong. Nghệ thuật in tranh qua những bản gỗ khắc nổi Open từ thời xưa, được lưu truyền từ đời nay qua đời khác .Ngoài những dòng tranh sử dụng giải pháp khắc thì còn có những bức tranh vẽ tay của những nghệ nhân. Phương pháp vẽ tranh trực tiếp này hầu hết được dùng ở vùng những dân tộc thiểu số ở vùng núi miền Bắc như người : Tày, Nùng, Dao …

Nguyên liệu và cách tạo màu cho tranh có 3 loại[sửa|sửa mã nguồn]

Tranh thường được in hoặc vẽ trực tiếp lên giấy. Loại giấy phổ cập thường được những dòng tranh dùng hơn cả là giấy dó. Từ loại giấy này hoàn toàn có thể làm ra giấy điệp, loại giấy mà tranh Đông Hồ sử dụng in hình. Đặc điểm của loại giấy này là độ bền rất cao, mà lại xốp nhẹ, không nhoè khi viết vẽ, ít bị mối mọt, hoặc giòn gãy, ẩm nát. Với đặc tính chống ẩm rất cao, giấy dó giúp cho những bức tranh không bị ẩm mốc, vĩnh cửu cùng thời hạn .Mỗi dòng tranh thường có cách tạo màu, pha chế sắc tố riêng, nhưng nhìn chung thì sắc tố cho những bức tranh thường được tạo nên từ những nguyên vật liệu đơn thuần, dân dã bằng rất nhiều giải pháp khác nhau .Ví dụ như trong tranh Đông Hồ, thường chỉ có 3 đến 4 màu mà thôi, sắc tố được tạo nên từ :

• Than xoan tạo màu đen,
• Rỉ đồng tạo màu xanh,
• Hoa hòe tạo màu đỏ,
• Lá chàm tạo màu xanh mát,
• Màu vàng ấm lấy từ hoa hoè hay quả dành dành,
• Màu trắng óng ánh thì dùng vỏ trai điệp ở biển nghiền mịn
• Màu đen của tranh được làm từ tro rơm nếp hay tro lá tre được đốt và ủ kỹ,
• Màu vàng cũng tạo nên từ hoa hoè,
• Màu son của sỏi đồi tán nhuyễn.

Những sắc tố đó lại được pha với dung dịch hồ nếp truyền thống tạo cho tranh Đông Hồ một vẻ óng ả và trong trẻo. + sắc tố trong tranh Hàng Trống : thường chỉ có 3 đến 5 màu, sắc tố dùng phẩm màu để vẽ .

Bố cục của tranh[sửa|sửa mã nguồn]

Hầu hết tranh dân gian được vẽ theo ý niệm ” sống ” hơn ” giống “. Đường nét của mỗi bức tranh rất là gạn lọc, thuần khiết, cốt sao rung cảm thẩm mỹ và nghệ thuật cho người xem hơn là vẽ đúng luật. Các thành phần trong tranh không có một điểm nhìn cố định và thắt chặt mà hầu hết được phong cách thiết kế để hoàn toàn có thể quan sát di động, từ nhiều góc nhìn khác nhau .

Đề tài và nội dung của tranh dân gian[sửa|sửa mã nguồn]

Do sinh ra để cung ứng nhu yếu văn hóa truyền thống ý thức của dân cư, gắn bó ngặt nghèo với đời sống thường nhật của người dân nơi thôn dã vì vậy đề tài của tranh rất là phong phú và đa dạng. Tranh phản ánh từ những gì thân mật, thân thương nhất với người dân cho đến những điều thiêng liêng cao quý trong những tranh thờ .

Những truyện Nôm như Truyện Kiều và Nhị Độ Mai cũng được dùng làm đề tài tranh. Truyện Kiều thì có cảnh ba chị em đi tảo mộ gặp Kim trọng. Nhị Đọ Mai thì vẽ cảnh Hạnh Nguyên đi cống Hồ.

Những đề tài dân dã như : cóc, chuột, đàn gà, hái dừa, đánh ghen, khiêng trống, đánh vật … Cùng sống sót với những đề tài như : Phú Quý, Tố Nữ, …Lịch sử Nước Ta cũng là một đề tài được tranh dân gian đề cập đến rất nhiều, như : bà Trưng Trắc cưỡi voi xung trận, Ngô Quyền đánh quân Nam Hán, Đinh Bộ Lĩnh cờ lau tập trận … rồi sang thời kỳ lịch sử dân tộc văn minh có Nước Ta độc lập, tầm trung học vụ, bắt sống giặc lái máy bay, Bác Hồ về thăm làng …

Nội dung của tranh cũng hết sức phong phú, đa dạng. Mỗi bức tranh đều mang một ý nghĩa nhân sinh riêng, biểu hiện nhiều góc độ tâm trạng của con người, mang trong nó là cả những ước vọng của người dân, từ những ước mong giản dị cho tới những điều cao quý. Đó có thể là mong ước về một cuộc sống no ấm của nhà nông với sự thể hiện của tranh “Mẹ con đàn lợn”, hay sự thể hiện ý chí kiên cường bất khuất của đấng nam nhi với “Tranh gà trống” sặc sỡ và oai vệ, và nó cũng thể hiện cho 5 đức tính quý của con người: văn (vẻ đẹp – mào gà), vũ (cứng rắn – cựa gà), nhân (lòng thương yêu đồng loại – khi kiếm được mồi luôn gọi đàn đến cùng ăn), dũng (sức mạnh – gặp kẻ thù thì kiên quyết chống lại), tín (hàng ngày báo giờ rất đúng). Tranh gà đẹp và ý nghĩa như thế, nên nhà thơ Đoàn Văn Cừ đã viết trong bài thơ Chợ têt: “Lũ trẻ còn mải ngắm bức tranh gà/ Quên cả chị bên đường đang đứng gọi”.

Còn tranh ” Đám cưới chuột ” lại là một vật chứng sôi động và hóm hỉnh cho quan hệ mạnh hiếp yếu trong xã hội. Chuột làm đám cưới phải lo lễ vật cống cho mèo, cầu xin mèo để yên cho đám cưới được triển khai .Dù được bộc lộ dưới nhiều hình thức khác nhau, nhưng tranh dân gian của những dòng tranh đều có điểm giống nhau là luôn tôn vinh cái đẹp, đề cao đạo lý làm người, giáo dục những phẩm chất tốt và cầu mong những điều tốt đẹp trong đời sống .

Về nội dung, tranh dân gian Việt Nam có thể chia 4 nhóm:

1. Tranh thờ: được các trung tâm làm tranh dân gian dành một tỉ lệ lớn. Sử dụng ở các chùa, đền, điện, phủ và nhà dân để canh gác, trừ tà, yểm quỷ (“Vũ Đình – Thiên Ất”, “Tiến Tài – Tiến Lộc”, “Táo quân – Thổ công”, “Ngũ Hổ”…). Tranh làng Sình (Huế), Đồ Thế (Nam Bộ) – theo mê tín để đốt thế mạng cho người sống;
2. Tranh chúc tụng: chủ yếu là tranh Tết (“Gà – Lợn”, “Thất Đồng”, “Tam Đa”…);
3. Tranh sinh hoạt: phong phú, vui vẻ, đôi khi có tính châm biếm nhẹ nhàng (“Tứ quý”, “Tứ dân”, “Đánh ghen”, “Hứng dừa”…);
4. Tranh minh hoạ – lịch sử: được chọn lọc để miêu tả lý thú (“Truyện Kiều”, “Trê – Cóc”, “Bà Triệu cưỡi voi”, Ngô Quyền, Trần Hưng Đạo…).

Những dòng tranh chính[sửa|sửa mã nguồn]

Cùng với những thay đổi của quốc gia, tranh dân gian cũng vậy, có nhiều dòng tranh Open. Có dòng tranh thì tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ nhưng cũng có những dòng tranh nhanh gọn biến mất. Ngày nay, dù thời hạn đã làm mai một đi, những dòng tranh dân gian hiện không còn ở thời kỳ cực thịnh, nhưng những giá trị to lớn của mỗi dòng tranh vẫn còn đó, như thể một chứng tích của xã hội Nước Ta một thời, nó sẽ vãn mãi là di sản của dân tộc bản địa Nước Ta .Có 1 số ít dòng tranh dân gian chính đã một thời cực thịnh và ngày này còn lưu giữ được một phần, như :

Dòng tranh dân gian Đông Hồ[sửa|sửa mã nguồn]

Đọc bài: Tranh Đông Hồ

Nhắc tới tranh dân gian Nước Ta không hề không nói tới dòng tranh khắc gỗ Đông Hồ. Dòng tranh này sinh ra từ khoảng chừng thế kỷ 17 và tăng trưởng cho đến nửa đầu thế kỷ 20 sau đó suy tàn dần. Mang trong mình những nét tinh túy riêng với những giá trị văn hóa truyền thống to lớn. Những độc lạ của dòng tranh này so với cách dòng tranh khác được bộc lộ từ những khâu như vẽ mẫu, khác bản in, sản xuất và chế biến màu cho đến in vẽ tranh. Đây là dòng tranh khắc ván, sử dụng ván gỗ để in tranh, tranh có bao nhiêu màu thì có bấy lần in .Dòng tranh này có đề tài rất đa dạng chủng loại, nó phản ảnh phần đông tổng thể những gì diễn ra trong đời sống, hoạt động và sinh hoạt thường ngày cũng như những mối quan hệ xã hội ở miền nông thôn Bắc Bộ. Từ những gì dân dã nhất như hái dừa, đánh ghen, gà trống, … cho tới những bức tranh thờ : Phú Quý, Nhân Nghĩa …Do đề tài gần gũi tranh Đông Hồ đã được người dân tiếp đón và sớm đi vào đời sống văn hoá của họ. Mỗi khi Tết đến có vẻ như hầu hết những mái ấm gia đình ở nông thôn miền Bắc đều có treo một vài tờ tranh Đông Hồ. Cùng với thời hạn, với sức mạnh mang trong mình, tranh Đông Hồ ngày càng lan tỏa ra những vùng xung quanh, để rồi nó đã trở thành một phần không hề thiếu của đời sông văn hóa truyền thống niềm tin của dân cư .Dù đã có thời hạn đi vào quên lãng, nhưng ngày này dòng tranh này vẫn còn giữ được những giá trị to lớn của nó. Tranh Đông Hồ vẫn sống sót như thể một hình tượng văn hoá của dân cư Việt .Các tác phẩm : Gà mái, Bà Triệu, Thạch Sanh, Hứng dừa, Gà Đại Cát, Đám cưới chuột

Dòng tranh Hàng Trống[sửa|sửa mã nguồn]

Đọc bài: Tranh Hàng Trống

Tranh thờ Ngũ HổTranh Hàng Trống là một dòng tranh dân gian được làm hầu hết ở những phố Hàng Trống, Hàng Nón … của TP. Hà Nội. Dòng tranh này có nhiều điểm riêng không liên quan gì đến nhau so với những dòng tranh dân gian khác .Nhìn chung thì tranh Hàng Trống có phần nổi trội hơn về thể loại tranh thờ, do ảnh hưởng tác động Phật giáo và Đạo giáo, với hình tượng tương đối đơn giản và giản dị mà biểu lộ khả công phu, không bao giờ thiếu sắc thái uy vệ về ý nghĩa .Tranh được tạo hình không giống tranh tân tiến mà cũng không giống tranh cổ xưa. Với những gam màu hầu hết là lam, hồng, đôi lúc có thêm lục, đỏ, da cam, vàng … Tỷ lệ được tạo không hề đúng với công thức chuẩn mà chỉ sao cho thật thuận mắt và ưa nhìn .Khác với dòng tranh Đông Hồ, nó không được in tổng thể bằng ván khắc mà chỉ in ” 50% “, in những đường nét chính sau đó lại tô vẽ lại, đơn cử kỹ thuật tranh Hàng Trống tích hợp đường nét in đen từ bản khắc gỗ, với việc tô màu phẩm bằng tay, dùng bút mềm quệt phẩm nước, luôn luôn tạo được những chuyển sắc đậm nhạt tinh xảo làm cho sắc tố rất uyển chuyển. Nhờ vậy, mà nó phân phối được yên cầu của khách mua tranh chốn kinh kỳ .Các tác phẩm : Ngũ Hổ, Bịt mắt bắt dê, chợ quê, Phật Bà Quan Âm

Tranh Kim Hoàng[sửa|sửa mã nguồn]

Đọc bài: Tranh Kim Hoàng

Tranh Kim Hoàng là loại sản phẩm tranh sinh ra từ sự hợp nhất 2 làng Kim Bảng và Hoàng Bảng vào năm Chính Hòa thứ 22 ( 1701 ). Dân làng thường làm tranh từ Rằm tháng 11 âm lịch cho tới Tết Nguyên Đán .Điểm độc lạ của dòng tranh này là nó không sử dụng giấy in quyét điệp như tranh Đông Hồ mà cũng không sử dụng giấy xuyên như tranh Hàng Trống mà in trên giấy Đỏ, giấy Hồng Điều hay giấy Tàu vàng .

Tranh làng Sình[sửa|sửa mã nguồn]

Đọc bài: Tranh làng Sình

Nghề làm tranh tại làng Sình ( nằm ven bờ sông Hương, Huế ) đã sinh ra không biết từ bao giờ, và tranh của làng đa số Giao hàng cho việc thờ cúng của dân cư khắp vùng .Tranh làng Sình đa phần là tranh Giao hàng tín ngưỡng. Với khoảng chừng hơn 50 đề tài tranh phản ảnh tín ngưỡng cổ sơ, người dân thờ tranh cầu mong người yên, vật thịnh … Tranh có nhiều cỡ khác nhau, ứng với nó là kiểu in vẽ cũng khác nhau. In tranh khổ lớn thì đặt bản khắc nằm ngửa dưới đất, dùng một chiếc phết là một mảnh vỏ dừa khô đập dập một đầu, quét màu đen lên trên ván in. Sau đó phủ giấy lên trên, dùng miếng xơ mướp xoa đều cho ăn màu rồi bóc giấy ra. Với tranh nhỏ thì đặt giấy từng tập xuống dưới rồi lấy ván in dập lên .

Bản in đen chờ cho khô thì đem tô màu. Màu tô của tranh làng Sình tuy không được tỉa tót và vờn đậm nhạt như tranh Hàng Trống, nhưng mỗi màu đều có chỗ cố định trên tranh, tạo nên sự hòa sắc phù hợp với ý nghĩa từng tranh.

Điểm điển hình nổi bật ở tranh làng Sình là đường nét và bố cục tổng quan còn mang tính thô sơ chất phác một cách hồn nhiên. Nhưng nét độc lạ nhất của nó lại là ở chỗ tô màu. Khi đó nghệ nhân mới được thả mình theo sự tưởng tượng tự nhiên .

Source: https://mix166.vn
Category: Hỏi Đáp